Fiziki qüsurlu
Yüklə 318,73 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
0
Fiziki qüsurlu şəxslərə kitabxana xidm ətinin təşkili Respublikanın kütləvi və ixtisaslaşdırılmış kitabxanaları, Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteml əri üçün metodik tövsiyələr Bak ı - 2016
1
ərtibçi:
L.Əhmədova Redaktor: A.Abdullayeva İxtisas redaktoru və buraxılışa məsul: K.M.Tahirov, professor, Əməkdar mədəniyyət işçisi Fiziki qüsurlu şəxslərə kitabxana xidmətinin təşkili: metodik tövsiy ələr /tərt. ed. L.Əhmədova; ixtisas red. və burax. m əsul K.Tahirov; M.F.Axundov ad. Azərbaycan Milli Kitabxana- sı.- Bakı, 2016.- 27 s.
Az ərbaycan Milli Kitabxanası, 2016
2
“Bizi sevindir ən odur ki, fiziki cəhətdən qüsuru, çatışmazlığı olan insanlar nikbin yaşayırlar və öz iradələrinə söykənərək iste- dadlarını inkişaf etdirirlər və hətta ölkəmizdə keçirilən festival- larda, müsabiq ələrdə çıxış edərək onları ictimaiyyətə nümayiş etdirirl ər. Bu, insanın ən gözəl xüsusiyyətlərindən biridir. Bu, insanın nə qədər yüksək mənəviyyata, nə qədər yüksək gücə, nə q ədər yüksək iradəyə malik olduğunu bir daha göstərir. Biz bu halları qiymətləndirməliyik və hər bir insanın cəmiyyətdə özünün daxilind ə olan imkanlarından istifadə etməsi üçün, öz istedadını nümayiş etdirməsi üçün ona şərait yaratmalıyıq”. Heyd ər Əliyev, Az ərbaycan xalqının ümummilli lideri
3
T ərtibçidən
Bu gün fiziki qüsurlu v ə sağlamlıq imkanları məhdud insanla- rın informasiyaya olan tələbatlarının ödənilməsi, asudə vaxtları- nın səmərəli təşkil olunması ilə əlaqədar cəmiyyətin ən mühüm elm, t
əhsil, mədəniyyət, informasiya mərkəzi olan kitabxanaların qarşısında böyük vəzifələr durur. T əqdim edilən bu metodik vəsaitdə xüsusi qayğıya ehtiyacı olan şəxslərə göstərilən kitabxana xidmətinin ənənəvi və yeni üsullarından bəhs olunur. N əşrlə bağlı rəy və təkliflərini Milli Kitabxanaya ünvanlayan müt əxəssis və oxuculara əvvəlcədən öz minnətdarlığımızı bildiri- rik.
1000 Bakı şəh., Xaqani küç. 57. E-mail: metodik@anl.az
4
Giriş Ölk
ədə aparılan uğurlu siyasət, iqtisadi inkişaf xüsusi qayğı- ya ehtiyacı olan insanların həyat fəaliyyətlərinin yaxşılaşdırılma- sına zəmin yaratmışdır. Fiziki qüsurlu şəxslərin cəmiyyətə və icti- mai həyata inteqrasiyası, həmçinin digər insanlarla bərabərhüquq- lu v ətəndaş kimi yaşaması dövlət siyasətinin əsas prioritet istiqa- m ətlərindən birinə çevrilmişdir. Az ərbaycan dövlətçiliyinin təşəkkülündə, ölkə vətəndaşları- nın, o cümlədən fiziki qüsurlu insanların hüquqlarının müdafiə olun
masında ümummilli lider Heydər Əliyevin müstəsna rolu ol- muşdur.
Ulu öndərin qayğısı sayəsində həyat fəaliyyətləri məh- dud laşmış vətəndaşlara daim diqqətlə yanaşılmış, onlar fərdi yaşayış evləri, yeni iş yerləri ilə təmin olunmuşlar. Bu siyasətin layiqli davamçısı Azərbaycan Respublikasının Pre zidenti cənab İlham Əliyev də fiziki cəhətdən qüsurlu insanla- ra daim diqqət və qayğı göstərmiş, onların cəmiyyətə inteqrasiya- sının təmin edilməsi, məşğulluq səviyyələrinin artırılması, rifah- la rının yaxşılaşdırılması istiqamətində mühüm addımlar atmışdır. Son dövrl ərdə əsaslı inkişaf yolu keçmiş ölkəmizdə dövlətin h əyata keçirdiyi sosial, iqtisadi, mədəni siyasətin əsas prioritetləri sırasında məhdud fiziki imkanlı şəxslərə qayğı mühüm yer tut- maq
dadır. Fiziki qüsurlu şəxslərin məşğulluq sahəsində hüquqla- rını qorumaq, eləcə də onların cəmiyyətə sosial-iqtisadi inteqrasi- ya sını təmin etmək məqsədilə bir sıra addımlar atılmışdır. “Əlilliyin və uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğu- nun qarşısının alınması, əlillərin və sağlamlıq imkanları məh- dud uşaqların reabilitasiyası və sosial müdafiəsi haqqında Azər- bay can Respublikası Qanunu”na əsasən əlillər anadangəlmə, x əstəlikdən və ya xəsarətdən doğan əqli və ya fiziki qüsurlar nəti- c əsində həyat fəaliyyəti məhdudlaşan, sosial yardıma və müdafiə- y ə ehtiyacı olan şəxslər hesab olunurlar. Başqa sözlə desək, belə insanlar özl ərinə xidmət, hərəkət, ünsiyyət və davranışlarına nə- 5
zar əti, habelə istənilən əmək fəaliyyəti ilə məşğul olma imkanını tamamil
ə, yaxud da qismən itirmiş insanlardır. Respublikamızda sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin sosi- al müdafi əsini, eləcə də ictimai həyatın bütün sahələrində iştirakı- nı təmin etmək məqsədilə dövlət səviyyəsində müxtəlif tədbirlər h əyata keçirilməkdədir. Bu gün ölk ədə həyat fəaliyyətləri məhdudlaşmış insanların t əhsili, onların peşə hazırlığı müxtəlif formalarda həyata keçirilir. Artıq əminliklə demək olar ki, ölkədə xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təhsil almalarına tam şəkildə şərait yaradılmışdır. Buna ən bariz nümunə 2001-ci ildə ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən “Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin təhsi- li (xüsusi t əhsili) haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanu- nu”nun q əbul olunmasıdır. 2005-ci ild ə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyində “Az ərbaycan Respublikasında xüsusi qayğıya ehtiyacı olan (sağlamlıq imkanları məhdud) uşaqların təhsilinin təşkili üzrə inkişaf proqramı (2005-2009)” hazırlanmışdır. Həmçinin 2005- 2006-
