Fakulteti yo’nalishi i-kurs guruh talabasi ning



Yüklə 248,93 Kb.
səhifə2/3
tarix17.06.2023
ölçüsü248,93 Kb.
#132094
1   2   3
Abdulla Avloniyning ilmiy merosi tahlili

«Til – aloqa vositasi» ekan, «so’z» – insonning daraja va kamolini, ilm va fazlini o’lchab ko’rsatadurg’on tarozusidur» Demak, kishi til vositasida boshqa kishiga «dilidagi fikr va niyatini, ilm va quvvatini, qadr va qimmatini» bir so’z bilan aytganda, o’zining ma’naviy qiyofasini ko’rsatadi. Shuning uchunA.Avloniy og’zaki nutq hamda adabiy til tozaligi masalalariga alohida diqqat-e’tibor bilan qaragan edi. «Har bir millatning dunyoda borlig’in ko’rsatadurg’on oinai hayoti til va adabiyotidur. Milliy tilni yo’qotmak millatning ruhini yo’qotmakdur». A.Avloniyning «Tilimizning yarmiga arabiy, forsiy ulangani kam qilub, bir chetiga rus tilini ham yopishdurmakdadurmiz. Rus lisonin bilmak haet va saodatimiz uchun osh va non kabi keraklik narsadur. Lekin o’z erinda ishlatmak va so’zlamak lozimdur. Zigir yog’i solub, mosh-kichiri kabi qilub, aralashquralash qilmak, tilning ruxini buzadur», deb ona tilimizning sofligi to’g’risida behad qayg’urganligini tushunish qiyin emas, albatta Ayniqsa, A.Avloniyning yoshlarimizga ming yildan ortiq tarixga ega bo’lgan boy madaniy merosimizni va milliy tilni avaylash to’g’risida, «Bobolarimiz etushgan va yaratgan muqaddas til va adabiyot bizga hech kamlik qilmas. O’z uyimizni qidirsak va oxtarsak, yo’qolganlarini ham topamiz. Yo’qolsa, yo’qolsun, o’zi boshimga tor edi, deb Ovrupo qalpog’ini kiyub, kulgi bo’lmak zo’r ayb va uyotdir…
Umummilliy tilni saqlamak ila barobar xususiy, og’iz orasidagi tilni ham saqlamak lozimdur», deb xayqirganligini ma’naviy haetimizda ijobiy hodisa ekanligini va ayniqsa, bugngi kunda ham o’z ahamiyatini yo’qotmaganligini unutmasligimiz kerak, albatta.
Ilg’or ma’rifiy-tarbiyaviy va ta’limiy – ahloqiy g’oyalar bilan sug’orilgan «Turkiy Guliston yoxud axloq» asari yangi usul o’zbek milliy maktablarida asosiy darsliklar qatoridan o’rin olgan bo’lsa, 1909-1917 yillar oralig’ida «Adabiyot yoxud milliy she’rlar» nomli 6 qismdan (I, II, III, IV juzlardan) iborat she’riy to’plamning hamda «Maktab guliston» darsligining nashr etilishi esa bu kitoblarning ijtimoiy-nafis qimmati benihoyat katta ekanligidan va muallifning ezgu maqsad yo’lidagi fidoiyligidan darak beradi, albatta. Bu darsliklarda ifodali o’qishning qator shakllari – ifodali o’qish (individual o’qish), xor bo’lib o’qish, rollarga bo’lib o’qish kabilar beriladiki, bunda bolalarning og’zaki nutqini o’stirish, badiiy so’zlashuvga o’rgatish nazarda tutiladi. Ifodali o’qishning ta’sirchan shakllaridan biri xor bo’lib o’qishga Abdulla Avloniy katta ahamiyat berdi . Shu munosabat bilan u o’z she’rlarini xalq ashulalariga uyg’unlashtirdi va bolalarni xor bo’lib o’qishga o’rgatish uchun alohida she’rlar bag’ishladi, masalan,uning barmoq vaznida yozilgan «To’y haqida» she’ri «Reza» kuyiga solib o’qiladi. Bu haqda shoir o’quvchilarga quyidagicha uslubiy ko’rsatmalar beradi: «Reza kuyi – milliy kuylardan biri!»
Otma mani toshlar bilan yor-yor-yor-u,
Uchib ketay qushlar bilan yor-er-yor-u.
Shu kuyga solinib, milliy she’rdan bir bayt bir kishi tarafidan o’qulub, so’ngidan ko’p kishilar tarafidan ho’r, sozlar ila jo’r qilub ikki bayt o’qulur».
Ma’lumki, bolalarga ifodali o’qishni o’rgatish adabiy o’qish darslarining asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Bunday o’qish adabiy matnni chuqur tushunishga olib boradi. Badiiy asarni chiroyli, ifodali qilib o’qish natijasida asar voqealari o’quvchi ko’zi oldida namoyon bo’ladi. Avloniy savod chiqarishga qanchalik katta e’tibor bergan bo’lsa, tushunib o’qishga va badiiy asarni his qilishga ham shunchalik ko’p diqqat qilgan.
Jadidchilikni gazetalar nashr etishdan boshlagan Abdulla Avloniyning eng yaqin maslakdoshi 
Yüklə 248,93 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin