G‘apporov M. Ingliz tili grammatikasi

Do come tonight. 
Bu oqshom albatta keling.
Do write to me a few lines.
Albatta menga bir enlik xat yozib 
yuboring.
Do have another cup of tea. 
Yana bir piyola choy iching.
Do be reasonable. 
Mulohazali bo‘ling. (O‘ylab ish 
qiling.)
6. To do fe’li qilmoq, bajarmoq ma’nosida asosiy fe’l bo‘lib keladi:
He has done his exercises. 
U mashqlarini bajardi.
They will do their work tonight.
Ular ishlarini bu oqshom qili-
shadi.
Simple Present va Simple Pastda bo‘lishsiz va so‘roq gaplarda to do-
ning shakli ikki marta ishlatiladi — bir marta yordamchi fe’l sifatida, 
ikkinchi marta asosiy fe’l sifatida:
Does he do it? 
U buni qiladimi?
Did he do it? 
U buni qildimi?
I did not do it. 
Buni men qilmadim.
Shall (Should) va will (would)
fe’llari
1. Shall va will fe’llari to‘kis fe’llar emas, chunki ularning faqat ikki-
ta shakli bor: hozirgi zamon shakli – shall, will va o‘tgan zamon shak li 
– should, would. Bu fe’llardan keyin asosiy fe’llar to yuklamasisiz ish-
latiladi:
I shall be busy on Monday. 
Dushanbada men band bo‘laman.
He will come soon. 
U tezda keladi.
I said that I should be busy on 
Monday.
Dushanbada men band bo‘lishimni 
aytdim.
He said that he would come soon.
U tezda kelishini aytdi.
Og‘zaki nutqda quyidagi qisqartirmalar ishlatiladi:
I shall 
= I’ll I should 
= I’d
He will 
= he’ll he would 
= he’d
She will 
= she’ll she would 
= she’d
We shall 
= we’ll we should 
= we’d
You will 
= you’ll you would 
= you’d
They will = they’ll they would 
= they’d
shall not 
= shan’t will not 
= won’t
should not = shouldn’t would not = wouldn’t

---

16
SHALL
1. Shall 1-shaxs birlik va ko‘plikda kelasi zamondagi ish-harakatni 
ifodalaydi:
I shall be free tonight. 
Men bu oqshom bo‘sh bo‘laman.
Shall I see you tomorrow? 
Sizni ertaga ko‘ramanmi?
We shall not have an English les-
son tomorrow.
Bizda ertaga ingliz tili darsi yo‘q.
Izoh: AQSHda birinchi shaxsda shall o‘rnida will ishlatiladi, hozir Angliyada ham shunga 
moyillik bor.
2. Shall 1-shaxsda so‘roq gaplarda farmoyish, buyruq, ko‘rsatma olish 
maqsadida ishlatiladi:
Shall I close the window? 
Derazani yopaymi?
Where shall we wait for you?
Sizni qayerda kutaylik?
3. Shall 2 va 3-shaxs birlik va ko‘plikda ishlatilib, modal ma’noga ega 
bo‘ladi va va’dani, buyruqni, po‘pisani, ogohlantirishni bildiradi:
Tell her that she shall have the 
books tomorrow.
Unga ayting, kitoblarni ertaga ola di.
You shan’t have any cause for 
complaint. 
Sizda shikoyat qilishga hech qan-
day asos yo‘q.
You shall write your exercises at 
once.
Siz mashqlaringizni darhol yo-
zing.
They shall regret it if they do it. 
Agar shunday qilishsa, ular 
afsusla nishadi.
4. Javobida shall ishlatish mumkin bo‘lgan so‘roq gaplarda 2-shaxs bilan 
shall ishlatiladi. Hozir will shallni siqib chiqarmoqda:
Shall (will) you be eighteen or 
nineteen tomorrow? 
— I shall be nineteen.
Ertaga o‘n sakkizga kirasizmi 
yoki o‘n to‘qqizga? 
— O‘n to‘qqizga.
Shall (will) you have an English 
or French lesson on Friday?
— We shall have an English les-
son.
Juma kuni sizda ingliz tili darsi 
bo‘ladimi yoki fransuz tili darsimi?
— Bizda ingliz tili darsi bo‘ladi.
5. Shall 3-shaxs birlik va ko‘plikda so‘roq gaplarda ishlatiladi va 
modallashib 3-shaxs uchun farmoyish yoki ko‘rsatma olish maqsadida 
ishlatiladi:
When shall they come? 
Ular qachon kelishsin?
Shall he wait for you at the hotel? 
U sizni mehmonxonada kutsinmi?

---

17
SHOULD
1. Should (shallning o‘tgan zamoni) Infi nitiv bilan birga kelib o‘tgan 
zamondagi kelasi zamonni (Future in the Past) ni yasashda yordamchi fe’l 
bo‘lib keladi va ba’zi hollarda modal ma’nosida ham keladi.
2. Should bosh gapdagi ish-harakat o‘tgan zamonda bo‘lganda, er-
gash gapdagi kelasi zamonda kelgan ish-harakatni ifodalash uchun ish-
latiladi.
3. Should 1-shaxs birlik va ko‘plikda faqat yordamchi fe’l bo‘lib ke-
ladi:
I said I should be glad to see 
him. 
Men uni ko‘rishdan xursand bo‘li-
shimni aytdim.
I said that we should have a me-
eting on Monday.
Men dushanba kuni bizda yig‘ilish 
bo‘lishini aytdim.
4. Should 2 va 3-shaxs birlik va ko‘plikda ishlatilib va’dani, tahdidni, 
po‘pisani, buyruqni va boshqalarni ifodalaydi:
He said that Tom should have the 
books in a few days.
U Tom kitobni bir necha kundan 
keyin olishini aytdi.
5. Should 1 va 3-shaxs birlik va ko‘plikda bosh gapidagi ish-hara-
kat o‘tgan zamonda bo‘lgan o‘zlashtirma gaplarda ishlatiladi va modal 
ma’noga ega bo‘lib suhbatdoshdan buyruq, topshiriq olishni bildirib za-
ruratni ifodalaydi:
I asked him where I should wait 
for him.
Men undan uni qayerda kutishim 
kerakligini so‘radim.
I asked Nancy whether Tom sho-