cı illərdə UNESCO-nun maliyyə dəstəyi ilə sağlamlıq im- kan
ları məhdud olan uşaqlarla “İnkluziv təhsil” layihəsi həyata keçi
rilmişdir. Qeyd edək ki, layihəni Təhsil Nazirliyi, Təhsildə İslahatlara Yardım Mərkəzi və UAFA (United Aid for Azerbai- jan) t əşkilatı reallaşdırmışdır. Bütün bunlarla yanaşı təhsil ocaqları, eləcə də, digər tədris mü əssisələri sağlamlıq imkanları məhdud uşaq və yeniyetmələrin m əktəbəqədər təlim-tərbiyəsini, dərsdən kənar vaxtlarda tərbiyə- sini t əmin edir, eləcə də, xüsusi bacarıq və istedada malik olan fiziki qüsurlu uşaq və yeniyetmələrin ümumi tədris müəssisələ- rind ə pulsuz dekorativ-tətbiqi sənətlərə yiyələnməsi üçün bir sıra layih ələrlə çıxış edirlər. Heyd ər Əliyev siyasi kursunun davamı olaraq Azərbaycan Res publikasının prezidenti cənab İlham Əliyevin imzaladığı bir sıra fərman və sərəncamlarla əlil və şəhid ailələrinin sağlamlığı- nın və mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması, sosial müdafiəyə xüsu- 6
si ehtiyacı olan və işə düzəlməkdə çətinlik çəkən vətəndaşlar üçün şəraitin yaradılması, onların hüquq və azadlıqlarının müda- fi əsi işi həyata keçirilir. Bu gün ölk əmizdə fiziki qüsurlu insanların yaradıcılığı, asud ə vaxtlarından düzgün istifadə, eləcə də idman və bədən tər- biy əsi sahəsində də mühüm addımlar atılmaqdadır. Əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan Milli Paralimpiya Komit əsinin yaradılması ilə fiziki çatışmazlıq- ları olan gənclərin idmana cəlb edilməsi, onların dünyada keçiri- l ən beynəlxalq yarışlarda, paralimpiya oyunlarında iştirakına bila- vasit ə şərait yaradılmışdır. 2000-ci ildə Sidneydə keçirilən olim- pi adada idmançılarımız qızıl, gümüş və bürünc medallara layiq görülmüşlər. Sağlamlıq imkanları məhdudlaşmış gənclərin cəmiyyətə in- teq rasiyası və istedadlarının aşkara çıxarılaraq lazımi şəraitin yara dılması sahəsində də müəyyən işlər görülmüş, 1997, 2000, 2003, 2006- cı illərdə fiziki çatışmazlıqları olan şəxslərin sərgi müsabiq ələri, 1998, 2001, 2004 və 2007-ci illərdə bədii-yaradıcı- lıq baxış müsabiqələri və 1999, 2005-ci illərdə isə idman oyunları üzr
ə yarışları keçirilmişdir. H əyat fəaliyyətləri məhdudlaşdırılmış uşaq, yeniyetmə və g ənclərin hərtərəfli biliklərə malik vətəndaş kimi yetişdirilməsin- d ə Heydər Əliyev Fondunun da əvəzsiz xidmətləri vardır. 2005-ci ild ə BMT-nin İnkişaf Proqramı ilə Heydər Əliyev Fondu arasında “Görm ə qabiliyyətini itirmiş və görmə qabiliyyəti zəif olan in- sanlar üçün informasiya- kommunikasiya texnologiyalarına çıxışın təmin edilməsi”nə dair əməkdaşlıq sazişi və layihə sənədi im zalanmışdır. Layihənin əsas məqsədi fiziki qüsurlu insanların c əmiyyətdə fəal iştirakına, İKT vasitəsi ilə məlumat əldə etmək v ə biliklərini artırmaq imkanlarının genişləndirilməsinə kömək göst ərmək idi. Məhz bu layihənin davamı olaraq Heydər Əliyev Fondu m əhdud fiziki imkanlı şəxslərin İKT-dən istifadəsini artır- maq m əqsədilə 2010-2012-ci illərdə Naxçıvan MR, Gəncə və Yevlaxda regional informasiya m ərkəzləri yaratmışdır. 7
Fiziki qüsurlu şəxslərə kitabxana xidm ətinin təşkili
Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan əhali qrupunun mütaliəyə olan mara ğını artırmaqda, eyni zamanda asudə vaxtlarının daha səmə- r əli təşkilində kitabxanalar əsas mərkəz rolunu oynayırlar. Bu baxımdan da kitabxanaların qarşısında bir sıra mühüm vəzifələr durur ki, bunlar da aşağıdakılardır: •
Kitabxananın xidməti ərazidə yaşayan xüsusi qayğıya ehtiyacı olan insanların müəyyənləşdirilməsi və onlar haqqında m əlumat bazalarının yaradılması; •
h əyat fəaliyyətləri məhdud olan oxucu qruplarının mütaliə maraqlarının öyrənilməsi; •
sin ə yararlı nəşrlərlə komplektləşdirilməsi; •
s əmərəli keçirilməsinin təşkili; •
əyyar kitabxana xidməti; •
kitabxana terapiyası; •
kitabxanalarda informasiya texnologiyalarının tətbiqi və qabaq
cıl texniki vasitələrdən istifadənin öyrədilməsi; •
bu sah ədə kitabxanaçı kadrların ixtisasının artırılması; •
ətlərindən istifadənin asanlaşdırılması.
Xidm əti ərazidə yaşayan fiziki qüsurlu şəxslər haqqında in- formasiya xarakterli m əlumat bazasının yaradılması sağlamlıq im kanları məhdud olan insanlara göstərilən kitabxana xidmətinin ilkin m ərhələsini təşkil edir. Belə ki, kitabxanalar sosial xidmət v ə ictimai təşkilatların köməyi ilə əldə etdikləri məlumatlar vasi- t əsilə həmin ərazidə yaşayan fiziki qüsurlu insanlar haqqında oxucu kartotekası (məlumat bazası) hazırlamalıdırlar.
