Foydalanishning mazmuni va mohiyati

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES 
VOLUME 1 | ISSUE 3 | 2020 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804 
Academic Research, Uzbekistan 646  www.ares.uz 
arboblarning yorqin badiiy obrazlarini ravshan tasavvur qilishlariga yordam beradi. 
Shu bilan birga o’quvchilar badiiy adabiyotning jamiyat hayotidagi roli bilan ham aniq 
misollarda tanishadilar. Masalan, “Roland haqida qo’shiq” nomli asarda Karlning o’zi 
va uning jangchilari ideallashtirilib u olib borgan urushlar tarixi buzib ko’rsatiladi. Shu 
bilan birga, bu asar ritsarlarning mardligi, o’z senyoriga sodiqligi, fidokorligi bilan, 
shuningdek o’rta asrlar adabiyotining ana shu turi bilan tanishtiradi. “Roland haqida 
qo’shiq” shu adabiyot turining eng yaqqol namunasidir. Roland uydirma obraz 
bo’lsada undagi ajoyib fazilatlar o’quvchilarga ijobiy tarbiyaviy ta'sir ko’rsatadi. O’rta 
asrlarda yaratilgan “Tulki haqida roman” dan shaharliklarning feodallarga 
munosabatini, ular o’rtasida keskinlashib borayotgan kurashini hamda uni yoritishda 
hajviyadan qanday foydalanilganligini o’quvchilar tushunib oladi. Qadimgi dunyo va 
o’rta asrlarda yaratilgan afsonalardan, qahramonlik dostonlari va boshqa adabiy 
asarlardan tarix darslarida foydalanganda, o’quvchilarni bu asarlarga tanqidiy ko’z 
bilan qarashga o’rgatib borish kerak. Shuningdek, ularga bu asarlar o’tmishdan qolgan 
badiiy yodgorliklar ekanligini, ulardan o’sha davrlarda bo’lib o’tgan voqealarga oid 
ba'zi ma'lumotlardan foydalanish va qay tariqa foydalanish mumkinligini, bu 
asarlarning qaysi joyi uydirma va qaysi joylarida real voqelik aks etganini tushuntirish 
lozim.
Qahramonlik eposlarida turkiy xalqlarga xos qahramonlik, vatanparvarlik, 
Shiroqning - jasurlik , To’marisning - xalqparvarlik, sevgida sadoqat Alpomish, Tohir 
va Zuhra, Yusuf va Zulayho, Farxod va Shirin obrazi tarbiyaviy ahamyati kattadir, 
jangnoma xarakteridagi dostonlarda o’tmish qahramonlar, tarixiy va hayotiy 
haqiqatning aks etadi, pandnoma xarakteridagi dostonlarda kishining kundalik 
hayotida amal qilishi lozim bo’lgan xulq-atvor mezonlari diniy va dunyoviy axloq 
qonun-qoidalari Qutadg’u bilig sharq xalqlarining turmush tarzi, tarixiga xos voqealar 
tasviri ko’proq o’z ifodasini topadi. Shuning uchun ham bu janrlarda yaratilgan 
adabiyot namunalari ta’lim oluvchilarga ma'naviy madaniyatimizning tarixiy boy 
qirrallari haqida sharq xalqlari, shu jumladan o’zbek xalqining o’tmishi, qadriyatlari, 
axloq-odob mezonlari haqida atroflicha ma'lumot berish imkoniyatiga ega.
Belletristik asarlarga — tarixiy romanlar, tarixiy temalarda yozilgan povestlar, 
o’rganiladigan davr haqidagi badiiy asarlar, hikoyalar kiradi. Bu asarlar tarixiy 
manbalar, memuarlar va hujjatlar, ilmiy tekshirish ishlari va monografiyalarni 
o’rganish asosida yozilgan bo’lib, ularda o’tmish voqealari badiiy tasvirlar va badiiy 
obrazlar orqali ifodalanadi. Belletristika tarix fani uchun hujjatli manba bo’la 
olmasada, o’quvchilarga o’tmishni aniq tushuntirishda muhim vosita bo’lib xizmat 
qiladi. Tarixiy roman va povestlarni o’qish natijasida o’quvchilarda tarixga qiziqish 
uyg’onadi.

---