Fitoterapia dolegliwości okresu przekwitania
Yüklə 280,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Podział preparatów pochodzenia roślinnego mających znaczenie w fitoterapii climacterium Podział fitoterapeutyczny
- Dawkowanie
- Cimicifugae racemosae 1:5
- Ekstrakt suchy – Extractum siccum Trifolii
|
1
Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego Katedra Medycyny Społecznej Zakład Historii Nauk Medycznych Kierownik Zakładu: prof. dr hab. med. Roman Meissner Ośrodek Badawczo-Rozwojowy LNB Poland
Keywords: phytotherapy, climacteric, isoflavones, menopause, menopausal symptoms, herbs, formononetin, isoflavones, flavonoid, triterpene glycosides, estrogenic effects, antiandrogenic effects, estrogen receptor, phytosterols. Menopause is a normal, natural event. There is a reduction of ovarian estrogen and a cessation of ovary function. The various phases in the change of life: Premenopause: Period of time (between 1 and 6 years) prior to the last menstruation Menopause: Time of the last menstruation Postmenopause: Period of life following menopause Phytoestrogens are plant compounds that are similar in chemical makeup to the female sex hormone oestrogen, but with much lower potency. They act at the oestrogen receptor sites in a woman’s body. This may reduce menopausal symptoms in some women. Phytoestrogens can be found in foods and also in supplements. The three types of phytoestrogens and their dietary sources include: 1. Isoflavones – good sources include soy products and beans (such as lima beans and lentils). 2. Lignans – good sources include fruit, vegetables and grains, and oilseeds such as linseed. 3. Coumestans – good sources include sprouting seeds such as alfalfa. 4. Phytosterols 5. Saponins steroid 6. Dimeric phenols Most commonly, menopause takes place when a woman is in her late forties or early fifties. Women who have gone through menopause are no longer fertile. Menopause is not a disease and cannot be prevented. Many hormonal changes occur during menopause. Postmenopausal women are at higher risk of heart disease and osteoporosis, presumably because of a decrease in the production of estrogen or other hormones.
Przekwitanie (climacterium) jest okresem stopniowego ustawania zdolności płodzenia, przypadającym najczęściej między 45. a 55. rokiem życia kobiety. Okres przekwitania nie występuje nagle, zazwyczaj poprzedzają go różne objawy zapowiadające nadejście właściwego okresu przekwitania, czyli ostatniej miesiączki (menopauzy). Najwcześniej występują zaburzenia miesiączkowania. Cykle stają się przeważnie krótsze, rzadziej dłuższe lub nieregularne. Do dziś trwa spór o zakres i znaczenie pojęć: menopauza i klimakterium (climacterium). Zdaniem Bensona menopauza to sukcesywny zanik, a w końcu całkowite zahamowanie miesiączek wskutek fizjologicznej niewydolności hormonalnej, oznaczającej zakończenie funkcji rozrodczych kobiety. Klimakterium jest to okres w życiu kobiety następujący po menopauzie, w którym dochodzi do inwolucji i starzenia się organizmu wskutek obniżonej lub nieprawidłowej czynności hormonalnej jajników. Klimakterium jest dowodem postępującego, fizjologicznego zaniku czynności życiowych (Benson 1973, Wojtczak 1995). 