8
Sağlamlıq imkanları məhdud olan əhali qrupuna kitabxana xidm əti zamanı ilk növbədə bu qrupdan olan insanların mütaliəyə olan maraqlarının öyrənilməsi lazımdır. Belə ki, fiziki məhdudiy- y əti olan oxucuların maraq dairələrinin öyrənilməsi işi kitabxana xidm əti, eləcə də kitab fondlarını komplektləşdirən zaman böyük əhəmiyyətə malikdir. Fiziki qüsurlu o xucuların mütaliəyə olan maraqlarının müəy- y ənləşdirilməsi müxtəlif metodlarla həyata keçirilir. Bunlardan ən geniş yayılmışı anket-sorğuların təşkilidir. Аnkеt sоrğusu kitabxanaçı tərəfindən öncədən müəyyənləş- di rilmiş konkret suallar ətrafında aparılmalıdır. Аnkеtlər oxucular t ərəfindən doldurularkən orada ad və soyad göstərilmir. Lаkin oxu cunun yaşı, təhsili, ixtisası və peşəsi qeyd olunmalıdır. Anket- d ə verilən suallar və cavablar aydın və konkret olmalıdır. Kitab- xa naçılar bu cür anket-sorğuları kitabxananın saytı vasitəsilə də h əyata keçirə bilərlər. Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan insanların informasiyaya olan t ələbatlarının tam və operativ təmin edilməsi üçün onların istifa- d əsinə yararlı olan fondların olması da zəruridir. İstənilən kitab- xanada k itab fondlarını komplektləşdirərkən görmə qabiliyyəti ol- mayan v ə zəif görən oxucu qruplarının istifadəsi üçün danışan kitablara (audio kitablara), Brayl əlifbalı kitablara, böyük şriftli n əşrlərə, eşitmə qabiliyyətini itirmiş və zəif eşidən oxuculara isə subtitrli (kinofilm kadrlarının altında olan yazı) videolara və di- g ər sənədlərə üstünlük verilməlidir. Kitabxanaların fiziki cəhətdən məhdud imkanlı uşaq və yeni- yetm
ələrin asudə vaxtlarının düzgün təşkili, onların müəyyən fəa- liyy
ətə cəlb olunması işində rolu çox böyükdür. Kitabxanalarda m əhdud fiziki imkanlı oxucularla işi bir neçə istiqam
ətdə təşkil etmək olar. Buraya fiziki qüsurlu uşaq və yeni- yetm
ələrin kitabxanaya cəlb olunması, onlar üçün müxtəlif isti- qam
ətli tədbirlərin keçirilməsi, bilik və bacarıqlarını inkişaf etdir- m ək üçün dərnəklərin, kursların və s. təşkili, ailə və kitabxanaçı- la rın qarşılıqlı əlaqəsi və s. daxildir. 9
Fiziki qüsurlu uşaq və yeniyetmələrin kitabxanalara cəlb olun ması üçün kitabxanaçılar ilk növbədə uşaq bağçaları, ümum- t əhsil və internat məktəbləri, reabilitasiya mərkəzləri, uşaq evləri, h əmçinin mədəniyyət müəssisələri ilə mütəmadi təmasda olmalı- dırlar. M əhdud fiziki imkanlı oxucular üçün kitab müzakirələri, oxucu kon fransları, disputlar, oxu saatları, həmçinin inşa, rəsm müsabiq ələri, əl işlərindən ibarət sərgilər, virtual ekskursiyalar və s. t əşkil etmək olar. Kitabxanalarda fiziki im kanları məhdud olan uşaq və yeni- yet mələr üçün virtual ekskursiyaların təşkili hazırda çox aktual- dır. Virtual ekskursiyalar ya video fayllar, çarxlar, ya da slayd təqdimatlar vasitəsilə nümayiş etdirilir. Həm görüntü və subtitr- lar, həm də səs nəzərə alınaraq həmin resurslar kitabxananın say- tında yerləşdirilir. Virtual ekskursiyalar əsasən kitabxanada mövcud olan re- surslar - kitab, qəzet, jurnal, onlayn-resurslar, audio kitablar, mə- lu mat bazaları, həm regionda mövcud olan digər informasiya və intel lektual mərkəzlər, eləcə də bir sıra mədəniyyət müəssisələri, muzeylər, tarixi abidələr haqqında təşkil edilə bilər. Belə ekskursiyalar məhdud imkanlı uşaqlar üçün həm Azər- bay canın, həm də dünyanın qabaqcıl kitabxanaları, ənənəvi və elektron resursları, məlumat bazaları və bir sıra mədəniyyət mü- əssisələrinin, muzey mərkəzlərinin unikal memarlıq abidələri ilə yaxından tanış olma imkanı yaradacaqdır. Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaq və yeniyetmələrin yaradı- cılıq qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsində, eləcə də incəsənətə olan meyll ərinin üzə çıxarılmasında müsabiqələrin rolu böyük- dür. Müsabiq ələr rəsm, mahnı, bədii qiraət və s. nominasiyalar üzr
ə “Azərbaycan gözəlliklər diyarıdır”, “Qarabağ uşaqların gözü il ə”, “Ən yaxşı bədii qiraətçi”, “Mənim sehrli ilmələrim”, “Ən sevdiyim idman növü” v ə s. adlarda müsabiqələr keçirilə bilər. Kitabxanalar h əmçinin 1 İyun Uşaqların Müdafiəsi Günü, Bey- n əlxalq Əlillər Günü, Beynəlxalq Daun Sindromu Günü və s. 10
tarixi günl ər münasibəti ilə də foto, asfalt üzərində rəsm müsabi- q ələri təşkil edə bilərlər. Müsabiqələrin təşkili zamanı kitabxana- lar regionda fəaliyyət göstərən dövlət və Qeyri Hökumət Təşkilat- la rı (QHT), uşaq birlikləri, orta məktəblər, internat evlərinin kö- m əyindən yararlana bilərlər. Müsabiqənin sonunda qaliblərin kitabxana t ərəfindən müxtəlif növ hədiyyə və diplomlarla müka- fat landırılması fiziki qüsurlu uşaq və yeniyetmələrin daha da h əvəsləndirilməsinə kömək edəcəkdir. Kitabxanalarda m əhdud fiziki imkanlı uşaq və yeniyetmələ- rin əl işlərindən ibarət sərgilərin təşkili istedadlı uşaqların yara- dıcılığına dəstək, onların istedadının inkişaf etdirilməsi və ictima- iyy
