1-jadval
Ko’rsatkich
Neft yonilg’ilari
Meta
nol
Eta
nol
Suyul
tiril
gan neft
gazi
Tabiiy gaz
Vodorod
Benzin
lar
Dizel
yonilg’i
lari
Gazsi
mon
Suyul
tiril
gan
Gazsi
mon
Suyul
tiril
gan
Zichligi,
kg/m
3
710…760 820…870 795
790
542
0,71
420
0,09
71
Qaynash
harorati, ºS:
35…195
180…360 64,7
78,0
-42
-162
-
250,76
–
Qotish
harorati
-60…80
-10…60
-97,8
-114,6
-187
-182
-259,2
–
To’yingan
bug’lar
bosimi 38
ºS da, kPa
65…92
0,3…0,35 12,6
17,0
160
–
–
–
Bug’lanish
issiqligi,
kDj/kg
289…306 210…250 1173
920
412
511
–
–
Stexiomet
rik koeffi
sient, kg/kg
14,5…15,
0
14,1…14,
3
6,51
9,06
15,2
16,8…17,4
34,8
–
Yonish
harorati, K
2336
2289
2185
2235
2149
2065
2449
–
Energiya
sig’imi,
MDj/kg
44,0
43,43…4
3,51
19,98
26,9
46,0
48,94…50,15
120,0
–
Energiya
zichligi,
MDj/l
32,56
36,55
15,88
21,25
24,93
33,27
…34,1
20,92
10,8
8,52
Stexiomet
rik aralashma
ning
yonish
issiqligi:
kDj/kg
2782…28
11
2715…27
90
2660
2674
2840
2740…2749
3381
–
kDj/m
3
3524…35
53
3405…34
18
3632
3685
3520
3121…3126
2992
–
α
bo’yicha
dvigatel
ning barqaror
0,7…1,1
0,9…5,0
0,7…
1,4
0,7…
1,25
0,7…1,2
0,7…1,3
0,6…
5,0
–
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES
VOLUME 2 | ISSUE 1 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723
Academic Research, Uzbekistan 693 www.ares.uz
ishlashi
chegaralari
Oktan soni:
motor metodi
65…85
–
88…
94
92
90…94
100…105
30…
40
–
tadqiqot
metodi
75…95
–
102…
111
108
93…113
110…115
45…
90
–
Setan soni
8…14
45…55
3
8
18..22
–
–
–
–
O’t olish va
portlash xavfi
–
–
–
o‟rta
–
–
–
yuqori
–
PDK
r.z.,
mg/m
3
100
300
5,0
1000
1800
–
–
–
–
Avtomobilda
saqlash
sharoitlari
(bosim, haror
at)
–
normal
–
–
16 MPa
20…4
0 MPa
-165
ºS
20…4
0 MPa
-255
ºS
MUHOKAMA
Hozirgi paytda dunyoda motor yonilg‟isi sifatida tabiiy gazdan foydalanadigan
20 mln.dan ortiq transport vositasi mavjud. Tabiiy gazning unikal fizikaviy-kimyoviy
xossalari, ularning sezilarli darajadagi tabiiy zahiralari, magistralli gazoprovodlar
bo‟yicha ularni qazib olish joyidan yetkaziladigan joygacha yetkazish tarmog‟ining
rivojlanganligi hamda yonilg‟ining an‟anaviy turlariga nisbatan ekologik afzalliklari
tabiiy gazga XXI asrning eng istiqbolli va universal motor yonilg‟isi sifatida qarash
imkonini beradi.
Motor yonilg‟isi sifatida tabiiy gazdan foydalanish – intensiv rivojlanayotgan
yo‟nalish bo‟lib, u yaqin kelajakda gaz sanoatining mustaqil yuqori rentabelli
nimsohasiga aylanadi. 7…10 yildan keyin tabiiy gazdan avtomobil transportda
foydalanishning yillik hajmi 5…6 mlrd.m
3
ga etishi, uzoq kelajakda esa 20…25
mlrd.m
3
dan ortishi uchun hamma asoslar mavjud [3].
