Fizika fanidan

Kosmik tezlik - jism Yer sunʼiy yoʻldoshi, sunʼiy sayyora boʻlishi uchun yoki u Quyosh sistemasini butunlay tark etishi uchun unga beriladigan uchta eng kichik tezlik. Birinchi Kosmik tezlik (~ 7,91 km/s) jismning Yer sirtidan nolinchi balandlikda doiraviy orbita boʻylab harakatlanishi uchun kerak boʻladigan energiyani ifodalaydi. Tezlik osha borgan sari jism elliptik orbita boʻylab harakatlana boshlaydi. Jism ikkinchi Kosmik tezlik (-11,2 km/s) da Yerga nisbatan parabolik trayektoriya boʻyicha harakatlanadi. Ikkinchi Kosmik tezlik dan yuqori tezlikda jism giperbolik trayektoriya boʻyicha harakatlanadi va u Yerning tortish kuchini yengib, Quyoshning sunʼiy yoʻldoshiga aylanadi. Jism Yer sirtida uchinchi Kosmik tezlik (-16,7 km/s)ni olib, Quyoshga nisbatan parabola boʻylab harakatlanadi (Yer orbitasi yaqinida bu tezlik 42,1 km/s ga teng) va Quyosh sistemasining tortish kuchi doirasidan chiqib ketadi. Kosmik tezlik kattaliklari Yer atmosferasi qarshiligi, Yer siqilishi va boshqa ni hisobga olmagan holda keltirilgan. Kosmik tezlikni barcha osmon jismlariga nisbatan qoʻllash mumkin. Mas, Oy uchun birinchi Kosmik tezlik-1,7 km/s, ikkinchi Kosmik tezlik~2,4 km/s Kosmik tezlik 1.Birinchi kosmik tezlik (shuningdek, atrofdagi tezlik deb ham nomlanadi): ob'ekt aylanma harakat qilish uchun yer yuzasiga yaqin bo'lgan tezlikni (shuningdek, sun'iy yer sun'iy yo'ldoshining minimal uchish tezligini) anglatadi. O'lchami 7.9km / s - hisoblash usuli V = √ (gR), bu V = kvrt (gR) (g - tortishish tezlashishi, R - sayyoraning radiusi) 2. Ikkinchi kosmik tezlik (ajratish tezligi deb ham nomlanadi): ob'ekt Yerning tortishish kuchidan to'liq xalos bo'lishi va Yerdan uchib ketishi uchun zarur bo'lgan minimal boshlang'ich tezlikni anglatadi. Hajmi 11,2 km / s 3. Uchinchi kosmik tezlik (shuningdek, qochish tezligi deb ham nomlanadi): Yerda quyoshning tortishish kuchidan qochib, quyosh tizimidan uchib o'tish uchun zarur bo'lgan minimal boshlang'ich tezlikni anglatadi. Uning hajmi 16,7 km / s. 4. To'rtinchi kosmik tezlik To'rtinchi kosmik tezlik Yerdagi qo'zg'atilgan jismlar galaktikaning tortishish kuchidan qutulishi va galaktikadan chiqib ketishi uchun zarur bo'lgan minimal tezlikni anglatadi, taxminan 110-120 km / s, bu talab qilinadigan tezlikni anglatadi. Somon Yo'lining ko'p joylarida navigatsiya uchun. . Agar siz kumush markazining atrofida quyosh tizimining tezligidan to'liq foydalansangiz, minimal tezlik 82 km / s bo'lishi mumkin. Odamlar galaktika haqida ozgina bilishganligi sababli, bu raqam jamoatchilik fikrini shakllantirish uchun uzoq vaqt talab etadi. Somon Yo'lining ko'p qismida talab qilinadigan bo'linish tezligi. To'rtinchi koinotning tezligini umuman qo'lga kiritib bo'lmaydi, chunki kumush yadrosining sifati va radiusini bilib bo'lmaydi. 5. Beshinchi kosmik tezlik Beshinchi kosmik tezlik deganda Yerdan uchirilgan va mahalliy galaktikalar guruhidan uchib o'tgan kosmik kemaning minimal tezligi tushuniladi. Galaktikalarning radiusi va massasi etarlicha aniq emasligi sababli, ma'lumotlar hajmini aniq bilib bo'lmaydi. Yer sunʼiy yoʻddoshlari (YESY) — Yer atrofidagi (geotsentrik) orbitaga ilmiy yoki amaliy (hayotiy) muammolarni hal qilish uchun chiqarilgan kosmik apparatlar (KA). Birinchi sunʼiy yoʻldosh sobiq Ittifoq hududidan 1957 y. 4 okt.da uchirilgan. YESY ga oʻrnatilgan apparatlar yordamida atmosferaning yuqori qatlamlarida uning zichligi, ionosferada radiosignallarning tarqalishi oʻrganildi. 1958 y. 1 fevralda AQSH "Eksplorer-1" sunʼiy yoʻldoshini uchirdi. 1965 y. 26 okt.da Fransiya, 1970 y. 11 fevralda Yaponiya, 1970 y. 24 aprelda XXR, 1980 y. 18 iyulda Hindiston birinchi YESY ni uchirishdi. Vazifasiga koʻra, YESY ilmiy tadqiqot yoki amaliy xillarga boʻlinadi. I. t. YESY Yerni, boshqa osmon jismlarini, kosmik fazoni tadqiq etish yoki biologik eksperimentlar oʻtkazish uchun xizmat qiladi. Ularga geofizik, geodezik tadqiqot YESY va b. kiradi. Amaliy YESY ga esa aloqa, meteorologik YESY, Yer tabiiy resurslarini oʻrganishga moʻljallangan YESY, navigatsiya YESY, texnik vazifalarni bajarishga moʻljallangan va harbiy maqsadlar uchun uchirilgan YESY kiradi. Ayrim YESY ham ilmiy, ham amaliy masqadlarni koʻzlab uchiriladi. Orbital kosmik kemalar (KK) va orbital st-yalar (OS) YESY ning alohida turiga kiradi. Milliy kosmik dasturlar boʻyicha uchirilgan YESY turkumi koʻpincha maxsus nomlar bilan ["Kosmos" (Rossiya), "Eksplorer" (AQSH), "Diadem" (Fransiya)] yuritiladi. Koʻpchilik YESY bort apparatlari Quyosh batareyalari (QB) orqali energiya bilan taʼminlanadi. YESY ning issikdik rejimi termorostlash tizimi orqali amalga oshiriladi. YESY dan Yerga ilmiy va b. axborotlar radiotelemetriya tizimi yordamida uzatiladi. YESY orbitaga eltuvchi raketalar (ER) yordamida chikariladi. YESY ni orbitaga eltuvchi bu yoʻl ER harakatining faol (aktiv) yoʻli deyilib, bir necha yuz km dan 2—3 ming km gacha boradi. ER dvigatellari faol yoʻl soʻnggida oldindan hisoblangan tezlikka erishgach, uchiriladi va bu nuqta YESYning orbitaga chiqish nuqtasi deyiladi. Bu nuktada ERning oxirgi bosqichi sunʼiy yoʻldoshdan ajraladi va yoʻldosh orbita boʻylab erkin harakatlana boshlaydi. YESY ning harakati Yerdagi maxsus kuzatish st-yalaridan amalga oshiriladi.