Genetik va sitologik xaritalarni yaratish usullari bilan tanishish. Odam kariotipidagi xromosomalar genom strukturasiga ko’ra ularni guruhlarga ajratish. Odamda jinsiy xromosomaga va autosomaga bog’liq holda belgilarning irsiylanishga doir masalalar



Yüklə 0,84 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/10
tarix21.10.2022
ölçüsü0,84 Mb.
#65682
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Genetik va sitologik xaritalarni yaratish usullari bilan tanishi

B
o‘g‘inla

AA X aa 
genotiplar nisbati 
Genotiplarning takrorlanishi 
gomozigota 
Geterozigota 
F

F

F

F
4
F
5
Аа 
1AA 2Aa 1aa 
4AA 2AA 4Aa 2aa 4aa 
6AA 6aa 
yoki 
3AA 2Aa 3aa 
12AA 2AA 4Aa 2aa 12aa 
14AA 14aa 
yoki 
7AA 2Aa 7aa 
28AA 2AA 4Aa 2aa 28aa 
30AA 30aa 
yoki 
15АА 2Аа 15аа 

50 
75 
87,5 
93,75 
100 
50 
25 
12,5 
6,25 


Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardai ko‘rinib, turibdiki o‘z-o‘zidan changlanuvchi va 
urug‘lanuvchi populyatsiyalarning genetik mohiyati generozigota holatda bo‘lgan genlarni 
gomozigota holatga o‘tkazishga ya’ni populyatsiyani har xil genotiplarga ajratishga qaratilgan 
bo‘ladi. Vaholanki chetdan changlanuvchi o‘simlik va uruglanuvchi hayvonlar populyatsiyalari 
xar xil genotipga ega organizmlarning bir-biri bilan to‘siqsiz chatishishi natijasida shakllanadi. 
Masalan, itlar populyatsiyasida belgilarning nasldan naslga o‘tishi bilan tanishaylik. Ma’lum 
shaharda tarqalgan it populatsiyasida kalta oyoq geni-a-30% ni tashqil etadi, deb faraz qilaylik. 
Itlar doimo chetdan uruglanganligi uchun keyingi bo‘g‘inlarda dominant va retsessiv genlarning 
o‘zaro nisbati saqlana boradi. Buni quyidagi jadvaldan ko‘rish mumkin, ya’ni 0,49AA : 0,42Aa : 
0,09aa. Aa — genotipdan 0,21 %, aa-dan 0,09% a gen hosil bo‘lsa jami 30 % a gen populyatsiyada 
keyingi bo‘g‘inda ham saqlanadi. 
♀ 
♂ 
A-0,7 
a-0,3 
A-0,7 
AA-0,49 
Aa-0,21 
a-0,3 
Aa-0,21 
aa-0,09 
Chetdan urug‘lanuvchi organizm populyatsiyalarida dominant va retsissiv allelarning o‘zaro 
nisbati uzoq muddat saqlanishini birinchi marta Xardi-vayinberg isbotlagan va u qonun kuchiga 
kirgan. Mazkur qonun formula shaklida. ko‘rinishida yoziladi. Bunda g bilan populiyatsiyada 
dominant allelning, (1-q) bilan retsissiv allelning takrorlanish darajasi ifodalangan 
Populitsiyadagi ikki xil belgining biri ikkinchisi ustidan to‘liq dominantlik qilsa, u holda 
retsissiv allelning takrorlanish darajasi sezilarli bo‘ladi. Masalankuzgi javdarning Vyatka navining 
10000 o‘simligidan 400 tasining maysasi yashil, qolganlariniki antotsion rangli, deb olaylik. 
Modomiki shunday ekan, uholda Vyatka populyatsiyaning genetik strukturasi quyidagicha 
aniqlanadi: 
1. Xardi-Vayinberg formulasiga ko‘ra, retsissiv allelning populiyatsiyada takrorlanish 
darajasi 10000:400, ya’ni 4% yoki 0,04 ga teng, ya’ni aa(1-q)2q0,04 ni tashqil qiladi. a allelning 
chastotasi 
2
,
0
04
,
0
)
1
(
2



q
ga teng. 


