Evolyusion jarayonning o’rganish metodlari. T. I.: «uch parallel uslubi», morfologik, embriologik va paleontologik usullar, biogeografik va sistematik usul, genetik, molekulyar biologik va immunologik usullar

Zoologik sistematka. T.I.: zoologik klassifikatsiya va identifikatsiya tushunchalarini ta’rifi, zoologik sistematkaning asosiy maqsadlari.

Klassifikatsiyalash (klassifikatsiya yaratish) jarayoni bu taksonomik reallik haqidagi fikrlarni umumlashtirishdan iborat jarayon. Zoologik klassifikatsiya bu hayvonlarni ular o’rtasidagi o’xshashlik va bog’liqlik aloqalari yoki har ikkalasi asosida tartibga solishdir. Zoologik nomenklatura esa zoologik klassifikatsiyalarda ajratib ko’rsatilgan organizm guruhlariga nom qo’yish jarayonidir. Obyektlarning o’zini avvaldan ma’lum bo’lgan taksonlarga kiritish identifikatsiya-aniqlash deyiladi. Shuni aytib o’tish kerakki klassifikatsiya taxminiy xarakterga ega va u asosiy taksonomik nazariya, klassifikatsiyalovchi belgilar, organizm guruhlarining o’rganilish darajasiga qarab o’zgarib boradi. Taksonomik reallikning har bir bo’g’iniga klassifikatsiyaning bir nechta xususiyatlari mos kelganda taksonomik noaniqlik yuzaga keladi. Taksonomiya (de Kandol 1813) yunoncha taksis (joylashish) va nomos (qonun) so’zlaridan olingan bo’lib, hozirgi ma’noda organizmlarni klassifikatsiyalash nazariyasi va amaliyotidir. Taksonomiya klassifikatsiya jarayonining asoslari, prinsiplari, uslublari va qoidalarini yaratish hamda, o’rganish jarayonidir.

Yuqoridagi tushunchalar: sistematika, klassifikatsiya va taksonomiya o’rtasidagi munosabatlarni aniqlab olish lozim. Sistematika qolgan ikki tushuncha va nomenklaturani o’z ichiga olgan yuqori tushunchadir. Klassifikatsiya va taksonomiyani farqlashda ularning predmetlaridagi farqlarni qo’llash lozim. Klassifikatsiyaning predmeti tirik organizmlar bo’lsa, taksonomiyaning predmeti klassifikatsiyalardir.

Zoologik sitematika hayvonot olamidagi xilma-xillikni ma’lum bir tizimga solishga harakat qiladi va shu maqsadda uslublar hamda tamoyil(prinsiplar) yaratadi.

Zoologik Biologik sistematkaning 3 asosiy maqsadi mavjud:

1) Diagnostika – obyektni aniq sistematik o’rnini belgilash. Bunda obyektning xususiyatlari o’zgarishi mumkin bo’lgan chegaralarni ko’rsatish. Bu maqsadni amalga oshiruvchi vazifalar bilan sistematikaning klassifikatsiya sohasi shug’ulladi. Taksonomiya esa bu jarayonning prinsiplari, uslublari va qoidalarini belgilab, qaysidir ma’noda uni boshqarib turadi.

2) Nomlash – taksonga nom qo’yish shu jumladan uning xususiyatlarini ta’riflash. O’rganilayotgan obyektni unga yaqin bo’lgan(tuzilishi, yashash muhiti, ahamiyatiga ko’ra) boshqa obyektlardan farqlanuvchi, hamda hamma foydalanishi mumkin bo’lgan nom bilan atash. Bu maqsadni amalga oshiruvchi vazifalar bilan sistematikaning nomenklatura sohasi shug’ulladi.

3)Ekstrapolyatsiya – bir obyektni kuzatishdan olingan ma’lumotlar asosida boshqa obyektning xususiyatlarini oldindan aytib berish(taxmin qilish). Agar biz qaysidir qushni tungi yirtqichlar guruhiga kiritgan ekanmiz demak uning tovushsiz uchishi va boshi yapaloq yuzga ega bo’lishini taxmin qila olamiz. Yoki bo’lmasam biz agar yashil o’ramdagi konfetlardan birini yeb ko’rib uning shirin ekanligini bilsak, keyin boshqa o’ramdagi konfetlarni ham shirin bo’lishini taxmin qilishimiz mumkin bo’ladi. Lekin har doim ham bunday bo’lib chiqmaydi, aynan shuning uchun ham diagnostika aniq bo’lishi lozim masalan konfetlar shirin va nordon turlarga ajratilgan bo’lishi kerak.

Ekstrapolyatsiyaning va pirovardida butun sistematikaning asl maqsadi organik olamning tabiiy sistemasini yaratishdir.

Yuqoridalilarga mos ravishda ma’ruzalarimizni ham 4 qismga ajratamiz:

1. 
   Sistematika tarixi
   
2. 
   Taksonomiya va uning prinsiplari
   
3. 
   Nomenklatura qoidalari
   

Hayvonlarning hozirgi zamon klassifikatsiyasi

5.