Azerbaycanda gender siyaseti
Azərbaycanda gender siyasəti, “Gender (kişi və qa-dınların) bərabərliyinin
təminatları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu Kişilərlə qadınlar
arasında qanunda və təcrübədə bərabərlik insan hüquqlarının və
demokratiyanın ayrılmaz tərkib hissəsidir. Demokratik cəmiyyət gender
bərabərliyi prinsipinə əsaslanır və sosial-siyasi həyatda qadınların aktivliyi
cəmiyyətin inkişafında mühüm rol oynayır. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan
hökuməti də ölkədə gender bərabərliyinin təmin olunmasına xüsusi diqqət
yetirir. Azərbaycan qadını ölkənin ictimai-siyasi həyatında daim mühüm yer
tutub. Tariximizin və mədəniyyətimizin bir çox parlaq səhifələri Azərbaycan
qadınının adı ilə bağlıdır. Milli qadın siyasəti tariximizin hələ Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyəti dövründə dövlət statusu almışdır. 1918-ci ildə ilk dəfə olaraq
müsəlman Şərqində qadına seçmək və seçilmək hüququnun verilməsi tarixi
nailiyyət hesab olunur. Bununla da nəinki Şərqdə, hətta demokratiyanın
beşiyi sayılan bir sıra Avropa ölkələrindən və ABŞ-dan əvvəl qadına cəmiyyət
həyatında siyasi proseslərə qoşulmaq hüququ verilmişdir. Xalqımızın hüquq və
azadlığını daim qorumuş Heydər Əliyev qadın hərəkatını, qadınlarla bağlı
məsələləri daim diq-qət mərkəzində saxlamışdır. O, 1969-cu ildə
respublikamıza ilk dəfə rəhbər təyin olunanda qadınlara diqqət və qağı gös -
tərərək, onları bilik və bacarıqlarına görə, istedad və intellek-tinə görə irəli
çəkməyə, yüksək vəzifələrə təyin etməyə başla-mışdı. О dövrdə bir çox
rayonlara rəhbərlik qadınlara tapşı-rılmışdı. Nazir və nazir müavinləri arasında
bir neçə qadın var idi. Respublikamızın tarixində ilk dəfə olaraq, ali məktəblərə
qadın rektorlar təyin edildi. Həmin illərdə neçə-neçə qadın “Sosialist Əməyi
Qəhrəmanı”, “Qəhrəman ana” fəxri adları aldı. Respublikada qeyri-hökumət
qadın cəmiyyətləri və təş-kilatları yaranmağa başladı.
Sovet hakimiyyəti dövründə Azərbaycan qadınlarının 1957, 1967 və 1972-ci
illərdə keçirilmiş qurultayları da Azərbaycanda qadın hərəkatının
inkişafında, onun daha mütəşəkkil forma almasında mühüm rol oynadı.
Azərbaycan müstəqilliyini ikinci dəfə əldə etdikdən sonra əvvəlki dövrdən
fərqli olaraq, qadınlar daha çox ictimai və iqtisadi böhranın təsirlərini öz
üzərlərində hiss etmişdilər. 90-cı illərin əvvəllərində bir ictimai qrup kimi, qadın
və qızların hüquqlarının müdafiəsində xeyli boşluqlar yaranmışdı və bu-nun
nəticəsi olaraq onların hətta istismar və zorakılıq obyektinə də çevrilməsi
müşahidə edilmişdir. Bu dövrdə cərəyan edən real sosial-iqtisadi proseslər və
Qarabağ münaqişəsi qadınların vəziyyətini daha da ağırlaşdırdı və obyektiv
diskriminasiya vəziyyətində olan qadınların sayını xeyli dərəcədə artırdı.
Bunların sırasında müvəqqəti köçkünlərin və xüsusən başçısını itirmiş ailələrdə
qadın və qızların vəziyyəti olduqca ağır olmuşdur. Məlumdur ki, dünyanın
inkişaf etmiş ölkələrində qadınlarla iş Pekin Konfransında qəbul edilmiş 12
strategiya əsasında aparılır. Həmin müddəalardan biri də cəmiyyəti bu gün ən
çox düşündürən yeniyetmə qızlar problemidir. Qaçqın və məcburi köçkünlərin
əzab-əziyyətlə üzləşməsi gənclərimizin, o cümlədən qızlarımızın vəziyyətinə
mənfi təsir göstərir. Mənəvi-əxlaqi dəyərlərə uğun olmayan mövcud neqativ
halların aradan qaldırılması, şəxsiyyətlər yetişdirəcək XXI əsrin gələcək nəslinin
anaları olacaq qızlarımızın fiziki, əqli və mənəvi inkişafının üks əlişi üçün
hamının səfərbər olması zəruridir. Azərbaycan Respublikasında qadın
hüquqlarının qorunması üzrə mühüm addımlar atılaraq, müvafiq qərarlar qəbul
olunmuşdur Gender 1995-ci il noyabrın 12-də qəbul edilmiş Konstitusiyamızda
gender məsələlərinin əks olunması ilə gender qanunvericiliyinin inkişafına
təkan verilmişdir.