2 Istnieją autorzy, którzy uważają menopauzę jedynie za ostatnią miesiączkę w życiu, natomiast klimakterium za okres przejściowy w życiu kobiety od pełnej dojrzałości płciowej do starości (Obara 1987, Wojtczak 1995). W pierwszej fazie przekwitania następuje upośledzone wydzielanie progesteronu, przy równoczesnym prawidłowym wydzielaniu estrogenów. Przejawem tego są zaburzenia płodności, nieregularne miesiączkowanie i nasilone objawy napięcia przedmiesiączkowego: obrzęk i silne bóle piersi, bóle w podbrzuszu i pleców, obrzęki i bóle kończyn dolnych, zwiększone ciśnienie krwi, bóle głowy, uderzenia gorąca, zawroty głowy. W drugiej fazie przekwitania następuje spadek stężenia estrogenów i nadmierne uwalnianie gonadotropin przysadkowych (folikulostymuliny = folitropiny – FSH, lutropiny - LH). Następstwem tych zmian są zaburzenia naczynioruchowe (rumień twarzy, uczucia gorąca, odczuwanie uderzenia krwi do głowy, kołatanie serca, wahania ciśnienia krwi). Nadczynność przysadki mózgowej w zakresie wydzielania gonadotropin powoduje nadczynność strefy siatkowatej kory nadnerczy w zakresie wydzielania i uwalniania 17- ketosteroidów (androgennych). Objawami tego są: pogrubienie głosu, rozwój nadmiernego owłosienia, zmężczyźnienie niektórych rysów twarzy kobiety. Część androgenów pochodzi również z komórek wnękowych jajnika (Charvat 1953, Traczyk, Trzebski 1980, Wojtczak 1995). Niejednokrotnie występują w tym czasie takie objawy jak osłabienie, niechęć do aktywnego trybu życia, wzmożona pobudliwość nerwowa, nadmierna wrażliwość psychiczna, bezsenność, brak zainteresowania otoczeniem, uderzenia gorąca (wary),
nagłe zaczerwienienia twarzy, bladość twarzy, poty, szum w uszach, zawroty głowy. U niektórych kobiet po napływie fali gorąca występuje uczucie zimna. Należy jednak dodać, że nie u wszystkich kobiet występują wymienione objawy i odczucia wegetatywne. Niektóre kobiety przechodzą w okres przekwitania prawie niespostrzeżenie. Zależy to w dużej mierze od równowagi układu nerwowego i dokrewnego. W układzie rodnym odczuwają kobiety niekiedy uczucie ciążenia, połączone z napływem krwi do miednicy małej, w późniejszych okresach pojawia się obfitsza wydzielina z narządu rodnego. Może wystąpić wówczas świąd sromu. Zmniejszają się rozmiary macicy, pochwa ulega zwężeniu. Sylwetka ciała ulega zaokrągleniu, zwłaszcza biodra ulegają otłuszczeniu. Pojawia się tendencja do otyłości. Włosy tracą naturalny połysk, zaczynają wypadać. Pojawia się czasami dodatkowe owłosienie na twarzy, zwłaszcza brodzie i nad wargą górną. Cykle miesiączkowe są nieregularne, długość ich może się wahać między 17 dniami a 6 miesiącami. Obfitość krwawienia jest również bardzo różna. Do owulacji może dochodzić rzadko, chociaż miesiączki nadal występują. Szyjka macicy może nie wytwarzać płodnego śluzu. W pochwie często występuje suchość, co zniechęca do odbywania stosunków (Billings 1986).
W okresie menopauzalnym występują często zaparcia i wzdęcia oraz dyskinezy dróg żółciowych. Wzrost stężenie cholesterolu we krwi spowodowany obniżonym stężeniem estrogenów prowadzi do rozwoju miażdżycy i kamicy żółciowej. Obniżenie produkcji estrogenów sprzyja rozwojowi zwyrodnieniowych schorzeń naczyń krwionośnych. Dolegliwości ze strony układu krążenia obejmują nadciśnienie o charakterze zmiennym, uczucie kołatania serca, objawy chromania przystankowego, bóle w okolicach serca, rzadziej obrzęki, zasinienie kończyn górnych i dolnych. U niektórych kobiet spotykamy krwotoki z nosa, bóle stawów, nerwobóle. Inicjacji ulegają choroby stawów i kości, np. choroby zwyrodnieniowe stawów, osteoporoza. W trzeciej fazie przekwitania dochodzi do zmian zanikowych w obrębie jajników (zanikają komórki ziarniste i śródmiąższowe jajników), zatrzymania produkcji estrogenów i zahamowanie nadczynności przysadki mózgowej w zakresie uwalniania folikulostymuliny. 