2.U holda dominant alle -A ning populyatsiyada takrorlanish darajasi Aq1-0,2q0,8 ga teng 
buladi
3. AA genotipning populyatsiyada takrorlanish darajasi q2AAq(qA)2 0.8q0.64.
4.Aa genotipning populyatsiyada takrorlanish darajasi AaAaq2q(1-q) q2 X 0.8 X 0.2q0.32
5. Agar dominant geterazigota genotipdagi dominant va retsissiv allellari ularning 
gomozigota genotiplariga qo‘shsak u holda populyatsiyada Aq0,64Q0,16q0,8; retsissiv allel 
aq0,04Q0,16q0,2 ga teng buladi. 
Populyatsiyada genetikasiga doir tuzilgan masalalarni yechish uchun studentlar: a) ukuv 
kullanmadagi 25-bobning mazmuni: b) populyatsiyaning ta’rifini; v) uz-uzidan va chetdan 
chatishadigan ) populyatsiyalarda belgilarning nasldan-naslga utishining uziga xos tomonlarini; 
g) Xardi-Vaynberg konunining mazmunini yaxshi uzlashtirgan bulishi kerak. 
Endi populyatsiya genetikasiga doir masala yechish metodikasi ustida tuxtalib utamiz. 
Masala; a) bir kolbaga 10 juft jigarrang kuzli(aa) drozofila va 40 juft qizil kuzli (AA) 
drozafila pashshasi joylashtirilgan. Agar bu ikki xil drozofila uzaro chatishadigan bulsa, 5-buginda 
ular fenotipining uzaro nisbati qanday buladi? B) aksincha, kolbaga 40 juft jigarrang kuzli va 10 
juft qizil kuzli drozafila joylashtirilsa-chi? 
Yechish: Agar kolbaga joylashtirilgan drozofilalar tasodifiy chatishadi, deb faraz qilaylik 
Xardi-Vayinberg formulasini tadbiq qilishimiz mumkin 
a) AA genotiplar aa genotiplarga nisbatan 4 baravar ko‘p shuning uchun A allelning 
chastotasi
0,8; a allelniki 0,2 ga teng. Ularning o‘zaro chatishish natijasi quyidagicha: 
♀ 
♂ 
qA-0,8 
(1-q)a-0,2 
qA-0,8 
q
2
AA-0,64 
q(1-q)
2
Aa-0,16 
(1-q)a-0,2 
q(1-q) Aa-0,16 
(1-q )
2
aa-0,04 
q
2
AA-0,64; 2q(1-q)Aa-0,32; (1-q)2aa-0,04 hosil bo‘ladi. 
Bunda: A — allelning chastotasi 0,64AAQ0,1bAaq0,8 ga; a — allelning chastotasi 
0,04aaQ0,IbAaq0,2 ga teng. Demak keyingi bo‘g‘inda genlarning chastotasi o‘zgarmayapti. 


b) keyingi tajribada dominant A allelning chastotasi 0,2 ga, retsessiv a allelning chastotasi 
0,8 ga teng. 
Bu holda: 
♀ 
♂ 
qA-0,8 
(1-q)a-0,8 
qA-0,2 
q
2
AA-0,04 
Q(1-q)Aa-0,16 
(1-q)a-0,8 
q(1-q)Aa-0,16 
(1-q)
2
aa-0,64 
q
2
AA-0,04 
2q(1-q)Aa-0,32 
(1-q)
2
aa-0,64 
A allelning chastotasi 0,04 AAQ0,IbAa q 0,2 ga; a- chastotasi 0,b4aaQ0,1bAaq0.8 ga teng. 
Demak, organizmlar chetdan chatishganda, allel genlar dominant va retsessiv bo‘lishidan qat’iy 
nazar, populyatsiyaning keyingi bo‘g‘inilarida ularning nisbati saklana boradi. 
Mustaqil yechish uchun masalalar 
1. G‘o‘za o‘zidan changlanuvchi o‘simliklar katoriga kiradi. Simpodiyasi (A) bor 4 ta 
o‘simlik simpodiyasi yo‘q (a) 2 ta o‘simlik bilan o‘zaro chatishtirilsa, 5-bo‘g‘inda ularning 
genotipi bilan fenotipining nisbati qanday bo‘ladi? 
2. Usti tukchalar bilan qoplangan dominant gomozigota o‘simlikni chetdan changlanuvchi 
javdardami yoki o‘zidan changlanuvchi bugdoyda olish osonmi? 
Z. Yaroslavl qoramol zotiga mansub 850 ga sigirdan 799 tasi qora junli, 51 tasi to‘q qizil 
junli ekanligi aniqlangan. Mazkur populyatsiyada qora va qizil rangli qoramollarning fenotipi 
nisbatini F
1
, F
2
da anqlang. 
4. Quyonchilik fermasida boqilayotgan shinshilli quyon zoti naslida ajralish ro‘y berdi. 
Tugilgan 240 ta kuyondan 3 tasi oq junli ekanligi ma’lum bo‘ldi. Ssh (shinshilla) geni 
takrorlanishini Xardi-Vayberg formulasiga muvofik aniqlang 


