Gənc təDQİqatçI, 2020, VI cild, №1

Tan—dan 
T35, İB38 abidələrində bu söz iki-“şəfəq, dan”, “vücud, bədən” mənalarındadır. DTS-da (12, 
səh.531) bu söz eyni formada eyni anlamlarda qeyd olunub. Lüğətdə (10, T3,I səh.803) bu ismin iş-
ləklik dairəsi geniş qeyd olunub. Söz tarançin, qırğız, saqay, şərqi türküstan dil və ləhcələrində “tə-
əccüb nidası” kimi, koman ləhcəsində “möcüzə” altay dilində “qiymət”, tarançin, cığatay, altay, qır-
ğız, qara-qırğız, kazan, koman ləhcələrində “şəfəq”, feil kimi isə altay, teleut, barabin, qırğız, cığa-
tay ləhcələrində “bağlamaq” mənalarında izah olunub. Müasir dildə 
dan
sözü “günün doğmasına 
azca qalmış havanın işıqlanması, sabah açılarkən günəşin üfüqdə ilk ağarması” deməkdir. Birləşmə 
daxilində bu sözə 
dan atmaq, dan yeri ağarmaq (sübh açılmağa başlamaq), dan ulduzu, dan vaxtı 
(sübh tezdən), dan yeli (səhər küləyi)
və s. hallarda rast gəlirik (4, səh.530). 
Ta(s)ş—daş 
“Daş” mənasında bu sözə MÇ21 abidəsində 
tas
O1, KTc10,11; BKc15, Y24, 48,49; abidələ-
rində isə 
taş
formalarında rast gəlirik. Lüğətdə V.V.Radlov
 tas
sözünü osmanlı, krım ləhcələrində 

---

GƏNC TƏDQİQATÇI, 2020, VI cild, №1 
128 
“fincan” mənasında, altay, lebedin, şor ləhcələrində “hamar, düz” qırğız, saqay ləhcələrində
 tas
sö-
zünün işlək
taş
variantını “daş” mənasında izah edir (10, T3,I səh.914). Müasir dildə bu sözün 
daş
variantı işləkdir və bir çox mənaları özündə cəmləşdirir: “suda həll olunmayan bərk cisim”, “bıçaq 
itiləmək üçün daş çarx”, “bəzək üçün işlədilən füruzə” məcazi mənada rəhimsizlik, çox bərk və s. 
Birləşmə şəklində bu söz 
daş atıb başını tutmaq (boynuna almamaq), daş atmaq (sataşmaq, kinayə 
ilə demək), daş daş üstə qalmamaq (tamamilə dağıtmaq), daşa dönmək (bərkimək), daşını atmaq 
(azad olmaq)
kimi nümunələrdə işləkdir (62, səh.544).