3 Rozwija się stan pewnej równowagi hormonalnej; wcześniej wymienione objawy stopniowo ustępują. Proces starzenia postępujący po menopauzie powoduje nasilające się marszczenie i ścieczenie skóry, utratę pigmentacji i nadmierne rogowacenie. Często dochodzi do rozwoju teleangiektazji, rumienia i trądziku różowatego. Po menopauzie występują objawy demineralizacji kośćca (zrzeszotnienie kości). Dochodzi wówczas do patologicznych złamań i zniekształceń (np. złamania główki lub szyjki kości udowej, zmiany zwyrodnieniowe odcinka krzyżowego kręgosłupa). Do czynników sprzyjających rozwojowi tej patologii należą: brak właściwej aktywności ruchowej, nieprawidłowa dieta (uboga w wapń, witaminę C, D, A, białko). Klimakterium staje się często źródłem nowych problemów dla kobiety i jej męża. Przerwanie współżycia z mężem staje się przyczyną poważnych napięć, niepokojów, poczucia odrzucenia u obojga małżonków. W sferze psychicznej przekwitającej kobiety dostrzegamy wzmożoną wrażliwość, drażliwość, dużą zmienność nastrojów: popadanie z nadmiernej wesołości w stan smutku i na odwrót. Kobieta może stracić poczucie wartości, przydatności, staje się nieobecna, przygnębiona, zamyślona, uważa, że nikt o nią nie dba. U niektórych kobiet rozwijają się stany lękowe, u innych stany depresji. Jest to związane z niedoborem estrogenów (König 1910, 1940, Billings 1986, Wojtczak 1995). Pobudliwość płciowa u części kobiet zanika, ale u części osiąga poziom szczytowy; stosunek do życia płciowego prowadzi u jednych do przygnębienia, u innych do stanów podniecenia. Z braku możliwości zaspokojenia wzmożonego popędu płciowego zdarza się nieraz szukanie zainteresowań w dziedzinie religijnej, artystycznej, literackiej czy społecznej. W tym okresie życia kobieta czuje potrzebę dostosowania się do nowej roli w rodzinie i w społeczeństwie. Szczególnie przykre i niebezpieczne dla przekwitającej kobiety są psychiczne konflikty wewnętrzne, co przejawia się w stosunkach do siebie samego jak i osób z otoczenia. Decydującym czynnikiem jest tu niewątpliwie przekonanie kobiety, iż nastanie przekwitania przekreśla jej dotychczasowe walory, którymi do tej pory mogła się poszczycić. Wiele kobiet uważa, że wraz z okresem przekwitania kończy się ich urok osobisty. Wierząc w to głęboko popadają w stan depresji (Lesiński 1963, Benson 1973, Billings 1986, Pisarski 1987, Brzozowski 1993). Dla kobiety znajdującej się w fazie przekwitania ważne jest łagodzenie lub znoszenie wspomnianych już różnych dolegliwości. Tutaj szczególnego znaczenia nabierają preparaty naturalne. Trudno, bowiem „leczyć” lekami syntetycznymi objawy odczuwane przez samą pacjentkę, a które nie są przejawem choroby, lecz zmian fizjologicznych na tle przebudowy hormonalnej ustroju.
climacterium Podział fitoterapeutyczny środków roślinnych Nazwa środka roślinnego Estrogenne i estrogenopodobne
4
Humulus lupulus Ononis arvensis Ononis spinosa Panax ginseng Pimpinella anisum Gestagenne Vitex agnus-castus Nerium odoratum Antyandrogenne Cimicifuga racemosa Cimicifuga foetida Althaea rosea Taraxacum officinale Medicago sativa Salvia officinalis Humulus lupulus Rozkurczowe na mięśnie narządów płciowych
Uspokajające, przeciwdepresyjne przeciwlękowe Trifolium pratense Vitex agnus-castus Althaea rosea Chelidonium maius Humulus lupulus Hypericum perforatum Panax ginseng Eleutherococcus senticosus Regulujące trawienie i perystaltykę przewodu pokarmowego Althaea rosea Taraxacum officinale Salvia officinalis Chelidonium maius Fumaria officinalis Humulus lupulus Ononis arvensis Ononis spinosa Hypericum perforatum Eleutherococcus senticosus Lipotropowe, przeciwmiażdżycowe
Hipotensyjne Chelidonium maius 5 Poprawiające krążenie mózgowe i obwodowe Trifolium pratense Althaea rosea Medicago sativa Soya hispida Panax ginseng Eleutherococcus senticosus Immunostymulujące Panax ginseng Eleutherococcus senticosus Zwiększające wydolność psychiczną i fizyczną
Zmniejszające wydzielanie potu