ətə təqdim olunması məqsədi daşıyır. Sərginin mövzusu fiziki qüsurlu
uşaq və yeniyetmələr tərəfindən hazırlanmış bəzək əşya- la rı, müəyyən mövzuları əhatə edən dekorativ əl işləri, xalçaçılıq nümun ələri, rəsm əsərləri, kiçik ölçülü maketlərin hazırlanması v ə s. ola bilər. S ərginin təşkil olunması üçün kitabxana bir ay öncədən elan verm əlidir. Bundan əlavə kitabxanaçı sərgidə iştirak edəcək olan fiziki qüsurlu şəxslərdə müsabiqədə iştirak üçün həvəs oyatmalı, qeydiyyatdan keçm ələri üçün kömək etməli, hazırladıqları əl işlərini toplamalıdır. Nümun ə: “1 avqust 2016- cı il tarixində saat 11:00-da _____ rayon (şəhər) Mərkəzi Kitabxanasında “Bacarıqlı əllər” adlı sərgi keçi- ril əcəkdir. Sərgidə əlilliyi olan istedadlı uşaq və yeniyetmələrin əl işlərinin nümayişi nəzərdə tutulmuşdur. Əl işləri nümunələri ilə iştirak etmək istəyən əlil uşaq və yeniyetm ələr _____ rayon (şəhər) Mərkəzi Kitabxanasına müra- ci ət edə bilərlər. S ərgi 3 gün davam edəcəkdir. Ünvan: ___________ rayon (şəhər) Mərkəzi Kitabxanası (burada yerl əşdiyi ünvan yazılmalıdır) Əlaqə: tel.:____; url:_____; e-mail:_____ 11
S ərgi zamanı kitabxanalar həmçinin fiziki cəhətdən məhdud im kanlara malik olan uşaq və yeniyetmələr tərəfindən hazırlan- mış əl işlərinin satışını da təşkil edə bilərlər. İstedadlı uşaq və yeniyetmələrin yaradıcılıq qabiliyyətlərini, xüsusi bacarıqlarını daha da inkişaf etdirmək məqsədilə kitabxa- na larda bir neçə istiqamətdə dərnəklərin təşkili daha məqsədəuy- ğun olardı. Buraya texniki yaradıcılıq (çilingərlik işi, dekorativ tətbiqi sənət), ekologiya (bitkiçilik, bağçılıq), idman və şahmat, kulinariya, toxuculuq , rəqs, musiqi və s. daxildir. Dərnəklər mü- əyyən adlar altında təşkil edilə bilər: “Bacarıqlı əllər”, “Naxışlı
Fiziki c
əhətdən məhdud imkanlı şəxslər üçün informasiya b ərabərsizliyini aradan qaldırmaq, onların yeni texnologiyalardan s ərbəst şəkildə istifadəsini asanlaşdırmaq üçün “kompüter kurs- la rı”nın təşkili günün vacib tələblərindən biridir. Belə ki, məhdu- diyy
ətləri olan insanların bu cür kurslarda (pulsuz) iştirak etmələ- ri c
əmiyyətlə onlar arasında olan informasiya hədlərini aradan qal
dıraraq onlarda elektron ünsiyyət vərdişlərinin, internet etika- sının aşılanmasına kömək edəcəkdir. H əyat fəaliyyətləri məhdud olan uşaq və yeniyetmələrin kitabxanaya c əlb olunmasının, onlarda kitaba olan marağın for- ma laşmasının ən vacib üsullardan biri də ailə ilə kitabxananın qar şılıqlı əlaqəsinin yaradılmasıdır. Xüsusi qayğı tələb edən uşaqların, eləcə də valideynlərin bu sahədə tam və dolğun in- formasiya v ə biliklərə malik olmaları uşaqların cəmiyyətə adapta- siya olunmasına müsbət təsir edəcəkdir. Bu səbəbdən də kitabxa- nalarda fiziki v ə əqli qüsurlu uşaqlar, onların valideynləri ilə birg ə psixoloji, pedaqoji, hüquqi və s. sahələrdə seminarlar, məs- l əhət saatlarının keçirilməsi məqsədəuyğun olardı. Bu tip seminar v ə məşğələlər uşaq və valideynlərə onların yaş və psixoloji xüsu- siyy ətləri, inkişaf və tərbiyəsi, asudə vaxtlarının səmərəli təşkil edilm əsi, ünsiyyət və davranışlar barədə faydalı məsləhətlər veril- m əsi ilə yanaşı eyni zamanda da onların bilik və bacarıqlarının artırılmasına böyük köməklik edəcəkdir.
12
Seminarları təşkil edən zaman mövzu öncədən seçilməlidir. Mövzuları seçərkən onun nə dərəcədə əhəmiyyətli və maariflən- dirici olması kitabxanaçı tərəfindən nəzərə alınmalıdır. Bundan sonra seminarın keçirilməsi üçün proqram hazırlanmalı, seminarı idar
ə edəcək şəxslər müəyyənləşdirilməlidir. S əyyar kitabxana xidməti – kitabxanaya gəlmə imkanı olma- yan fiziki qüsurlu oxucular üçün kitabla daha operativ xidm ət ed
S əyyar kitabxanalar bir tərəfdən kitabxananın fəaliyyətini ge- nişləndirir, digər tərəfdən isə kitabxanaya gələ bilməyən fiziki qüsurlu
oxucuların kitabxana xidməti ilə əhatə olunması üçün şərait yaradır. S əyyar xidmət zamanı fiziki qüsurlu insanları dünyada baş ver ən yeniliklərlə, elmi texniki nailiyyətlərlə, informasiya texno- lo giyalarına aid ədəbiyyatlarla tanış etmək məqsədilə informasiya xarakterli “Kitabxana bülleteni” v ə ya “Yeni kitablar” adlı m əlumat nəşrlərinin hazırlanması məqsədəuyğun olardı. Belə n əşrlərdə kitabxanaya yeni daxil olan kitab, qəzet və jurnallar bar əsində qısa məlumatlar verilir ki, bu da yenilikləri izləməkdə oxu cular üçün faydalıdır. Məlumat xarakterli “Kitabxana bülleteni” kitabxanaların saytlarında da yerləşdirilməlidir. Bu zaman kitabxanaya g əlmə iqtidarında olmayan fiziki qüsurlu oxu- cular da kitabxanaya yeni daxil olan ədəbiyyatlar barəsində məlu- matlana bil ərlər.