Respublikamizda ham tabiiy gazning ko'plab zahiralari bor va bu zahiralarda
yuqori sifatli tabiiy gazlar bo'lib ulardan avtomobil dvigatellari uchun yonilg'i sifatida
foydalanishda ortiqcha gazni qayta ishlash yoki kimyoviy usullarda ishlov berish
texnologiyalari qo'llanilmasdan, to'g'ridan-to'g'ri yonilg'i sifatida foydalanish mumkin
[7].
1991 yildan boshlab tabiiy gazni O‟zbekistonda ishlab chiqarish 41,9 mlrd.
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES
VOLUME 2 | ISSUE 1 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723
Academic Research, Uzbekistan 694 www.ares.uz
m
3
dan 1997 yilda 50,4 mlrd. m
3
ga va 2013 yilda 60 mlrd. m
3
ga etkazildi, bu esa
mamlakatimizni dunyo bo‟yicha gaz olish hajmi bo‟yicha sakkizinchi o‟ringa olib
chiqdi. Eng boy gazli mintaqa - Ustyurt, uning territoriyasining 60 % O‟zbekistonda.
Gazni olish asosan 12 ta konga asoslanadi, ular asosan mamlakatimizning janubiy
sharq hududida joylashgan [3].
Yonilg‟ining gazsimon turlaridan foydalanishda namoyon bo‟ladigan asosiy
afzallik – bu avtotraktor texnikasi ekspluatatsiyasining tejamkorligidir. Buning
sabablari: ularning narxi yonilg‟ining neftdan olinadigan turlariga nisbatan arzonligi;
dvigatel xizmat muddatining, o‟t oldirish svechasi va moy almashtirilishi
muddatlarining uzayishi, yonilg‟i oktan sonining yuqoriligi va yonishda qurum hosil
bo‟lmasligi.
Amalda benzinda va dizelda ishlaydigan g‟ildirakli texnika va statsionar
qurilmalarning hamma turlari tabiiy gaz yonilg‟isiga o‟tkazilishi mumkin. Lekin
texnikalarni gaz yonilg‟isiga o‟tkazishda asosan quyidagi vazifalarga ega bo‟lgan
texnikalarni o‟tkazish kerak:
shahar ichi va shaharlararo yo‟lovchi tashiydigan avtobuslar;
shahar kommunal xo‟jaliklarining avtomobillari;
yo‟nalish avtobuslari va mikroavtobuslari;
shaharda ishlaydigan yuk avtomobillarining hamma turlari;
mos infrastrukturaga ega bo‟lgan qishloq xo‟jalik va yo‟l qurilish texnikasi
va statsionar qurilmalar;
usti berk imoratlar va skladlarda ishlaydigan avtopogruzchiklar [4].
Gazlarning ekspluatatsion xossalari va qo‟llanilish sohalari ularning tarkibi
bilan belgilanadi.
Gazga bo‟lgan ehtiyoj va uning transportabelligi ko‟p darajada yonish
issiqligiga bog‟liq. Yonish issiqligi katta bo‟lgan gazlar uzoq masofalarga
transportirovka qilinadi, past bo‟lgani esa ishlab chiqarilgan joydan yaqin joyda
ishlatiladi.
Yonish issiqligi bo‟yicha gazlar quyidagi guruhlarga bo‟linadi:
yonish issiqligi juda yuqori bo‟lgan (25000 kDj/m
3
dan yuqori) –
suyuqlashtirilgan, neft bilan birga chiqadigan, tabiiy;
yonish issiqligi yuqori bo‟lgan (12000…25000 kDj/m
3
) – koksli, biogaz,
shaxtali,
ko‟mirli
qatlamlar
degazatsiya
qilish
yo‟li
bilan
olinadigan karbyuratsiyalangan suvli;
yonish issiqligi o‟rtacha bo‟lgan (5000…12000 kDj/m
3
) – suvli,
parokislorodli, koksodomenli, bituminozli yonilg‟idan olingan aralashma generatorli;
|