FəRDİ kompüterləRİn arxitekturasi

FƏRDİ KOMPÜTERLƏRİN ARXİTEKTURASI

Fənn: Kompüterlərin Arxitekturası

Müəllim: Əbilov Kamran

Fakultə: İTT

İxtisas: Kompüter Mühəndisliyi (652a1)

Tələbə: Eyvazlı Hüseyn

Arxitektura nədir?

Texnologiya sahəsndə kompüter arxitekturası kompüter sisteminin komponent hissələrindən hazırlanmış strukturunun təsviridir.

Kateqoriyalara ayrılma üsullarından asılı olaraq, kompüterin hissələri bir neçə yolla bölünə bilər. Arxitekturanın əsas komponentləri kimi CPU, yaddaş və periferiya qurğuları götürülür. Prosessor və Yaddaş arasındakı mübadilə şinlər (BUS) vasitəsilə həyata keçirilir

CPU

Central Prosessor Unit- Demək olar ki, hər bir elektronik sistemdə olub, sistemə daxil olan dataları, təhlil, emal edən, onların baza üzərində toplanmasını təmin edən və üzərində əməliyatlar aparan qurğudur. CPU cihazı xarakterizə edən əsas amillərdən ən vacibidir. Prosessorlar milyadlarla tranzistorun tək bir çip üzərində toplanmağından təşkil olunub. O, əmrləri alır və hesablamalar aparır.

Bu əsasən 3 mərhələyə bölünür: Fetch, Decode, execute

CPU əmrləri RAM (Random Access Memory) vasitəsilə alır.

Prosessorun əsas xarakteristikalarına onun takt tezliyi, sistem şini, mərtəbələr şəbəkəsi, keş-yaddaşın həcmi, məhsuldarlığı və nəsilləri aiddir.

Fərdi masaüstü kompüterlərdə CPU sistem blokunda yerləşən ana platanın üstündə yerləşir.

Sistem Bloku

Ana Plata (Motherboard)

Ana plata kompüterin əsas dövrə lövhəsidir. Bu, CPU, yaddaş, sabit disk və optik disklər üçün birləşdiricilər, video və audioya nəzarət etmək üçün genişləndirmə kartları və kompüterinizin portlarına (USB portları kimi) qoşulmaları saxlayan nazik lövhədir. Ana plata birbaşa və ya dolayı yolla kompüterin hər bir hissəsinə qoşulur.