S əyyar xidmət zamanı kitabxanaçılar həmçinin tək yaşayan, kims əsiz qocalar, müharibə veterenları üçün evlərdə fərdi oxu saatları təşkil edə bilərlər. Fərdi oxu zamanı kitabxanaçı xidmət ed əcəyi şəxsləri öncədən təyin etməli və onların marağına uyğun bir neç ə kitab seçməlidir. Daha sonra həmin şəxslərlə razılaşdırıl- maqla mü əyyən olunmuş vaxtlarda fərdi oxunu keçirmək olar. Biblioterapiya – son zamanlarda biblioterapiya v ə ya kitabla müalic ə insanlara problemlərini həll etmələrində, həmçinin onla- rın inkişafına yardımda mütaliədən faydalanmalarını təmin edən müalic
ə üsuludur. 13
Biblioterapiya h ər bir şəxsin yaşamaqda olduğu problemin yal
nız öz başına gəlmiş bir problem olmadığı, bir çox insanın da b ənzər çətinlikləri yaşamaqda olduğu gerçəyini görə bilməsini t əmin edir. Biblioterapiya zamanı oxucu qəhrəmanın problemi ilə öz problemini müqayis ə edir. O, qəhrəmanı tanıdıqca özünü və duy ğularını tanıya bilir. Kitabxana şəraitində biblioterapiyanı tətbiq edən zaman oxucu dair əsinin müəyyən edilməsi olduqca zəruridir. Başqa sözl
ə desək oxuculara fərqli yanaşma biblioterapiya üçün vacib amil hesab olunur. Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan insanlar üçün kitab seçm ək kitabxanaçıdan yüksək peşəkarlıq və diqqət tələb edir. Çünki ist ənilən kitab biblioterapiya məqsədi ilə tövsiyə olu- na bilm əz. Kitabla müalicə üsulundan istifadə zamanı oxucuları yaş kateqoriyaları üzrə bölmək lazımdır. Daha sonra oxucuların maraq v
ə problemləri, eləcə də onların oxu səviyyələri müəyyən edilm
əli və ona uyğun ədəbiyyat seçiminə başlanılmalıdır. Əqli və fiziki geriliyi olan azyaşlı uşaqlarla biblioterapiya zamanı nağıl terapiyasından istifadə olunması məqsədəuyğun olardı. Nağıllar yüksək terapevtik əhəmiyyətə malikdir. İstənilən uşaq (sağlam və ya xəstə) məhz nağıllar sayəsində insan həyatı- nın əsas həqiqətlərini anlamağa başlayırlar. Nağıllar vasitəsi ilə uşaqlar çətinliklərin öhdəsindən gəlməyə və onları aradan qaldır- maq kimi bacarıqlara yiyələnirlər. Xüsusi qayğı tələb edən uşaqlarla biblioterapiya zamanı nağıllarla yanaşı, bədii ədəbiyyatdan da istifadə edilir. Bu zaman kitabxanaçı uşaqlar üçün kədərli fikirlərdən uzaq olan, yumoristik ədəbiyyata üstünlük verməlidir. Çünki yumoristik kitablar oxucu- ya gülüşlə təsir edərək ona bir çox problemlərin öhdəsindən g əlməyə köməklik edəcəkdir. Biblioterapiya yalnız uşaqlar üçün deyil, eyni zamanda yeniyetm
ə, gənclər və digər oxucu qrupları üçün də nəzərdə tutula bil ər.
14
Fiziki qüsurlu insanların cəmiyyətə adaptasiya olunması, ünsiyy
ət qura bilmələri və digər problemlərin öhdəsindən sərbəst g ələ bilmələrində biblioterapiyanın təsiri olduqca böyükdür. Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan insanlar biblioterapiyadan istifad
ə etdikləri zaman bir sıra müsbət cəhətlərin özlərində for- ma laşdıqlarını hiss edəcəklər. Buraya aşağıdakılar aiddir: •
özünü tanıma, özünü kəşf etmə və özünü qəbul etmək, ətrafını, cəmiyyəti və dünyanı tanımaq; •
öz probleml ərinə bənzər problemlərin başqalarında da oldu ğunu görərək tək olmadığını anlamaq; •
yeni d əyərləri və münasibətləri inkişaf etdirmək, həyatda yaşamaq üçün mübarizə aparma əzmini formalaşdırmaq; •
stressl ə mübarizə aparmaq, duyğularını ifadə etmək; •
əhrəmanı tanıdıqca özünü və duyğularını tanıya bilmək, q əhrəmanın istifadə etdiyi çıxış yollarından fərqli yolları kəşf edə bilm ək;
•
yaşanan problemlərin yalnız tək bir həll yolunun olmadı- ğını anlayaraq xəyal gücündən istifadə etməklə fərqli həll yolları olduğunu dərk etmək, yeni ideyalar formalaşdırmaq.
Biblioterapiyadan istifad ə edərkən ilk növbədə fiziki qüsurlu insanların buna hazır olub olmadığını bilmək lazımdır. Unutmaq olmaz ki, biblioterapiya köm ək yollarından yalnız biridir, ancaq lazım olduğunda istifadə edilməlidir. H əssas qrupdan olan yeniyetmə və gənclər üçün kitab seçən zaman kitabxanaçılar xüsusilə diqqətli olmalıdırlar. Çünki kitab- xa na fondunda olan kitabların hamısı heç də biblioterapiya üçün yararlı hesab olunmur. Biblioterapiya zamanı kitabxanaçı elə kitab seçməlidir ki, o oxucunu t ənhalıq, psixoloji narahatlıq, dostluğun, məhəbbətin, anlayışın, özünə hörmətin olmaması, heç kimə lazım olmama, özün
ə inamsızlıq hissi kimi mənfi fikirlərdən tamamilə uzaqlaşdıra bilsin. 15
Bunun üçün kitabxanaçı ilk növbədə terapiyaya yararlı olan kitab ların biblioqrafik sıyahısını tərtib etməlidir. Biblioqrafik si- ya hıları tərtib edən zaman oxucuların yaş kateqoriyaları və maraq dair ələri nəzərə alınmalıdır. Biblioqrafik siyahılar ədəbiyyat janrları üzrə qruplaşdırılır: •
klassik Az ərbaycan ədəbiyyatı; •
ərbaycan ədəbiyyatı; •
klassik Az ərbaycan uşaq ədəbiyyatı; •
ərbaycan nağılları; •
klassik uşaq ədəbiyyatı; •
klassik dünya ədəbiyyatı; •
ədəbiyyatı; •
müasir dünya uşaq ədəbiyyatı; •
dünya ölk ələri nağılları; •
ədəbiyyat; •
f əlsəfi ədəbiyyat; •
ədəbiyyat; •
dedektiv ədəbiyyat; •
ədəbiyyat və s..
