GəLƏCƏYƏ real yol fəSİL İnformasiya cəMİYYƏTİ

1.3. Şəbəkəli cəmiyyət. Kiberməkan.

İC bütün konseptləri cələcəkdə “şəbəkəli cəmiyyətin” yaradılmasına zəmin yaradmışdır, çünki kommunukasiya İC – in əsas elementdlərindəndir. Belə konsepsiya 20 - əsrin sonunda artıq yaranmışdır və bu konsepsiyanın memarlarındam biri ABŞ sosioloqu M.Kastelyedir.

Təbii ki, bəşəriyyətin tarixi boyu informasiya mübadiləsi daima insanları əhatə edərək, sivilizasiyanın inkişafında böyük rol oynayıb. Lakin qloballaşma prosesi yeni abhava gətirdi: kompüterləşmiş informasiya xəttləri müasir dünyamızın ictimai həyatının sinir sistemini təşkil edərək həm şaquli, həm də üfüqi istiqamətdə çoxşahəli komunukasiya şəbəkəsini təşkil etmiş və bu şəbəkə sanki cəmi insanların orqanizmini idarə edir.

Və eyni qaydada insanın sinir sistemindəki kimi neyron strukturlarını qeyd etmək olar, hansılar ki, fərdin konkret funksiyası ilə məşğul olur və ayrı – ayrı adamların qruplarını özündə cəmləşdirir. Eyni cür dünya şəbəkə sistemində də həmin qayda üzrə insanlar tərəfindən yaradılan konkret xətlər üzrə ayrı – ayrı şəbəkə strukturlarını ayırmaq olar və bu strukturlar özək funksiyanı həyata keçirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Nəticədə Dünya şəbəkəsi qlobal şəbəkə cəmiyyətinin formalaşdırılmasında əsas bazasını təşkil edərək, dövlət, milli və sosial statusundan asılı olmayaraq, bütün virtual ələminin özəklərini əhatə edir.

Şəbəkə cəmiyyətində sənayə nəslinin, vətəndaş cəmiyyətinin və milli hökümətin bütün köhnə institutları özlərinə məxsus mahiyyətini itirmiş olurlar.

Sosiumla hökümət arasındakı münasibətlər yeni prinsiplərə uyğun yaradılacaqlar – şəbəkə prinsipilə.

Şəbəkəli cəmiyyət nizamintizamlı olması ilə yanaşı, həmdə təşkilatçı struktur kimi fəaliyyət göstərəcək. Necə ki insan qrupları birləşib xalq və suveren hökümət olaraq, eləcədə şəbəkə cəmiyyətləri özündə “suveren höküməti” nəzərdə tutaraq “xalq” anlayışını təşkil edəcək. Təbii ki bütün qanunvericilik atributları olmaq şərtilə.

Şəbəkə cəmiyyəti fiziki yox, virtual məkanı əhatə edərək kiberməkan adlanır. Buna müvafiq bu məkanı işxal etmək də mümkün deyil, bu məkanda sərhəd qoymaq və sərhədləri sonralar dəyişmək qeyri realdır.

Belə ki 1776-cı ildəki ABŞın müstəqillik haqqında Deklarasiyanın analoqu kimi 1996 – cı ildə J.Barlou “Kiberməkanın müstəqillik deklarasiyasının” banisi kimi tanınır. O həmdə elektron sərhədlər fondunun həmsədri sayılır.

J.Barloun dillər əzbəri olmuş çağırışı bir çoxunun yadında həkk olunub:

“ Sizdən bircə şeyi xahiş edirəm – bizi rahat buraxın!”

Kiberməkanda özünə məxsus mədəniyyət, etika və yazılmamış qanunlar hökm sürməkdədir, bu qanunların bəziləri yazılan qanunlardan daha ciddi və işləkdir. Hələ eramızdan qabaq 1-ci əsrdə Seneka demişkən, “nəyi qanun icazə vermirsə, onu bizim abırımız icazə verməz”.

Kiberməkanın yuzerləri milliyətindən, statusundan, dinindən asılı olmayaraq həmin məkanda yaşayıb, ünsiyyət qururlar.