CPU
Yuxarıda dediyimiz kimi, Prosessoru kompüterin beyni adlandırmaq olar. O ana plataya soket vasitəsilə birləşdirir. Prosessorun üzərində xüsusi istilik udan elementlər (KULER) mövcuddur. Bunlar Prosessorun həddindən artıq qızmasının qarşısını alır. Tempratur artarsa əməliyatların yerinəyetirilmə sürəti düşür, və bir həddən sonra zədələnməmək üçün sistemi söndürür.
Prosessorun ideal işləmə tempratur aralığı olaraq 20-75°C götürülür
RAM (Random access memory)
RAM sisteminizin qısamüddətli yaddaşıdır. Kompüteriniz hər dəfə hesablamalar apardıqda, lazım olana qədər məlumatları müvəqqəti olaraq RAM-da saxlayır.
Bu qısamüddətli yaddaş kompüter söndürüldükdə yox olur. Əgər sənəd, cədvəl və ya digər fayl növü üzərində işləyirsinizsə, onu itirməmək üçün onu yadda saxlamalısınız. Faylı saxladığınız zaman məlumatlar uzunmüddətli yaddaş kimi çıxış edən sabit diskə yazılır.
RAM meqabayt (MB) və ya gigabayt (GB) ilə ölçülür. Nə qədər çox RAM varsa, kompüteriniz eyni vaxtda bir o qədər çox şey edə bilər. Əgər kifayət qədər operativ yaddaşınız yoxdursa, bir neçə proqram açıq olduqda kompüterinizin ləng olduğunu görə bilərsiniz. Buna görə bir çox insanlar performansını artırmaq üçün kompüterlərinə əlavə RAM əlavə edirlər.
Yaddaş
Sərt disk proqramınızın, sənədlərinizin və digər fayllarınızın saxlandığı yerdir. Sərt disk uzunmüddətli yaddaşdır, yəni kompüteri söndürsəniz və ya onu elektrik şəbəkəsindən ayırsanız belə məlumat hələ də saxlanılır.
Proqramı işə saldığınız zaman və ya faylı açdığınız zaman kompüter məlumatların bir hissəsini sabit diskdən RAM-a köçürür. Faylı saxladığınız zaman məlumatlar yenidən sabit diskə kopyalanır. Sərt disk nə qədər sürətli olarsa, kompüteriniz proqramları bir o qədər tez işə sala və yükləyə bilər.
Müasir kompüterlərdə daha çox SSD-dən istifadə olunur. SSD-ni HDD-dən üstünlükləri və mənfi cəhətləri ilə fərqləndirən müxtəlif amillər var. SSD (Solid State Drive), yarımkeçiricilərdən ibarət olan bir elektron dövrədən ibarətdir, HDD (Hard Disk Drive) isə elektromexanik komponentlərdən ibarətdir. Buna görə də daha az enerji sərf edir. O, Hard Disk-ə görə daha yüngül və sürətlidir.
Qida Bloku
Kompüterdəki enerji təchizatını təmin edir. O, elektrik şəbəkələrindən aldığı enerjini naqillər vasitəsilə Ana Plata və digər qurğulara ötürür.
Qrafik Kart (Video Kart)
The video card is responsible for what you see on the monitor. Most computers have a GPU (graphics processing unit) built into the motherboard instead of having a separate video card. If you like playing graphics-intensive games, you can add a faster video card to one of the expansion slots to get better performance.
BIOS (Basic Input/Output System)
Əməliyyat sistemindən asılı olmayan, proqramlaşdırılan daimi yaddaş qurğusuna (və ya fleş-yaddaşa) yazılan, eləcə də ekran, klaviatura və s. periferiya qurğuları ilə əməliyyatları nizamlayan proqram. Kompüter qoşularkən BİOS ilkin testləri yerinə yetirir və çox böyük inteqral sxemləri inisiallaşdırır və ya başqa cür desək proqram olub sabit yaddaş qurğusunda saxlanılır və fərdi kompüterin resurslarının diaqnostikasını təmin edərək, fərdi kompüteri işə saldıqda əməliyyat sisteminin yüklənən hissəsini əməli yaddaşa çağırır.
Fərdi kompüterin daimi yaddaşında kompüter avadanlıqlarının işini yoxlayan (məlumatı ekrana çıxarmaqla), əməliyyat sisteminin yüklənməsini təmin edən proqramlar toplusu yerləşir. Həmin proqramlar toplusunun çox hissəsi müəyyən dərəcədə kompüterdə daxiletmə-xaricetmə əməliyyatlarını yerinə yetirir. Belə proqramları BIOS adlandırırlar. BIOS ayrıca mikrosxem şəklində düzəldilir.