İstənilən kitabxanada biblioterapiyanın daha uğurlu nəticələr ver ə bilməsi üçün kitabxanaların müxtəlif müəssisələr, o cümlə- d ən psixoloji mərkəzlərlə mütəmadi olaraq əlaqəli şəkildə işləmə- si z əruridir. X üsusi qayğıya ehtiyacı olan görməyən və görmə qabiliyyəti z əif olan insanların informasiya təminatında müasir texnologiya- la rın tətbiqi olduqca vacibdir. Belə olan halda kitabxanalarda “xüsusi elektron kitabxana” nın yaradılması zəruriyyəti meydana çıxır. Bunun üçün kitabxanaya ilk növbədə xüsusi proqram təmi-
XPT-da bütün əməliyyatlar səsləndirmə yolu ilə aparılır. Oxucu m
ətnləri proqram vasitəsilə səsləndirildiyindən görmə qabiliyy
əti zəif olan insanlar kompyuterdə aparılan əməliyyatlar 16
haq qında səsləndirmə yolu ilə xəbər tutur, internetdən sərbəst şəkildə istifadə edir, kitab oxuya bilirlər. Görmə əngəlliyi olan insanlar üçün t ətbiq olunan proqramlardan ən geniş yayılanı “JAWS - Ekran Oxuma Proqramı” hesab olunur.
Fiziki qüsurlu şəxslərin informasiyanı müstəqil və sərbəst şəkildə ala bilmələri üçün kitabxanalar öz veb-saytlarında xüsusi bölm ələr, elektron məlumat bazaları yarada bilərlər. Bu zaman əlil və digər məhrumiyyətləri olan insanların maraq və təklifləri n əzərə alınmalıdır. Kitabxanalar öz veb- saytlarında “Hüquqi normativ sənəd- l ər” (əlilliklə bağlı qanunlar, konvensiyalar, sərəncamlar, dövlət proqramları), “Kitabxana xidməti”, “Faydalı məsləhətlər”, “Psi- xo loji xidmət”, “Pedaqoji xidmət”, “Danışan kitablar” (görmə əngəlli şəxslər üçün), “Elektron kitablar” (eşitmə və danışma əngəlli şəxslər üçün), “Sosial çarxlar”, “Sosial reklamlar”,
ə s. bölmələr yerl əşdirə bilərlər. “Kitabxana xidm əti” bölməsində kitabxanaya gəlmə imkanı olmayan, fiziki qüsurlu əhali qrupuna virtual xidmət göstərilə bil
ər. “Psixoloji xidm ət”, “Pedaqoji xidmət” “Ünsiyyət qurma qabiliyy ətlərinin inkişafı”, “Tolerantlıq”, “Özünə xidmət v ərdişlərinin möhkəmləndirilməsi”, “İnkluziv təhsil” və s. mütə- madi yenil ənən bölmələri yerləşdirməklə əlil və digər məhrumiy- y ətləri olan istifadəçilərə, eləcə də, onların valideynlərinə onlayn psixoloji, pedaqoji v ə s. istiqamətlərdə maarifləndirmə işə həyata keçirilir.
Kitabxanalarda h əmçinin, “Uşaq yaradıcılığı”, “Bu ma-raq- lıdır”, “Bilirsinizmi?”, “Əlillərin sosial inteqrasiyası” və s. yeni- l ənən bölmələrin yaradılması oxucuların tam və dolğun şəkildə informasiya il ə təmin olunmasına xidmət edir. Saytda h əmçinin müvafiq mövzularda maraqlı məqalələr yerl əşdirmək olar: “Əlillərə diqqət və qayğı hər kəsin borcudur”, “G əl bir yerdə oxuyaq”, “Onlara yardım etməliyik” və s. 17
Kitabxanalar öz sayt larında fiziki qüsurlu insanları maraqlan- dıran müəssisə və təşkilatların saytlarına keçid etmələri üçün “Faydalı keçidlər” bölməsi yarada bilərlər. Buraya Azərbaycan Milli Kitabxana sı (AMK), Respublika Gözdən Əlillər Kitabxana- sı (RGƏK), Respublika Uşaq Kitabxanası (RUK), Respublika G ənclər Kitabxanası (RGK), həmçinin, Azərbaycan Respublikası Əlil Təşkilatları İttifaqı (ƏTİ), Azərbaycan Gözdən Əlillər Cə- miyy
əti (AGƏC) və digər idarə və müəssələri aid etmək olar.
Nümun ə: Elektron məlumat bazası. “Biz hamı kimi” Ana s
əhifə; Ümumi m
əlumat; R əsmi sənədlər; •
Az ərbaycan Respublikasının Qanunları •
F ərman və sərəncamlar •
ərarları •
Konvensiyalar. Kitablar; M əqalələr; Danışan sənədlər; İdarə və təşkilatlar; •
ət Sosial Müdafiə Fondu •
Gözd ən Əlillər Cəmiyyəti •
əlxalq Əlillər Cəmiyyəti •
Heyd ər Əliyev Fondunun həyata keçirdiyi layihələr •
ən Əlillər Kitabxanası. Tarixd
ə bu gün (əlamətdar və tarixi günlər); Tanınmışlar (əlilliyi olan rəssamlar, musiqiçilər, paralimpiya, olimpiya çempionları haqqında məlumatlar); Bölg
ədə yaşayan istedadlı əlil uşaqlar haqqında məlumat, onların əl işlərinin nümayişi; 18
Fotoqalereya; Videoqalereya;
Kitabxanalarda h əmçinin kitabxanaya gəlmə imkanı olmayan fiziki qüsurlu insanlar üçün virtual sifariş, mətnlərin skanerləşdi- ril
ərək və ya fotosurətinin elektron poçt vasitəsilə çatdırılması və bu kimi elektron xidm ətlər göstərilə bilər.
