Geometrik materiallarni o`qitish metodikasi

Geometrik materiallarni o`qitish metodikasi
Reja:
1.Geometrik materiallarni o`qitishning mohiyati.
2.To`g`ri va egri chiziq, kesmani o`qitish metodikasi.
3.Ko`pburchak, burchak, aylanani o`qitish metodikasi.
4.Geometrik tushunchalarga doir masalalar tuzish.
1. Geometrik materiallarni o`qitishning mohiyati
Boshlang`ich sinflarda geometrik materiallarni o`rganishning asosiy vazifasi geometrik figuralar, nuqta, to`g`ri chiziq, kesma, siniqchiziq, ko`pburchak, burchak, aylanalar haqida aniq tushunchalar va tasavvurlar hosil qilishdan iboratdir. Shuning uchun mashqlar sistemasi va geometrik masalalarning mazmuni fazoviy tasavvurlar to`g`risida bilim, malakalar asosida kuzatishlari, taqqoslash, abstraklashtirish va umumlashtirishga qaratilmog`i lozim.
Eng avvalo o`quvchilarga geometrik figuralarni o`lchash va chizma chizish, shuningdek chizish va o`lchash qurollari bilan hamda ko`z, qo`l va hokazolar bilan malaka berishdir. Shuningdek, tarqatma qurollar, qog`oz, turli xil uzunliklardagi cho`plar, qog`ozlardan turli xil figuralarni yasash ham kiradi. Sinfda albatta chizg`ich, chizg`ich uchburchagi, tsirkul` bo`lishi shart. Geometrik materiallar mos holda o`qitilishi lozim. Boshlang`ich sinflardagi geometrik materiallar maktabgacha tarbiya muasszsalarida o`qitiladigan materiallar bilan bog`liq bo`lib, biroz murakkablashtirilgan holidir. hattoki, maktabgacha davrda shar, kub, aylana, kvadrat, uchburchak, to`g`ri burchakli uchburchaklar bilan tanish bo`ladilar.


2. To`g`ri va egri chiziq, kesmani o`qitish metodikasi
Boshlang`ich sinflarda tushunchalarga aniq bilim va tasavvurni berish kerak. Bu tushunchalarni ko`rsatish, atash, chizish va hattoki, qog`oz va doskada berilgan uzunlikdagi figuralarni yasay olish lozim.
1 -sinfdayoq nuqta bilan tanishadilar. Katakli daftarda nuqtalar qo`ygan va ularni tutashtirish vazifasini beradi. Nuqta-lar olib ularni to`g`ri chiziq bilan tutashtirishni bajartiradi.
Shundan keyin o`quvchilar nuqtalar, to`g`ri chiziq yoki yozishni va ularni kesmalar yordamida birlashtirishni tushunib oladilar. Ko`pburchaklar bilan tanishgandaularning uchlari nuqga ekanligini bilib oladilar.
2-sinfda nuqtalarni A,V,S,D, ... harflar bilan belgilaydilar. Doskadagi chizilgan aylana va to`rtburchakning ichida, ustida va tashqarisida yotgan nuqtalarni yozing va o`qing degan topshiriq beriladi.

1-sinfdan boshlab to`g`ri chiziq to`g`risida tushuncha turli vazifalarni bajarishda beriladi. U bilan bir vaqtda egri chiziq haqida tushuncha ham ipni tortib turish, bo`shatish kabi mashqlarda tushuntiriladi.
Endi chizg`ich orqali qog`oz va doskada to`g`ri chizish malakasini egallaydilar, uni atrofdagi predmetlar bilan taqqoslaydilar, qaysilari to`g`ri chiziq, egri chiziq ekanligini aytadilar.
Kesma bilan ham amaliy ishlarni bajarishda tanishtiradi. Masalan, ikkita nuqga olib ularni chizg`ich bilan tutashtiradi. Kesma nuqga orasidagi to`g`ri chiziqning qismi ekanligi haqida malaka beriladi. Undan keyin kesmalarni o`lchash to`g`risida santimetr, millimetr, detsimetr, metr kabi birliklar bilan ham tanishadilar.
Ko`pburchaklarning elementlari bilan tanishganda uning tomonlari kesma ekanligini bilib oladilar.
2-sinfda nuktalarni harflar bilan belgilaganda, nuqtalar yordamida kesmalarni ikki harf bilan belgilash kiritiladi.
C