Biz Kiberməkanda yeni Şuur yaratmaq niyyətindəyik.

Amma Kiberməkandakı “xalq” öz yazılmamış qanunlara tabe olmaq ilə yanaşı, yazılan qaydalara da riayyət edir, belə ki:

1. 
   Istənilən idarəçilik informasiya ilə hərəkət edir;
   
2. 
   İdarəçilik sistemi əks əlaqə şəbəkəsi ilə möhkəmlənməlidir.
   

Kiberməkanda informasiya şəbəkə cəmiyyətinin hər bir yuzerindən (idarəçilik subyektindən) çıxır və o biri yuzerə (idarəçilik obyektinə ) istiqamətlənir. Əks əlaqə - subyektdən obyektə yönələn siqnallar vasitəsilə nəzarət sistemidir.

Misal üçün:

• 
  Hərəkət edin! Anladız? Qəbul (subyektdən gedən əlaqə).
  
• 
  Sizi anladım! Oldu! (əks əlaqə obyektə gedən informasiya).
  

Nəzərə alsaq ki, subyekt – obyekt əlaqə kanalında siqnallar birdəfəlik göndərilirsə, o zaman kombinatorikaya əsasən təkrar olunmayan kombinasiyalar kanalların rəqəminə uyqun bərabərdir, burada n – komunikantların potensial rəqəmidir, m isə - (cütlük):⁸:

( 1.1)

Beləliklə komunikantların sayı kiçik şəbəkə cəmiyyətinin nisbətində , bu cürdü sə, o zaman

  .

Lakin əgər bu prosesdə Kiberməkanın çox milyonlu əhalisi iştirak edirsə, bu milyardlarla birtərəfli (birdəfəlik) idarəetmə deməkdir, üstəgəl şəbəkəyə heç bir bürokratiyasız hər cütlərdə subyekt – obyekt rollarının dəyişməsi zamanı informasiyanın ötürülməsidir.

Belə olan halda Kiberməkan özünə məxsus “düşünür və etikaya uyğun ümumi faydaya qulluq etmək məqsədilə fəaliyyət göstərir” (Barlou).

Hər bir hökümətdə olduğu kimi, Kiberməkanda da daxili problemlər mövcuddur. Kastelsin fikrincə, bunlar:

• 
  İnternet infrastrukturunun arzuolunmaz fərdlərin əlinə keçmə təhlükəsi və ehtimalı və oraya buraxıış – nəzarət obyektinə çevrilmə qorxusu;
  
• 
  Şəbəkə cəmiyyətlərinin müasirliyi ona dəlalət edir ki, o yeganə və tam şəbəkə cəmiyyətindən ayrılmaq ehtimalı özündə daşıyır;
  
• 
  Dünyanın şəbəkə ilə tam şəkildə əhatə olunmadıqı üçün ayrı ayrı ictimai qrupların təcrid olma reallıqı;
  
• 
  İnformativ insanın nəzarət əhatəsindən çıxma ehtimalı, bu da bütün Kiberməkana qlobal faciyə gətirə biləcək qorxusu;
  

Eyni zamanda bildirməliyik ki, Kibeməkandakı yuzerlərin anonim olması onların fiziki toxunulmamazlıqına gətirir, və bu da öz növbəsində cəzasız şəkildə dezinformasiyanın yayılması, psixoloji stress ilə bağlı məlumatların ötürülməsi, “yuzerlərə” kələk gəlməsi ilə müşaidə olunur.

Bu da o deməkdir ki, həm Kiberməkanda, həm də bizim vərdiş etdiyimiz adi cəmiyyətdə yaxşılıq ilə pislik daima yanaşı yaşayıblar.

Yuxarıda göstərilən təhlil “informasiya cəmiyyətinin” “şəbəkə cəmiyyəti “ ilə uyğun olmamasından xəbər verir, çünki birinci istehsal növləri ilə təsnifləndirilir, ikinci isə sosial struktur və idarəçilik forması ilə yaradılır.