etm
ələri üçün kitabxanalarda xüsusi köməkçi texniki avadanlıqla- ra üstünlük verilm əsi daha yaxşı olardı. Bu avadanlıqlar aşağıda- kılardır: •
ən əlillər üçün nəzərdə tutulmuş kompü- ter avadanlığıdır. Kompüterə Pocket Word, Internet Explorer, Windows Media Player, Jaws For Windows ekran oxuma v ə baş-
qa proqramlar yükl ənib;
•
- printeri vasitəsilə kitablar, jurnal- lar və digər kiçikölçülü nəşrlər hazırlamaq mümkündür. Cihaz 200 səhifəlik materialı yaddaşda saxlaya bilir; •
əvəskarı-kompakt (Sara CE) - LCD ekrana bağla- nır və bu cihaz vasitəsilə oxucu tam rahatlıqla istədiyi kitabın məzmunu ilə tanış ola bilər. Kitab cihazın üzərinə yerləşdirilir, cihaz onu incələdikdən sonra səsləndirir; •
tutulan digər avadanlıq isə brayl ekran Focus 40-dır. Belə ki, bu cihaz kompüterdəki mətni qabartma yazıya çevirir. •
çox qısa zamanda mətni oxuyur, İnternetdən kitab yükl əyib səsləndirir, səhifədə neçə söz olduğunu hesablayır, m ətndə dəyişiklik və ya əlavə etmək mümkündür; mətni brayl əlifbasına çevirib printerə göndərə bilir. Fiziki qüsurlu uşaq və yeniyetmələrlə işdə kitabxanaçı kadrlar ın üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Kitabxanalarda müasir kitab xana işini mükəmməl bilən kadrların olması ilə yanaşı, psi- xoloji bilik v ə təcrübəyə malik olan, yardım göstərə bilən və oxu- 19
cu larla qarşılıqlı anlaşma tapa bilən intellektual savada malik olan kadrların olması çox əhəmiyyətlidir. Kitabxanaçıların sosial və pedaqoji, tibbi biliklərə malik ol- ma ları üçün onların mütəmadi olaraq ixtisaslarını artıra biləcək elmi-praktik konfranslarda, kurslarda, seminar, m əşğələ və tre- ninql ərdə iştirak etmələri lazımdır. Çünki, sosial müdafiəyə ehti- ya cı olan insanlarla işləmək kitabxanaçıdan yüksək peşəkarlıq və ixtisasının daim artırılmasını tələb edir. F iziki qüsurlu uşaqlara kitabxana xidməti zamanı kitabxana- çılar müəllim (tərbiyəçi) – defektoloq və loqopedlərin köməyin- d ən də yararlana bilərlər. Fiziki imkanları məhdud olan insanların müstəqil şəkildə informasiya əldə etmələri, onların bilik səviyyələrinin artırılması m əqsədilə ölkədə Respublika Gözdən Əlillər Kitabxanası fəaliy- y ət göstərir. Hər bir
oxucuya f ərdi yanaşılan bu kitabxanada onun görm
ə səviyyəsi və digər xüsusi amillər nəzərə alınaraq onlara kitabxana xidm əti göstərilir. Kitabxanaya gəlmə imkanı olmayan oxuculara is ə evdə səyyar kitabxana xidməti göstərilir. F.Köç
ərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasında Azərbay- can Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə birgə Gənc Ana v ə Uşaqların Maarifləndirilməsi İctimai Birliyi, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin dəstəyi ilə Türkiyə İş Bir- liyi v
ə Kordinasiya Alyansının (TİKA) Bakı ofisinin əməkdaşlığı ç ərçivəsində görmə qabiliyyəti zəif və məhdud imkanlı uşaqlar üçün Dil kursları və İnformasiya Mərkəzi yaradılmışdır. Mərkəz- d ə JAVS proqramı yüklənmiş 4 ədəd kompüter gözdən əlillərin istifad əsinə verilmişdir. Layih ənin rəhbəri Gənc Ana və Uşaqların Maarifləndirilməsi İctimai Birliyinin sədri Nigar Aslanovadır. Təşkil olunan layihə- nin
əsas məqsədi gözdən əlil uşaqlara internetdən və elektron kitablardan s ərbəst istifadəni təmin etməkdir. Layihədə 16 ailə olmaq
la 24 uşaq iştirak etmişdir. 20
Hazırda fəaliyyətini davam etdirən mərkəzdə həmçinin, göz- d ən əlil, daun sindromlu, leykoz və digər fiziki və əqli qüsurlu uşaqlara psixoloji xidmət və nağıl saatları keçirilir. Qeyd etm
ək istərdik ki, kitabxanalarda aşağıda adları çəkilən öd ənişli xidmətlər tətbiq olunarsa fiziki qüsurlu şəxslərin bu xid- m ətlərdən ödənişsiz və ya müəyyən güzəştlərlə istifadə etməsinə şərait yaradılmalıdır. Bu xidm
ətlər aşağıdakılardır:
sur ətçıxarma;
skaner etm ə;
çildl əmə (diplom işi, dissertasiya və s.);
ə (rəngli, ağ-qara);
xarici dil, kompüter, r əsm və digər kurslar;
ətnin kompüterdə yığımı;
s ənədlərin fotosurətinin çəkilməsi, onların elektron çatdı- rılması;
kompüterl ə iş üzrə fərdi məsləhətlər, slaydların hazırlan- ması və s.
