Газ щидратларынын тядгигаты тарихиня даир

R.A.Panaxov, G.A.Abdullaev, S.Q.Novruzova.

“Qazovıe qidratı”. Baku: “Glm”, 2012.

Nastoəhaə kniqa posvəhena uqlevodorodnım qidratam, formiruöhimsə kak v prirode, tak i v sisteme qazosnabjeniə. V kniqe daetsə opisanie razliçnıx vidov qazovıx qidratov s momenta ix obrazovaniə, termodinamiçeskix obrazuöhix fak­torov i fiziko-ximiçeskix svoystv qazovıx qidratov, strukturnoy arxitekturı qid­ratnıx kristallov, kinetiki ix obrazovaniə, a takje metodov borğbı s qidratami, formiruöhimisə v sisteme qazosnabjeniə. V kniqe takje obsujdaötsə texnoloqii for­mirovaniə i razruşeniə qidratov, kak i vozmojnıe prinüipı primeneniy vı­şeukazannıx texnoloqiy v razliçnıx proizvodstvennıx sferax. V dopolnenie, ras­krıvaetsə tema qazovo-qidratnıx zalejey naydennıx v prirode, ix razrabotka i gkspluataüiə.

Kniqa mojet okazatğsə poleznım vspomoqatelğnım prilojeniem dlə spe­üia­listov, rabotaöhix v qazovoy otrasli i v nauçno-issledovatelğskix uçrejdeniəx svəzannoy s ney, a takje uçebnikom dlə studentov vısşix uçebnıx zavedeniy, izu­çaöhix dannıy predmet.

ISBN 978-9952-493-35-5
2001000000

655(07)-2012

 «Elm» – 2012




ÖN SÖZ

Hazırda müstəqil Azərbayjan Respublikası dünyada təkjə zəngin neft ehtiyatlarına malik olan ölkə kimi deyil, həmçinin böyük qaz və qaz-kondensat yataqlarına sahib olan dövlət ki­mi tanınır. Müasir dövrümüzdə qaz məhsulu yanajaq növü ki­­mi neft məhsulları ilə bərabər ümumdünya iqtisadiyyatında mü­hüm yer tutur.

Karbohidrogen qazları hazırda həm sənayedə, həm də məi­­şət­­də ən yararlı yanajaq növü hesab edilməklə bərabər, ey­ni za­manda kimya sənayesi üçün ən dəyərli xammal sayılır. Kar­bohidrogen hidratlarına da həmin qaz məhsulunun müəy­yən aq­reqat halı kimi həm təbiətdə, həm də qaz təjhizatı sis­te­min­də müəyyən termodinamiki şəraitdə rast gəlinir. Qaz­la­rın hasil edilməsi, onların toplanıb nəqlə hazırlanması və nəqli şərait­lə­rində, qaz hidratlarının yaranması halları mənfi amil sayıl­maq­la onlara qarşı mübarizə tədbirlərinin hazırlanması ilə bə­ra­bər, təbiətdə yaranmış qaz-hidrat yataqlarının axta­rı­şı və bu yataqların gələjəkdə geniş istismar edilmə prob­lemləri hazırda bu sahədə çalışan bütün tədqiqatçıların diqqət mərkə­zindədir.

Vaxtilə qaz hidratlarının öyrənilməsi üzrə nailiyyətlər esta­feti keçmiş SSRİ-nin (o jümlədən Azərbayjanın) elmi-tədqi­qat təşkilatlarının əlində olmuş və bu sahədə XX əsrin ikinji yarısında texniki ədəbiyyatda bir sıra monoqrafiyalar və xeyli sayda elmi nəqalələr, ixtiralar nəşr edilmişdir.

Hazırda müstəqillik əldə etmiş respublikamızda qaz səna­ye­si üçün mütəxəssislərin hazırlanması üzrə Azərbayjan dilin­də elmi-texniki ədəbiyyatın yaranması dövrünə başlanılmışdır. Bu sahədə hazırda qaz hidratları haqqında milli dildə ayrıja nəşr edil­miş tutarlı dərslik və tədris materialları xeyli məhdud­dur.

Bununla əlaqədar olaraq respublikamızın qaz sənayesi sa­həsində uzun müddət çalışmış müəlliflərin qaz hidratları haq­qın­da bu dövrə qədər aparılmış elmi-tədqiqatların nətijələri əsa­­sında ümumi jəmləşdirilmiş halda yazdıqları bu kitabın nəşr edilməsi xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Kitabda hidratların tədqiqi tarixindən, onların yaranması və dağılmasının termodinamiki şəraitindən, fiziki-kimyəvi xas­sələrindən, onların struktur quruluşlarından, qaz təjhizatı sis­temində hidratlara qarşı mübarizə üsullarından, təbiətdə qaz-hidrat yataqlarının yaranışı və ilk işlənilmə təjrübəsindən, nə­hayət, hidrat texnologiyasının müxtəlif istehsalat və elmi-tex­niki sahələrdə istifadə edilmə imkanlarından bəhs edilir.

Kitabda qaz hidratlarının yaranma kinetikasında suyun av­­­toadsobsiyası və onun molekulyar üst səthinin rolunun iza­hı xü­susi maraq oyadır. Kitabda dünya okeanları və dəniz­lə­rin­də, o jümlədən Xəzər dənizində vulkan püskürmələri ilə əla­­qədar yaranan qaz hidrat toplanışı məsələləri və dənizdibi zo­nalarında qaz-hidrat yataqlarının mövjudluğu və tədqiqi ba­­­­rəsində Azərbayjan tədqiqatçılarının apardıqları təjrübə iş­lə­ri­nin nətijələri də şərh edilir. Kitabın yazılmasında bu sa­hə­də elmi-tədqiqat təşkilatlarının apardıqları işlərin nətijə­lərin­dən, elmi-texniki və patent ədəbiyyatdan geniş surətdə istifadə edil­mişdir.

Bu kitabın Azərbayjan dilində nəşr edilməsi hazırda qaz sənayesi üz­rə hazırlanan yerli mühəndis-texniki işçilərin hə­min möv­zu­ya olan diqqətini artıra bilər.