BIOS yoxlamaları kompüteri işə salarkən müəyyən bir ardıcıllıqla aparılır. İlk növbədə, o, kompüterin saat generatorunu idarə edir. Prosessor və keşləri yoxladıqdan sonra çipset və sistem yaddaşı işə salınır. Sonra, PCI cihazları və qrafik nəzarətçidən sonra, sabit disklər klaviatura və siçan idarəsini tamamlayır.
Bütün bu yoxlamalardan sonra o, kompüterin əməliyyat sistemini yükləyir və nəhayət, bütün yoxlamaları ona buraxır. Xarici müdaxilə ilə sürücülərin yükləmə sırasını dəyişə bilərsiniz. Bu, flash diskdən, DVD-dən və ya sabit diskdən yükləməyə imkan verə bilər.
BIOS-un işə salındıqda yerinə yetirdiyi bütün bu yoxlamalar POST (Power On Self Test) kimi müəyyən edilir. Bu başlanğıcda özünü sınamaq deməkdir. Kompüter hər dəfə yenidən başladıqda, bütün qoşulmuş avadanlıq və avadanlıqların işlədiyini və bir-biri ilə uyğun olub olmadığını yoxlayır. Kompüterlər işə salındıqda tez-tez bip səsi eşidilir. Bu səs BIOS-un POST prosesini uğurla tamamladığını göstərir.
POST-dan sonra əməliyyat sistemini RAM-a yükləyir və kompüteri işə salmağa imkan verir.
ICH (l/O Controller Hub)
ICH, kompüterin giriş/çıxış (I/O) funksiyalarını idarə etmək üçün istifadə olunan kompüter çipinin bir növüdür. Bu, USB, audio, Ethernet və SATA kimi bir çox funksiyaları ehtiva edən tək bir çipdir. O, həmçinin sistemin enerji idarəçiliyinə nəzarət etmək üçün məsuliyyət daşıyır. ICH adətən ana plataya inteqrasiya olunur və prosessor, yaddaş və digər komponentlər arasında əlaqəni idarə etmək üçün məsuliyyət daşıyır. O, həmçinin komponentlərə lazımi gücü təmin etməkdən məsuldur. ICH istənilən kompüter sisteminin vacib komponentidir və sistemin düzgün işləməsi üçün vacibdir.
MCH (Memory Controller Hub)
CPU və RAM arasında məlumat əlaqəsini idarə edən və anakartın bütün əsas komponentlərini birləşdirən kompüter çipsetinin bir hissəsidir. Yeni nəsil kompüterlərdə bu CPU-ya inteqrasiya olunub
Şinlər (Bus)
Ana platanın əsasını müxtəlif şinlər (kanallar) təşkil edir. Bu şinlərin köməkliyi ilə PC-nin komponentləri bir-birlərinə müxtəlif siqnallar göndərir. PC-lərdə istifadə olunan şinlər “hierarxiya” prinsipinə əsaslanır. Yəni şaxəli ağacabənzər struktura malikdir. Çünki hər bir zəif sürətli şin üzərindəki sürətli şinlə əlaqələnir. Hər bir şin digərindən sıx surətdə asılıdır. Müasir PC-lərin əksəriyyətində üç əsas, bəzilərində isə (köhnələrdə) dörd əsas şin istifadə olunur. Hər bir şin isə özünəməxsus komponentlər arasında məlumat mübadiləsi aparır.
Klaviatura
Kompüterin başlıca daxiletmə qurğusu klaviaturadır. Onun köməyi ilə mətn və ədədi informasiyalar, eləcə də cürbəcür komandalar və verilənlər kompüterə daxil edilir. Kompüterin standart klaviaturasına 104 klavişli genişləndirilmiş klaviatura deyilir.
Monitor
Monitor mətn və qrafik informasiyanı əks etdirmək üçün nəzərdə tutulub. Monitorlar ağ-qara (monoxrom) və rəngli olur. Rəngli görüntü üç əsas rəngin - qırmızı, yaşıl və göy rəngin qarışığından alınır. Ekranda istənilən görüntü piksel adlanan nöqtələr yığınından ibarət olur. Ekranın üfüqi və şaquli istiqamətlərdə nöqtələrinin sayı ekranın çözümlülüyünü müəyyən edir. Müasir monitorlar, adətən, 1024x768 piksel və daha yüksək rejimlərdə işləyir. Ekranın çözümlülüyü yüksəldikcə, görüntünün . keyfiyyəti də yaxşılaşır.
Modem
Modulator-Demulator sözlərinin qısaltmasıdır. Əlaqə kanallarının (telefon xətləri,radio kanal və s.) köməyi ilə məlumatları uzaq məsafələrə ötürmək və qəbul etmək üçün istifadə olunan qurğudur.
Siçan
Qrafik informasiya ilə işləmək üçün, əsasən, siçan qurğusundan istifadə olunur. Optik-mexaniki siçanı masanın üstündə gəzdirdikdə onun daxilindəki kürəciyin fırlanması monitorun ekranında göstəricinin yerinin dəyişməsinə səbəb olur. Müasir optik siçanlarda isə bu proses işıq şüası vasitəsilə . gerçəkləşdirilir.
Periferiya Qurğuları