21
Bunları bilmək lazımdır Fevral •
4 Fevral Ümumdünya X ərçənglə Mübarizə Günü. •
əlxalq Epilepsiya Günü •
15 Fevral Dünya Uşaq Xərçəngi Günü •
29 (28) Fevral Nadir X əstəliklər Günü Mart •
21 Mart Dünya Daun Sindromu Günü •
24 Mart Dünya V ərəmlə Mübarizə Günü Aprel •
2 Aprel Dünya Autizm M əlumatlandırma Günü •
•
17 Aprel Dünya Hemofiliya Günü •
25 Aprel Dünya Malyariya Günü May •
8 May Beyn əlxalq Talasemiya Günü
•
13 İyun Beynəlxalq Albinizm Məlumatlandırma Günü İyul •
28 İyul Ümumdünya Hepatit Günü Sentyabr •
22 Sentyabr Ümumdünya Xroniki Miyeloblast Leykoz Günü
•
24 Sentyabr Beyn əlxalq Lal-karlar Günü 22
•
ə Günü •
10 Oktyabr Dünya Psixi Sağlamlıq Günü Noyabr •
13 Noyabr Beyn əlxalq Gözdən Əlillər Günü •
Dekabr •
3 Dekabr Beyn əlxalq Əlillər Günü 23
Ədəbiyyat “ Əlillərin hüquqları haqqında” Konvensiyaya qoşulmaq barə- sind ə”: Azərbaycan Respublikasının Qanunu: (2 oktyabr, 2008-ci il) //Az ərbaycan.- 2008.- 15 noyabr.- S.4. Əlilliyin və uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun qar
şısının alınması, əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaq- la rın reabilitasiyası və sosial müdafiəsi haqqında Azərbaycan Res publikasının Qanunu: (25 avqust 1992-ci il, № 284).- Bakı: Qanun, 2003.- 23 s. “M ədəni sərvətlərdən aztəminatlı əhali, əlillər və sağlamlıq imkanları məhdud 18 yaşınadək uşaqlar, müharibə iştirakçıları t ərəfindən güzəştli istifadə Qaydası”nın təsdiq edilməsi barədə: Az ərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarı, № 287; 20 avqust 2015-ci il //Az ərbaycan.- 2015.- 28 avqust.- S.1. “Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin təhsili (xüsusi təhsil) haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu, 5 iyun 2001-ci il, № 136 //Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu.- Bakı, 2001.- 31 iyul.- №7.- S 1232-1242. * * * Avropa Əlilliyi olan İnsanların Hüquqlarının Müdafiəsi Gü- nün
ə həsr olunmuş “Əlillərin hüquqlarının müdafiəsində əlaqə- l əndirmə və monitorinq mexanizmlərinin rolu mövzusunda Də- yirmi masa” nın materialları: 27 aprel 2010-cu il /tərt. ed.: Z. Əliyev, M.Mahmudov; red. E.Süleymanova; Azərb. Resp. İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman).- Bakı: [Azərb. Resp. İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman)], 2010.- 126, [1] s. C əfərov, İ. Azərbaycan Respublikasında təqaüdçülərin, vete- ran ların, əlillərin və şəhid ailələrinin hüquqları /İlqar Cəfərov, İmran Vəliyev, Elxan Əsədov; İqtisadi-hüquqi Maarifçilik Mər- k əzi.- Bаkı, 2002.- 64 s. 24
Əlillərin, aztəminatlı ailələrin və yetim uşaqların sosial mü- dafi əsi haqqında qanunvericilik /burax. məs. Ş.Xuduoğlu; red.: F.Ağazadə.- Bakı: Qanun, 1999.- 220 s. Əlillik etiketi /LOTOS Əlil Təşkilatları Birliyi.-
Bakı: [s.n.], 2001.- 6+7, [5] s. Əlilliyi olan insanların hüquqları: 31 yanvar 2008-ci il və 5 may 2008-ci il konfrans larının materialları /UNICEF unite for children; red. E.Süleymanova (Ombudsman); t ərt. ed.: M.Mah- mudov, F. Ağayev
.-
Bakı: [Azərb. Resp. İnsan Hüquqları üzrə Müv əkkili (Ombudsman)], 2008.-
150, [1] s. * * * Abdullayev,
S. “Gözd ən əlillər qayğı ilə əhatə olunurlar” 3 dekabr Beyn əlxalq Əlillər Günüdür /S.Abdullayev //Respublika.- 2013.- 3 dekabr.- S.9. Abdullayeva,
Z. Sağlamlıq imkanları məhdud olan insanlara qayğı artır: 3 dekabr Beynəlxalq Əlillər Günüdür /Z.Abdullayeva
//Respublika.- 2014.- 3 dekabr.- S.5. C əfərli, R.
M
prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın böyük himayəsi sayəsində kims
əsiz uşaqlar cəmiyyətə layiqli vətəndaşlar kimi yetişirlər /R.C
əfərli
//Az ərbaycan.- 2009.- 31 yanvar.- S.3. “ Əlil vətəndaşlar cəmiyyətimizin bərabərhüquqlu üzvləri- dir” //Yeni Az ərbaycan.- 2015.- 4 dekabr.- S. 5. Əlillik hər şeydən məhrum olmaq deyil: I Avropa Oyunlarını işıqlandıran əlil fotoqraf İlham Məhərrəmov: “Bu Oyunlarda işti- rak etm əklə neçə-neçə əlil insanı cəmiyyətdə yer tutmağa ruhlan- dıracağam”//Ekspress.- 2015.- 4-6 iyul.- S.9. M əmmədov, M. Gözd
ən əlillər üçün kitabxana /M.Məmmə- dov
//Ekspress.- 2015.- 20 oktyabr.- S.10. M ənsimov, E. Əlillərin cəmiyyətə inteqrasiyasında Gözdən Əlillər Kitabxanası mühüm rol oynayır /E.Mənsimov
//Az ərbay- can.- 2014.- 2 noyabr.- S.7.
25
R əşad, R. Əlillər arasında maarifləndirmə /R.Rəşad //Eks- press.-2015.- 15 yanvar.- S.9. Sadıqlı,
F. Dünyanı qəlbi ilə görən, yaxud qaranlıqla işığa doğru: 13 noyabr Beynəlxalq Gözdən Əlillər Günüdür /F.Sadıqlı
//Az
ərbaycan.- 2012.- 13 noyabr.- S.8. Şükürov, F. Əlil və kimsəsiz uşaqların rəsm əsərlərinin satış- s ərgisi /F.Şükürov //M
ədəniyyət.- 2009.- 20 fevral.- S.14 V əliyev, M.
Əlil vətəndaşlar cəmiyyətimizin bərabərhüquqlu üzvl
əridir /M.Vəliyev //Respublika.- 2013.- 3 dekabr.- S.9.
* * * Коновалова, М.П.
Инвалид – общество – библиотека: учебно-методическое пособие /М.П.Коновалова .-
Москва: Либерея-Бибинформ, 2006.- 136 с.
* * * В Баку прошла выставка работ детей – инвалидов //Еже- дневные новости.- 2011.- 9 декабря.- С.10. Общественное объединение “Талантливые инвалиды” провело первую пресс-конференцию
//Бакинский рабочий.- 2014.- 21 июня.- С.4. Помощь – по всем направлениям
//Азербайджанские известия.- 2015.- 5 февраля.- С.1. Состоялось открытие мини-лаборатории, подаренной Фондом Гейдара Алиева инвалидам по зрению //Бакинский рабочий.- 2012.- 14 сентября.- С.3.
26
şəxslərə kitabxana xidm ətinin təşkili
(Metodik tövsiy ələr) N əşriyyat rеdaktоru: Mehriban Cəfərova
Ünvan: AZ- 1000 Bakı ş., Хaqani küç. 57 Е-mail: contact@anl.az URL: www.anl.az
M.F.Aхundоv adına Azərbaycan Milli Kitabхanasının mətbəəsində оfsеt üsulu ilə çap оlunmuşdur. Çapa imzalanmışdır: 18.05.2016 Sifariş: №15 Tirajı: 150 nüsxə Pulsuz
Document Outline
Yüklə 318,73 Kb. Dostları ilə paylaş:
|