Uszczelniające i wzmacniające naczynia krwionośne Trifolium pratense Althaea rosea Taraxacum officinale Ononis arvensis Ononis spinosa Moczopędne i przeciwobrzękowe
Zawarte w roślinach substancje chemiczne o właściwościach estrogennych i ewentualnie antyandrogennych można podzielić na 7 grup: 1. Fitosterole, np. sitosterole, stigmasterole 2. Stylbeny, np. rapontycyna 3. Dimeryczne fenole, np. dianetol zawarty w anyżu Pimpinella anisum 4. Izoflawony, np. genisteina, daidzeina, daidzyna 5. Kumestany, np. kumestrol 6. Lignany 7. Saponiny sterydowe
rodziny jaskrowatych – Ranunculaceae. Występuje w Ameryce Północnej. Surowcem farmaceutycznym jest korzeń – Radix Cimicifugae racemosae (poprawnie ujmując jest to kłącze z korzeniami Rhizoma cum radicibus Cimicifugae racemosae). Grupa czynnych składników pluskwicy, która jest łatwa do wyizolowania w formie frakcji określona została wspólną nazwą cymicyfugina (cimicifugin) – 15-20% (znana od 1835 roku). W jej skład wchodzą: żywice, kumaryny, ranunkulozydy, laktony terpenowe i gumy. Obok gumo- żywicowej frakcji surowiec zawiera kwas taninowy, izoflawony - formononetynę (formononetin), glikozydy triterpenowe o charakterze saponin (actein = akteina, cimigoside = cymigozyd, macrotin = makrotyna, racemoside = racemozyd, 27-deoxyactein = 27-
6 dezoksyakteina), kwas salicylowy, kwas izoferulowy, kwas cynamonowy i alkaloidy (cytyzyna, metylocytyzyna). Wspomniana cytyzyna jest alkaloidem chinolizydynowym występującym u wielu gatunków, np. w złotokapie – Laburnum. Pobudza ośrodek oddechowy i naczynioruchowy, zwiększa wydzielanie adrenaliny, podnosi ciśnienie krwi. Znosi objawy głodu nikotynowego, co zostało wykorzystane w leczeniu nikotynizmu przewlekłego. Z powodu występowania cytyzyny w pluskwicy, preparaty z niej przygotowane po przedawkowaniu wywołują zatrucie, którego
objawami są:
nudności, wymioty, przyśpieszenie akcji serca, rozszerzenie źrenic, drgawki, bóle i zawroty głowy, a nawet zgon wskutek porażenia ośrodka oddechowego. Wyciągi z kłącza pluskwicy wykazują wpływ rozkurczowy, napotny, wykrztuśny, kardiostymulujący i uspokajający. Laktony w połączeniu z alkaloidami i kwasami fenolowymi wywierają wpływa przeciwbakteryjny. Izoflawony i triterpeny pluskiwcy hamują uwalnianie lutropiny (LH) hamując owulację i wytwarzanie ciałka żółtego oraz produkcję i uwalnianie progesteronu. Należy dodać, że wyciągi z pluskwicy podawane mężczyznom przez ponad 30 dni hamują również uwalnianie lutropiny w przysadce i tym samym produkcję oraz uwalnianie testosteronu przez komórki Leydiga (w jądrach) – efekt antyandrogenny. Izoflawony wywierają wpływ estrogenny (oddziałują na receptory ER-beta). Preparaty z pluskwicy powinny być zalecane pacjentkom w II fazie klimakterium (postmenopauza), kiedy to następuje zwiększone uwalnianie lutropiny i przez to zwiększone uwalnianie progesteronu oraz androgenów. Na rynku są dostępne liczne preparaty zawierające ekstrakt z kłączy pluskwicy (tabletki, kapsułki) jak i też będące wyciągami etanolowymi z kłączy (krople, nalewka). Dawkowanie: 1. Sproszkowane kłącze (korzeń) – Pulvis Cimicifugae racemosae: 15-30 gran (0,9375-1,875 gram). 2. Nalewka z pluskwicy – Tinctura Cimicifugae racemosae 1:10: 10 ml 2 razy dziennie lub 1 drachma aptekarska tj. 3,8 g 2 razy dziennie. Tinctura Cimicifugae
3. Wyciąg gęsty z pluskiwcy – Extractum fluidum Cimicifugae racemosae 1:1: 2 ml 2 razy dziennie. 4. Wyciąg suchy z pluskwicy Extractum siccum Cimicifugae racemosae: 250-500 mg dziennie.
W Polsce występuje dość pospolicie gatunek: pluskwica cuchnąca – Cimicifuga foetida L., który może dostarczyć surowiec o podobnym składzie chemicznym i zastosowaniu.
jest rośliną od dawna wykorzystywaną w ziołolecznictwie. Zanim wprowadzono do badań urządzenia umożliwiające dokładną identyfikację składników chemicznych i nim poznano właściwości farmakologiczne poszczególnych fitozwiązków, ziele koniczyny stosowano jedynie jako środek hamujący nadmierne krwawienia miesiączkowe, uszczelniający i wzmacniający naczynia krwionośne, wykrztuśny, moczopędny, odtruwający, przeciwobrzękowy, mlekopędny oraz uspokajający. Dopiero w XX wieku zwrócono uwagę na izoflawony zawarte w koniczynie i gatunkach pokrewnych oraz ich właściwości estrogenne. Spośród około 30 izoflawonów występujących w koniczynie warto wymienić: daidzyna (daidzin), genistyna (genistin), daidzeina (daidzein), glicyteina (glicitein), genisteina (genistein), pratenseina (pratensein), pseudobaptygenina (pseudobaptigenin), formononetyna (formononetin), teksazyna (texasin), biochanina A (biochanin A), ponadto glikozydy
7 izoflawonowe, np. glukozyd glycetyny, glikozyd kalikozyny, glikozyd ononiny, glikozyd irylonu. Do składników czynych koniczyny należą również fenolokwasy (np. kwas kumarowy, kwas salicylowy), fitosterole (beta-sitosterol), saponiny i garbniki. Izoflawony koniczyny mają podobną strukturę do estrogenów, dzięki czemu mogą przyłączać się do receptorów estrogenowych ER. Właściwości estrogenne (estrogenopodobne) koniczyny są wykorzystywane w medycynie w przypadkach niedoboru estrogenów endogennych, w tym również w okresie przekwitania. Preparaty zawierające wyciąg z koniczyny zalecane są w II fazie przekwitania, kiedy to spada produkcja estrogenów i występują objawy z tym związane. Ekstrakt z koniczyny jest składnikiem zagranicznych preparatów prostych i złożonych o charakterze estrogennym.
1. Sproszkowane ziele wraz z kwiatami koniczyny – Pulvis Trifolii: 1-1,5 g 2-3 razy dziennie. 2. Napar z ziela koniczyny – Infusum Trifolii: 1 łyżke rozdrobnionego suchego ziela wraz z kwiatami zalać 1 szklanką wrzącej wody; odstawić na 30-40 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1 szklance. 3. Ekstrakt suchy – Extractum siccum Trifolii: 500 mg 2 razy dziennie.
Źródłem izoflawonów dla przemysłu farmaceutycznego jest również soja owłosiona - Soya hispida Moench. (syn. bot. Phaseolus max L.,
max (L.) Merr.), z rodziny motylkowatych Papilionaceae. Surowiec stanowi nasienie Semen Soyae. Ekstrakty z nasion soi są składnikami nowoczesnych form leków (kapsułki, tabletki, emulsje). Nasiona soi zawierają białka (ok. 40%), tłuszcze (18-20%), cukry (30-32%), lecytynę (2-3%), izoflawony (daidzeina, genisteina, glyciteina), fitosterole (sitosterol, stigmasterol), cholinę i saponiny. Izoflawony i fitosterole posiadają strukturę estrogenopodobną, dlatego wywierają wpływ estrogenny. Saponiny wywierają działanie przeciwzakrzepowe. Składniki te obniżają również stężenie cholesterolu we krwi, wywierając wpływ przeciwmiażdżycowy. Istnieją doniesienia o właściwościach przeciwnowotworowych wyciągów sojowych, których mechanizm upatruje się w hamowaniu angiogenenzy, aktywacji apoptozy, inhibicji topoizomerazy II w DNA oraz inhibicji kinazy tyrozynowej w białkach). Zawartość izoflawonów sojowych w preparatach handlowych (w kapsułce lub tabletce) waha się w granicach 12-80 mg. Zalecane dawki izoflawonów sojowych wynoszą 50-100 mg dziennie przez okres kilkunastu miesięcy, z przerwami co 3 miesiące. Preparaty zawierające wyciągi z nasion soi zalecane są w II fazie przekwitania, kiedy spada poziom estrogenów w organizmie. Izoflawony, kumestrol i saponiny (2-3%) estrogenne oraz przeciwzakrzepowe zawiera także lucerna siewna - Medicago sativa L., z rodziny motylkowatych - Papilionaceae. Niestety saponiny lucerny w większych ilościach są toksyczne i uszkadzają krwinki. Surowcem jest nasienie i ziele lucerny, z których można ekstrahować izoflawony. Suche wyciągi z lucerny stanowią składnik coraz większej liczby preparatów zagranicznych zalecanych do łagodzenia objawów przekwitania. Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi z ziela (napar: 3-5 g/200 ml wrzącej wody; 1-2 razy dziennie po 100 ml) działają moczopędnie, przeciwobrzękowo, napotnie, odżywczo, pobudzająco na trawienie oraz apetyt i ogólnie wzmacniająco. Sproszkowane ziele lucerny: 500-1000 mg 3 razy dziennie. Nalewka z lucerny 1:5 na alkoholu 40-60% – 5 ml 2 razy dziennie.
Yüklə 280,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|