FəNN: vergiLƏr və vergitutma mühaziRƏ MÜƏLLİMİ: İ. E. D. M. C. HÜseynov
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1. Vergilərin yaranma tarixi
Vergilərin tarixi bəşəriyyətin tarixi qədər qədimdir. Vergilər dövlətin maliyyə ehtiyatlarının yaradılmasının əsas mənbəyi olmaqla min illərdir ki, mövcuddur. Onlar dövlətin təşəkkül tapdığı və cəmiyyətin siniflərə bölündüyü andan iqtisadi münasibətlərin zəruri elementinə çevrilmişlər. İngilis iqtisadçısı S.Parkinsonun sözləri ilə desək, “Vergitutma dünyanın özü qədər qədimdir. Onun ilk forması hər hansı bir yerli hökmdarın çayın mənsəbinə, iki çayın qovuşduğu yerə və ya dağ keçidinə sədd çəkdiyi və tacir və səyyahlardan keçib getmək üçün haqq aldığı zaman yaranmışdır”. Məğlub edilmiş xalqdan bac-xərac alınmasını vergitutmanın ilk forması hesab etmək olar. Məğlub edilmiş tərəfin bütün varidatı hərbi qənimət kimi qalib tərəfin əlinə keçirdi. Məğlub tərəf qaliblərin saxlanılması ilə bağlı olan xərcləri ödəməyi öz öhdəsinə götürürdü. Başqa sözlə, məğlublardan alınan varidat vergilərin ilk timsalıdır. Dinc dövrlərdə vergitutmanın ilk formasını qurban verilməsi hesab etmək olar. Qurban verilməsi əslində könüllü olmasına baxmayaraq qeyri-rəsmi olaraq məcburi xarakter daşımışdır. Hətta vergilərin bu ilkin formalarında belə onların əsas əlaməti – məcburi olması öz əksini tapmışdır. O dövrlərin vergilərində vergitutmanın daha bir elementi – vergi dərəcələri də müəyyənləşdirilmişdir. Məsələn, “Tövrət”də qeyd olunur ki, yer üzündə mövcud olan hər nə varsa, onların onda biri Allaha məxsusdur. Deməli, gəlirdən ilk vergi dərəcəsi 10% təşkil etmişdir. Dövlət aparatının yaranması, ordunun formalaşması onların saxlanması üçün vergi tutulmasını zəruri edirdi. Qədim Misirdə vergilər dövlət başçısına məxsus torpaqlardan istifadəyə görə icarə haqqı şəklində tutulurdu. Bizim eradan əvvəl VII-VI əsrlərdə Qədim Yunanıstanda muzdlu ordunun saxlanılması, şəhər ətrafında qala divarlarının ucaldılması, körpülərin salınması, ehramların tikilməsi və s. məqsədlər üçün gəlirin onda biri həcmində vergilər müəyyən etmişdilər. Eyni zamanda, Qədim Dünyada vergitutmaya qarşı ciddi müqavimət də mövcud olmuşdur. Məsələn, Afinada hesab edirdilər ki, azad vətəndaşı quldan fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdən biri onun vergi ödəməkdən azad edilməsidir. Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|