Falsafa asoslari

1 Temur tuzuklari. - Т.: «G‘ofur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nash-
riyoti, 1996. 68-6.
147

---

uchun «Jamiyat» tushunchasi, uning mazmun-mohiyati, tuzili­
shi, ijtimoiy qonunlar — jamiyat taraqqiyoti va islohotlar jarayo- 
nini bilishda muhim omil sifatida namoyon bo‘ladi. Bu borada 
Sharq va G ‘arb falsafasidagi jamiyatga doir ayrim xususiyatlar, 
umumiy mushtarak nuqtalar, unda shakllangan va qaror topgan 
g‘arbona va sharqona qadriyatlar, shaxs erkinligi, individuallik 
va jamoaviylik uyg‘unligi kabi hodisalarning mohiyati nihoyat- 
da muhim. Hozirgi zamonda jamiyatga doir plyuralizm hamda 
sinergetik qarashlarning uning taraqqiyoti qonuniyatlarini bilish 
orqali ijtimoiy jarayonlarni ilmiy tashkil etishdagi ahamiyatiga 
alohida e’tibor berish lozim.
Jamiyat — tabiatning bir qismi, ya’ni ijtimoiy borliq bo‘lib, 
odamlar uyushmasining maxsus shakli, kishilar o‘rtasida amal 
qiladigan ko‘plab munosabatlar yig‘indisi, degan turlicha ta’riflar 
ham bor. Jamiyat muttasil ravishda rivojlanuvchi, takomillashib 
boruvchi murakkab tizimdir. Har bir yangi davrda jamiyat mo­
hiyatini bilish zarurati vujudga keladi. Milliy mustaqillik tufayli 
jamiyat mohiyatini yangicha idrok etish ehtiyoji paydo boldi.
Jamiyat moddiy va ma’naviy omillar birligidan iborat. Hozirga 
qadar adabiyotlarda moddiy va ma’naviy hayot bir-biridan keskin 
farqlanar edi. Holbuki, jamiyatning tub mohiyati uni tashkil etuv- 
chi inson mohiyati bilan uzviy bogliq. Xuddi inson tanasini uning 
ruhidan ajratib bolmagani singari, jamiyatning moddiy va ma’naviy 
jihatlarini ham bir-biridan ajratish va ularning birini ikkinchisidan 
ustun qo‘yish mantiqqa zid. Shuning uchun ham hozirgi davrda 
xalq ma’naviyatini yuksaltirishga, milliy g‘oya va mafkura asosla- 
rini mustahkamlashga katta e’tibor berilyapti. Zero, kishilar iqti­
sodiy jihatdan qashshoq bolgani uchun ilmsiz bolmaydi, balki, 
aksincha — ilmsiz bolgani uchun qashshoq bolishi mumkin. 
Shuning uchun yurtimizda xalq ma’naviyatini yuksaltirish orqali 
iqtisodiy farovonlikni ta’minlashga katta e’tibor berilyapti.
Ijtimoiy munosabatlarning amal qilish jarayonida odamlarni 
uyushtirishning tarixiy shakllari — oila, davlat, jamoa (qishloq, 
shahar) vujudga kelgan. Odamlar o‘rtasida amal qiladigan ax­
loqiy, diniy, ilmiy, falsafiy, huquqiy, iqtisodiy, mafkuraviy kabi 
munosabatlarning barchasi, bir so‘z bilan, ijtimoiy munosabatlar
148

---

deyiladi. Ijtimoiy uyushmalar kishilarning moddiy va ma’naviy 
ehtiyojlarini qondirishga yordam beradi. Ular mohiyatan inson va 
jamiyat mavjudligining zarur sharti hisoblanadi. Masalan, oila, 
davlat, ta’lim-tarbiya, mahalla, Vatan kabi qadriyatlarsiz inson va 
jamiyat o‘z mohiyatini yo‘qotadi.