5. Javdarda albinizm retsessiv belgi hisoblanadi. Tekshirilgan uchastkadagi 840 ta 
o‘simliklan 210 tasida albinizm borligi ma’lum bo‘ldi. F
2
- F
4
da albinizm genining takrorlanish 
darajasini aniqlang. 
6. Bir orolda tarqalgan 10000 ta tulkidan 9991 tasi jigarrang, 9tasi oq junli bo‘lgan: 
a) mazkur tulki populyatsiyasidagi gomozigota jigarrang, geterozigota jigarrang va oq junli 
formalarning nisbatini protsent hisobida aniqlang 
b) Xardi-Vaynberg qonuniga ko‘ra 6unda tulqilarning ikkinchi bo‘g‘inida A va a genlarning 
nisbati qanday bo‘ldai? 
7. Odamda kar va soqovlik belgisi autosomada joylashgan bu retsessiv holda nasldan-naslga 
o‘tadi. Mazkur kasallikning uchrash darajasi 2: 10000. 8000000 aholisi bo‘lgan shaharda mazkur 
belgi bo‘yicha geterozigota va kar-soqov odamlarning soni qancha? 
8. Kuzgi javdar maysalarida antotsian rang-A, yashil rang- a gen ta’sirida rivojlanadi. 1000 
m
2
maydondagi 300 ta o‘simlikdan 75000 ta o‘simlikning maysasi yashil rangda: 
a) mazkur populyatsiyalarda yashil rangli o‘simliklar necha protsentni tashqil etadi? 
b) a allelning takrorlanish darajasi qanday? 
v) A allelning takrorlanish darajasi qanday? 
g) AA genotipli o‘simliklar necha protsentni tashqil etadi? 
d) Aa genotipli o‘simliklar necha protsentni tashqil etadi? 
9. Makkajo‘xori kraxmalli endosperm dominant, mumsimon endosperm retsessiv bo‘lib,
ular A va a genlar ta’sirida rivojlanadi. 
Endospermada kraxmali bor navning doni tekshirilganda, ularning 16% mumsimon 
endosperiga ega ekanligi ma’lum bo‘lgan. Mazkur makkajo‘xori populyatsiyasining urugi eqilsa 
kelgusi bo‘g‘inda: 
a) retsessiv allel genning takrorlanish darajasi
b) dominant genning takrorlanish darajasi qanday bo‘ladi? 
v) necha protsent o‘simliklar dominant gomozigota? 
g) necha protsent o‘simliklar dominant geterozigota bo‘ladi? 


10, Odamda Albinizm retsessiv genga bog‘liq. Ma’lum rayonda yashaydigan 20000 
aholidan 412 tasi albinizm ekanligi aniqlangan: 
a) necha protsent odam mazkur ten bo‘yicha gomozigota? 
b) retsessiv allelning takrorlanish darajasi qanday? 
v) dominant allelning takrorlanish darajasi qanday? 
g) necha protsent odam dominant gomozigota? 
e) necha protsent odam dominant geterozigota hisoblanadi?

Yüklə 0,84 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin