Fizika” fani bo’yicha

5. Pauli prinsipi.
Pauli prinsipiga asosan bir xil n,l,m,s bilan aniqlanadigan holatda faqat bitta elektron bo’lishi kerak. Agar ularning s spinlari ya’ni xususiy harakat miqdorlari momentini ikki xil bo’lishini hisobga olsak, u holda atomning n orbitasidagi elektronlar soni Pauli prinsipiga asosan N =2n² formula bilan hisoblanadi. Birinchi orbitada, ya’ni n =1 bo’lganida orbitada N=2ta elektron bo’ladi. ikkinchida n=2, N=8ta, uchinchida n=3 , N= 18ta elektron joylashgan. Ana shu elektronlar “s”, “p”, “d” – holatlarga taqsimlanadi.
Masalan: Na ¹¹ uchun – 1s² 2s² 2p⁶ 3s¹
K ¹⁹ – 1s² 2s² 2p⁶ 4s² 4p⁶ 5s¹ va x.k.
Ishqoriy metallarning chiqarish spektorlari ham, vodorod spektori kabi bir necha seriyaga qarashli chiziqlardan tashkil topadi.
Elektron spini
1925 yilda Gaudsmit va Ulenbexlar elektronlarning xususiy magnit va mexanik momentlari mavjudligini ko’rsatdilar. Elektron yadro atrofida aylanishdan tashqari, yana o’z o’qi atrofida ham aylanar ekan. Demak, elektron “spin” ga ega bo’lib, o’z magnit va mexanik momentiga ega bo’ladi. “spin” ingilizcha so’z bo’lib, “ urchuq” degan ma’noni anglatadi va elektronning xususiy xarakat miqdori yoki impul’s momenti- spinga ega bo’lishi mumkin:
M_s =±¹/₂ ħ=Sħ (6)
Demak, atomdagi elektron holati to’rtta kvant sohalari n,l,m,s bilan belgilanadi va elektronning holati funksiya bilan tavsiflanadi. n,l,m – kvant sonlari, asosan, elektronning atomdagi orbitasi “shaklini” ifodalaydi, s kvant soni esa elektronning xususiy magnit momentini ifodalaydi va s=±¹/₂ ga teng.
Pauli prinsipiga asosan, atomda to’rtta (n,l,m,s ) kvant sonlari aynan bir xil bo’lgan ikkita va undan ortiq elektron bo’lishi mumkin emas. Agar, n,l,m kvant sonlari bir xil bo’lganda ham s=±¹/₂ bilan bir-biridan farq qiladi. Pauli prinsipi atomlarning ichki spektorlarini o’rganishda va Mendeleyv davriy sistemasini nazariy asoslashda katta ahamiyatga ega.

6.