B D
A e

3. Ko`pburchak, burchak, aylanani o`qitish metodikasi
Bu figuralar haqidagi tushuncha boshlang`ichning barcha sinflarida ketma-ket berib boriladi. 1-10 o`nlikda bular didaktik materiallar sifatida ko`llaniladi. Ular yordamida o`quvchilar sanashda, sonlarni taqqoslashda, masalalar echishda foydalanadilar. Keyinchalikaylana. uchburchak, kvadrat shakllari bilan ham tanishadilar.
Asta-sekin ko`pburchakning elementlari: tomonlari, burchaklari, uchlari kabilar bilan tanishadilar. Qog`oz, yog`och va plastmassalardan yasalgan uchburchakning 3 tomoni, 3 burchagi, 3 uchi borligini bilib oladilar, keyinuparni turli xil narsalardan o`zlari yasaydilar. Keyingi bosktschlardauchburchakturlari, (to`g`ri burchakli uchburchak, teng tomonli uchburchak, o`tkir burchakli uchburchak, o`tmas burchakli uchburchak) kabilar bilan tanishadilar.
Shu reja asosida to`g`ri burchak bilan tanishib chiqadi. Besh va olti burchaklarni ham o`rgangandan keyin umumiy holda ularni ko`pburchak deb atash va tomonlari, uchlari va burchaklari sonlari bir xil bo`lishini keltirib chiqaradilar.
1-sinfdayoq to`g`ri burchak tushunchasi kiritiladi, uni tushuntirish quyidagicha olib boriladi. Birgalikda qog`oz olib ularninguchlarini baravarlashtirib, ikki martadan buklabteng burchak hosil qiladi. Har qanday qog`ozni olib shunday ikki buklaganda teng burchaklar hosil bo`lishini bilib, ularni to`g`ri burchaklar deb atashni qabul qiladilar.
Shunday to`g`ri burchaklarga nisbatan atrofdagi mavjud burchakparning undan katta yoki kichikligini taqqoslaydilar, shu asosda to`g`ri burchaklardan kichiklarini o`tkir burchaklar deb qabul qilishga ega bo`ldilar. To`g`ri to`rtburchakning barcha burchaklarining to`g`ri bo`lishini va ularning qarama-qarshi tomonlarining tengligini buklash asosida keltirib chiqaradilar. 1-2 sinflarda to`g`ri to`rtburchakni o`quvchilarga chizish orqali yasashni o`rgatadi, 3-sinfda esa chizg`ichi va chizg`ich uchburchagidan foydalanib to`g`ri to`rtburchak yasashni o`rgatadi.
Shu asosda to`g`ri to`rtburchakning tomonlari teng bo`lsa kvadrat hosil bo`lishini keltirib chiqaradi.
Ko`pburchaklarga doir tushunchalar turli xil geometri mazmundagi masalalar yordamida tushuntiriladi va mustahkamlandi.
2-sinfdan boshlab doira va aylana tushunchasi bilan tanishadilar. Tsirkul` yordamida chizib ularning radiusi va markazi tushunchasi kiritiladi. Radiuslarningtengliginio`lchash orqali keltirib chiqaradilar. Ko`pburchak va aylanani taqqoslab, ko`pburchakning chegarasi epiq siniq chiziq, aylananing chegarasi yopiq siniq chiziq ekanligi tushunchalari hosil qilinadi.
2-sinfdan boshlab siniq chiziq, uning uzunligi, ko`pburchakning perimetri va uni o`lchash, yopiq va ochiq siniq chiziqlar tushunchalari bilan tanishadilar. Bu tushunchalar masalalar yordamida 2-3-4-sinflarda mustahkamlanadi: Masalan:
Kvadratning perimetri 2 dm 4 sm bo`lsa. Uning tomoni qancha va chizing.
Bir tomoni uy va qolgan 3 tomoni devordan iborat kvadrat berilagn. Uyning uzunligi 9 m bo`lsa, devorning uzunligi qanchaO`
Bunday masalalarni echganda ularningchizmalarini chizish foydali, tayyor masalalarni echish bilan bir qatorda o`quvchilarga shunday o`xshash geometrik mazmunli masalalarni tuzishga doir topshiriqlar berish ham talab qilinadi.
Masalan, a) masala shartida tushurib qoldirilgan sonlarni tanlab o`rniga qo`ying, to`rtburchakning perimetri 25 sm, 3 tatomoni 5, 6, 7 sm, to`rtinchi tomoni qanchaO` b) echilgan masalaga teskari masala tuzing; v) formulalar bo`yicha masalalar tuzing.
Masalan: S=a b