Azərbaycan bu sahədə bütün mühüm beynəlxalq sənədlərə, o cümlədən, 1992-
ci ildə BMT-nin “Qadınların siyasi hüquqları”, 1995-ci ildə “Qadınlara
münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması haqqında”
Konvensiyasına, 2000-ci ildə isə onun Əlavə Protokoluna qoşulmuşdur. 1995-ci
ilin sentyabr ayında Pekində keçirilən IV Ümumdünya Qadın Konfransında
Azərbaycan qadınlarından ibarət yüz nəfərə yaxın -hökumətdən 25 nəfər və
qadın qeyri-hökumət təşkilatlarından 70 nəfər nümayəndə heyəti iştirak
etmişdir. Konfransdan sonra respublikamızda qadınların fəallığı artmış,
onların problemlərinə digər ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da diqqət və
maraq çoxalmışdır. Bu isə Parlament seçkilərində qadınların rəhbər
vəzifələrə irəli çəkilməsində (qadın deputatların sayı 2 dəfə artdı) özünü
göstərmişdir.
Qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması
haqqında Konvensiyaya (CEDAW) qoşulması ilə əlaqədar 1996-cı ildə
Azərbaycan hökuməti BMT-yə ilkin məruzə təqdim etdi. Pekin Platformasına
uğun olaraq gender siyasətinin həyata keçirilməsi məqsədilə Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 1998-ci il 14 yanvar tarixli Fərmanı ilə Qadın
Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi yaradıldı (2006-cı il fevralın 6-dan Ailə, Qadın
və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi). Komitə öz fəaliyyətini QHT-lər,
siyasi partiyalardakı qadın qrupları, həmkarlar ittifaqları, kütləvi informasiya
vasitələrində çalışanlarla birlikdə həyata keçirir. Gender tədqiqatları
mərkəzlərinin yaradılması, qadın problemlərinin həllinə yönəlmiş layihələrin
həyata keçirilməsi, cəmiyyətin gender sa-həsində məlumatlandırılması bu
milli mexanizmin uğurlu fəaliyyətinə yardım etmişdir.2000-ci ilin sentyabrında
Gender sahəsində məsul şəxslərin təyin edilməsi barədə Sərəncam verildi.
“Gender İnkişafda” Qurumunun direktoru Rəna İbrahimbəyova Nazirlər
Kabinetinin “Elm, mədəniyyət, təhsil və sosial problemlər” şöbəsinin müdir
müavini, BDU-nun Gender ve psixologiya kafedrasinin rehberi oldu.
Azərbaycan Respublikasında gender sahəsində Konstitusiyadan sonra qəbul
edilən ən mühüm sənəd kimi “Gender bərabərliyinin təminatları haqqında”
Azərbaycan Respublikasının Qanununu hesab etmək olar. Konstitusiyanın 25-ci
maddəsində cinsi ayrı-seçkiliyin qadağan olunması ilə bağlı əks olunmuş
prinsipin təminatlarını tənzimləyən “Gender (kişi və qadınların) bərabərliyinin
təminatları haqqında” 10 oktyabr 2006-cı il tarixli Azərbaycan Respublikası
Qanununun məqsədi cinsi mənsubiyyətə görə ayrı-seçkiliyin bütün
formalarını aradan qaldırmaqla, kişi və qadınlara ictimai həyatın siyasi, iqtisadi,
sosial, mədəni və digər sahələrində bərabər imkanlar yaratmaqla gender
bərabərliyinin təmin edilməsindən ibarətdir. Bu qanuna əsasən cinsi
mənsubiyyətə görə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının aradan qaldırılması,
kişilərə və qadınlara bərabər imkanların yaradılması, dövlətin idarə
olunmasında və qərarlar qəbul edilməsində bir cinsin nümayəndələrinin
üstünlüyünə yol verilməməsi üçün dövlət tədbirlər görür.
“Gender (kişi və qadınların) bərabərliyinin təminatları haqqında”
Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi ilə əlaqədar Azərbaycan
Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarına əlavələr və dəyişikliklər edilmişdir.
“Gender (kişi və qadınların) bərabərliyinin təminatları haqqında” Qanunun 5-ci
maddəsində bu sahədə dövlət siyasətinin dörd əsas istiqaməti göstərilir:
• Gender bərabərliyinin təmin edilməsi üçün normativ-hüquqi bazanın
formalaşdırılması, təkmilləşdirilməsi və inkişafı;
• Normativ-hüquqi aktların gender ekspertizasından keçirilməsi;
• Gender bərabərliyinin təmin edilməsi üçün dövlət proqramlarının
hazırlanması və həyata keçirilməsi;
• Gender bərabərliyi mədəniyyətinin təbliği.
Bu Qanunun özəlliyi həmçinin ondan ibarətdir ki, burada bir çox anlayışların
mənası əks olunmuşdur. Belə ki, gender - ictimai həyatın siyasi, iqtisadi,
mədəni və digər sahələrində kişi və qadın münasibətlərinin sosial cəhəti,
gender bərabərliyi isə qadın və kişilərin hüquq bərabərliyi və bu hüquqların
həyata keçirilməsi üçün bərabər imkanlar və onların cəmiyyətdə bərabər sosial
vəziyyəti başa düşülür. Bərabər imkanlar dedikdə insan hüquqlarının həyata
keçirilməsində qadınlar və kişilər üçün yaradılan bərabər şərait və təminatlar
önə çəkilir. Bundan əlavə, Qanunda cinsi mənsubiyyətə görə ayrı-seçkilik
verilmişdir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 15 may tarixli 2167
nömrəli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasının Məşğulluq Strategiyasının
həyata keçirilməsi üzrə Dövlət Proqramı (2007-2010-cu illər)” təsdiq edilmişdir.
Məşğulluq sahəsində gender bərabərliyinin təmin edilməsi məqsədi ilə
proqram çərçivəsində müvafiq tədbirlər həyata keçirilmişdir. Bir sıra normativ-
hüquqi aktlarla yanaşı, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 29
dekabr Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” İnkişaf
Konsepsiyası da ölkədə gender bərabərliyinin təmin edilməsi və dövlət
siyasətində gender əsaslı zorakılıq hallarının qarşısının alınması üzrə tədbirlərin
görülməsini nəzərdə tutur ki, bu da müvafiq dövlət proqramları vasitəsilə
reallaşdırılmaqdadır.
5. Qadın sahibkarlığı
SSRİ tərkibində olduğu zaman Azərbaycanda mərkəzi siyasi
orqanların göstərişlərinə uğun olaraq qadınlar qanunvericilik v ə icra
hakimiyyəti orqanlarında müvafiq nisbətdə təmsil olunurdular. Bundan
başqa, qadınlar iqtisadiyatın, infrastr ukturun, elmin, təhsilin, xidmət
sferasının bütün sahələrində çalışırdılar. Aqrar sahədə qadınların
əksəriyyəti kolxoz və sovxozlarda adətən fəhlə peşələrində işləyirdilər.
Ənənəvi olaraq, milli əxlaq normalarının və adətlərin təsiri altında, evdar
qadınların sayı üks ək idi. SSRİ dağıldıqdan sonra və məlum hadisələr
nəticəsində yeni müstəqilliyini əldə etmiş Respublikamızın iqtisadiyatı
dərin böhran vəziyyətində idi. Əhalinin, xüsusən də qadınların məşğulluq
səviyyəsi kəskin olaraq aşağı düşmüşdü. Bu vəziyyət Ermənistanın hərbi
təcavüzü, Dağlıq Qarabağ və onun ətraf rayonlarının işğalı nəticəsində
daha da ağırlaşmış, cəmiyyətin qaçqın və məcburi köçkünlərdən ibarət
həssas və müdafiəyə ehtiyacı olan bir təbəqəsi yaranmışdı. Ancaq 90-cı illərin
ortalarından başlayaraq, iqtisadiyatda v əziyyəti dövlət mülkiyyətinin
özəlləşdirilməsi, sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi, torpaq
islahatlarının keçirilməsi sayəsində sabitləşdirmək mümkün olmuş və əhalinin
məşğulluğu sahəsində müsbət dəyişikliklər baş vermişdi. O zaman qəbul
