Shuni alohida qayd etish kerakki, tuproq amaliy jihatdan Mendeleev elementlar davriy sistemasidagi deyarli barcha elementlarni o‘zida mujassamlantiradi.
Shuni alohida qayd etish kerakki, tuproq amaliy jihatdan Mendeleev elementlar davriy sistemasidagi deyarli barcha elementlarni o‘zida mujassamlantiradi.
Tuproq o‘zining element tarkibi va miqdorlari jihatidan o‘zaro va landshaftni boshqa bloklaridan (4-5 jadval) farq qiladi. Tirik organizmlar asosan organogen elementlaridan tuzilgan ularning asosiy massasini C, Н, N, O, P, S tashkil qiladi, mineral komponentlar esa nisbatan oz miqdorda kiradi.
Individual minerallar odatda bir necha elementdan iborat bo‘ladi. Oksidlar ikkita, silikatlarga 5-11 gacha, tuzlar 2-5 elementlardan tashkil topadi.
Odatda tuproq tarkibidagi barcha elementlar zaruriy hisoblanadi. Bu ko‘rsatkich tuproqni birinchi farq qiluvchi xususiyatidir. Tuproqning ikkinchi xususiyati undagi uglerod va kremniy miqdorining yuqoriligi bo‘lib bu o‘z navbatida tuproq hosil bo‘lishidagi o‘simlik va tog‘ jinsining rolini ko‘rsatadi. Bunda uglerod asosan organik modda, ya’ni o‘simlik va hayvonot dunyosi qoldig‘idan tuproqda paydo bo‘ladi. Kremniy tuproqni vujudga keltiruvchi asosiy poydevor elementi tuproqning uchinchi farq qiluvchi belgisi tuproq tarkibidagi elementlar juda oz miqdordan bir necha ko‘p foizgacha bo‘lishi mumkin.
Tuproqning kesma tuzilishidagi element tarkibida kuchli differensial organogen, elyuvial va karbonatli qatlamlarda bo‘ladi.
Gipsli, arzikli tuproqlarda gips va arzikli qatlam ma’lum chuqurlikda, bir tekisda bo‘lsa, bunday tuproqlarning shu qatlamlari ustida qator elementlar akkumulyatsiyalanadi.
Elementlarning miqdoriy ko‘rsatkichlarini tebranish oralig‘i xilma-xil bo‘lishiga qaramasdan har bir element uchun aynan shu tuproqqa xos bo‘lgan tipik konsentratsiyalari (Orlov, 1992) Si-26-44, Al-1-8, Fe-0,5-6, Ca-0,3-5, K-0,2-3, Na-0,2-2, Mg-0,1-2, Ti-0,2-0,5, Mn-0,01-0,3, Co-0,5-4, N-0,05-0,2, P-0,02-0,1, S-0,02-0,2, H-0,04-0,2 mavjud.
Dostları ilə paylaş: |
