Gənc tədqiqatçıların respublika elmi-praktik konfransının materialları

XARİCİ TƏLƏBƏLƏRDƏ DEPRESSİYA VƏ ADAPTASİYA PROBLEMİ

Nedret Beytekin

BDU-nin II kurs magistrantı
Depressiya həm psixoloji, həm sosial həm də klinik pozuntu olub xarici tələbələr arasındada geniş yayılmışdır. Vatsk qeyd edirki, xarici tələbələrin sayı günü-gündən artır. Bu tələbələr oxuduqları müddətdə müxtəlif problemlərlə rastlaşırlar. Bura dil problemi, maddi problem, mədəniyyət şoku, adaptasiya problemi, iqlim problemi, tənhalıq və akkomadasiya problemləri daxildir. Bu səbəblər xarici tələbələr arasında depressiyaya səbəb olur. Müasir dövrdə xarici tələbələr arasında depressiya yüksək faizlə qeyd olunur [1]. Azərbaycanda da xarici tələbələrin sayı kifayət qədər çoxdur. Bunu nəzərə alaraq biz bu sahədə tədqiqat keçirməyi qərara aldıq. Bu tədqiqatın vacibliyi ondadır ki, biz xarici tələbələrin daha yaxşı adaptasiya imkanlarına malik olmasına və bu səbəblə depressiya riskinin azalmasına nail olmalıyıq.

Yeni təhsil və sosial mühitdə tələbələr adaptasiya zamanı güclü stress hiss edirlər. Mədəniyyət dəyəri xarici tələbələrin eyni zamanda kariyerasının inkişaf xəttinə də təsir edir. Mədəniyyət insan üçün çətin instrumentdir, çünki şəxs həmin cəmiyyətdə yaşamalıdır və bu cəmiyyət fərqli dildə danışır, fərqli davranış maneralarına sahibdir, ətraf mühiti fərqli qavrayır. Fərqli mədəniyyətə düşən şəxs mədəni şok keçirir. Xaricdə yaşayan tələbələr stress hətta kompleks yaşayırlar. Mədəni şok tələbələrdə müvəffəqiyyət, rahatlıq hissinin itirilməsinə səbəb ola bilər ki, bu da narahatçılığa, yeni şeylərin anlanılmasında və digər məsələlərdə çətinliyə səbəb olur. Məhz bu da depressiyanın inkişafına səbəb olur. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, xaricdə təhsil əhəmiyyətli dərəcədə depressiyaya və təşvişə səbəb olur. Depressiyanın və təşvişin klinik göstəriciləri isə onların orada qalma müddətindən, şəxsiyyət faktorundan, eyni zamanda demoqrafik göstəricilərdən də (yaş, cins) asılıdır [2].

Dil insanlarla yaxın münasibət, ünsiyyət qurmaq üçün vacib faktordur. Dil elə bir faktordur ki, məhz bunun vasitəsilə insanlar özlərini ifadə edə bilirlər. Məhz dil problemi insanda natamamlıq hissi doğura bilər. Dillə bağlı tələbələrin yaşadığı stress və depressiya faktorlarına dil şoku, mədəni şok, həmin dildə təhsil vərdişlərinin olmaması, həmin dilə yiyələnməklə bağlı olan çətinliklər, mühazirə dinləməkdə, danışıqda, oxumada və anlamada olan çətinliklər daxildir ki, bunlar xarici tələbələrin elmi həyatının aktual problemidir .

Bildiyimiz kimi ayrı-ayrı ölkələr fərqli iqlim-kontinental mühitə malikdir. Buna görə də başqa ölkədə təhsil alan tələbələr üçün eyni zamanda təhsil alacaqları ölkənin coğrafi mühitinə də uyğunlaşmaq ehtiyacı yaranır.

Tənhalıq həyatın müəyyən anı hər kəs tərəfindən yaşanılır. Bu evindən uzaqda yaşayan və yaxın münasibətlərini itirən adamlarda daha tez-tez rast gəlinir. Yeni mühitə uyğunlaşma tələbələrdə adaptasiya probleminə bu da tənhalığa səbəb ola bilər. Psixoloqlar və sosioloqlar qeyd edir ki, tənhalıq sosial əlaqələrin defisiti ilə əlaqəli olan individual faktordur. Xarici tələbələrdə tənhalığa səbəb ailə və dostlardan olan uzaqlaşmadır. Sosiomədəniyyətin diapazonu və dil baryerləri tələbələr üçün stress faktorlardır və son nəticədə tələbələrdə sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Tədqiqatlar göstərdi ki, Asiya mədəniyyətinə mənsub tələbələr səhhətləri ilə bağlı daha az profesional yardıma müraciət edirlər. Onlar az adekvat kopinq strategiyalardan istifadə edirlər ki, bura repressiya, xəbərdarlıq və digərləri daxildir. Neqativ düşüncələr və inanclar da ümumi stressin artmasına səbəb ola bilər. Nəhayətki keyfiyyət tədqiqatları tələbələrdə müsbət adaptasiya strategiyalarını araşdırdı və göstərdi ki, özünüdərk, digər insanları daha dərin anlama, dünya görüşünü artırma, kömək üçün müraciət, problemin həll edilməsi, sosial əlaqələr, dostluq, və öz mədəniyyətindən biri ilə romantik münasibətlər stressin öhtəsindən daha yaxşı gəlməyə yardımçı olur.

Kollektiv mədəniyyətin nümayəndələri ilə aparılan tədqiqatda onlar bildirdilər ki, ilk öncə tənhalıq hiss etmişlər. Eyni zamanda həmin ölkəda davranış qaydaları, həyat tərzi ilə bağlı məlumatların olmaması məsələn, ev, pul, nəqliyyat, mağazaların nə zaman bağlanması kimi kiçik detallı məlumatlar belə onlar üçün stress faktor olmuşdur. Bu zaman kopinq strategiya kimi uğurlu olaraq onlar kömək üçün müraciət yerlərinin qabaqcadan müəyyənləşdirilməsi, ölkə haqqında ora gəlmədən kifayət qədər məlumatın toplanması, həmin ölkəyə gəlməmişdən öncə müstəqil həyat şəraitinə yiyələnmə, təhsil haqqını universitet və ya digər təşkilatların ödəməsi ilə bağlı məsələləri nəzərdən keçirməni tövsiyyə etmişlər. Bu zaman əsas faktor kimi ingilis dilinə yiyələnməni vacib hesab etmişlər.

Ədəbiyyat

1. 
   Carroll, J. and J. Ryan, Eds. Teaching International Students: Improving learning for all. London, Routledge, 2005.
   
2. 
   Pyvis & Chapman. Culture Shock . Flinders University. 2008.
   
3. 
   Parsons, A., Frydenberg, E., and Poole, C. (1996). Overachievement and coping strategies in adolescent males // British Journal of Educational Psychology, 66, 109-14
   
4. 
   Lazarus, R.S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal and coping. New York, Springer