olunan bir sıra qanunlarda qadın hüquqlarının qorunması, qadınların istər
dövlət, istərsə də özəl sektorda fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində
işlərin görülməsi nəticəsində sahibkar qadınların sayı durmadan
artmaqdadır, qadın sahibkarlığı inkişaf etməkdədir. Amma yenə də, qadın
sahibkarların sayı yetərincə deyil. Dövlət tərəfindən bu sahənin inkişafı üçün
lazımi şərait yaradılıb, amma müəyyən problemlərin olması qadınların
sahibkarlıq fəaliyyətində çətinliklər törədır. Bu çətinliklərin aradan
qaldırılması məqsədilə Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və
azadlıqlarının müdafiəsinin səmərəliliyini artırmaq sahəsində Milli Fəaliyyət
Proqramında (2011) həmçinin, qadınların əmək bazarında rəqabət
qabiliyyətinin artırılması, qadınlar arasında sahibkarlığın inkişaf etdirilm
əsi,qadınlar tərəfindən yeni peşələrin əldə edilməsinə yönəlmiş kursların təşkili
də nəzərdə tutulmuşdur. Azərbaycanda qadınların daha çox iqtisadi
hüquqları pozulur. İşəgötürənlər kişilərə üstünlük verirlər, çünki qadın məişət
qağıları il ə bağlı olaraq işdən daha çox yayına bilər. Nəticədə isə, qadınlar
özləri istəməsələr də, evdar qadın olurlar və cəmiyyətin həyatında fəal
iştirakdan kənarda qalırlar. Qadınların cəmiyyətdə fəal iştirakını təmin edən
mühüm istiqamətlərdən biri də onların iqtisadi sahədə qərar qəbuletmənin
yüksək pillələrində təmsil olunmasıdır. Təəssüf ki, qadınların bu sahədə qeyri-
bərabər təmsil olunması onların bilavasitə iqtisadi qərarların qəbul edilməsi
prosesində iştirakını da məhdudlaşdırır. Diskriminasiyanın aradan
qaldırılması, cəmiyyətdə şəxsiyyətin özünü reallaşdırması, sosiallaşması üçün
nisbətən bərabər şəraitin yaradılması baxımından siyasi mədəniyyəti
artırmaq istiqamətində maarifləndirmə işləri gücləndirilməlidir. Qadın
sahibkarlığın inkişafı üçün bir çox sahələrdə müvafiq tədbirlər həyata keçirilir.
Qadın sahibkarlığının dəstəklənməsi və tənzimlənməsi cəmiyyətdə gender
bərabərliyinə nail olunması üçün mühüm vasitədir. Getdikcə qadınların sahib
olduğu müəssisələrin sayının artdığı müşahidə olunur. Sahibkarlığın və kiçik
biznesin inkişafının yeni iş yerlərinin yaradılması, işsizliyin azaldılması və
məşğulluğun artırılması sahəsində səmərəli vasitə olduğu nəzərə alınsa,
mövcud və potensial qadın sahibkarların inkişaf proseslərindən kənarda
qalmadığı təmin edilə bilər. Belə ki, qadın sahibkarlığının inkişafı yoxsulluğun
azaldılmasına, qadınların iqtisadi və sosial nüfuzunun artmasına və bir çox
hallarda cəmiyyətdə gender bərabərsizliyinin aradan qaldırılmasına yardım
edir. Qadın sahibkarlığının ehtiyaclarının, problem və xüsusiyyətlərinin təhlili
göstərir ki, qadın sahibkarlığının, ümumilikdə kiçik və orta sahibkarlığın
inkişafına yardım edir. Qadınların məşğulluq imkanlarının artırılması,
biznesə başlamaq və inkişaf etdirmək üçün onlara müvafiq mənbə və
bacarıqların verilməsi sahəsində dövlət, donorlar, həm yerli, həm də
beynəlxalq QHT-lər tərəfindən bir çox tədbirlər həyata keçirilməkdədir.
Bununla belə, hələ də ölkədə qadınların produktiv resurslardan, xüsusilə, kredit
resurslarından, bazar və müxtəlif imkanlardan istifadəsini məhdudlaşdıran
bir sıra maneələr qalmaqdadır. Bundan başqa, cəmiyyətdə üstünlük təşkil
edən mövcud stereotiplər də ümumilikdə, qadınları bizneslə məşğul
olmaqdan çəkindirir. Ölkədə qadın sahibkarlığının inkişafını təmin edəcək
düzgün proqramların və strategiyanın müəyyənləşdirilməsi qadın sahibkarlığı
ilə bağlı problemləri aradan qaldırmaqdadır.
Dostları ilə paylaş: |