Gimnastikaning rivojlanish tarixi

GIMNASTIKANING RIVOJLANISH TARIXI


Reja :

1. 
   Gimnastikaning kelib chikishi.
   
2. 
   Gimnastika bo’yicha milliy tizimlarni tashkil etish.
   
3. 
   Gimnastikaning nemis tizimi.
   
4. 
   Gimnastikaning frantsuz tizimi.
   

Jismoniy tarbiya sifatida gimnastika juda ko’p vaktdan buyon rivojlanib kelgan. Gimnastikaning rivojlanishi janglarni olib borish usullarining, jamiyat tuzilishining o’zgarishlariga va inson to’grisidagi ilmlarni rivojlanishiga uzviy boglik bo’lib kelgan. Kadimlardan, kadimiy Sharkda gimnastik mashgulotlari ko’llanib kelingan. Kadim Gretsiyada ham gimnastika jismoniy tarbiya sifatida ko’llanilgan.

Greklar gimnastika deb butun bir jismoniy tarbiya tizimini atashgan, lekin yoshlarning jismoniy tarbiyasiga va ularni musobakalarga tayyorlashga alohida e’tibor berishgan.
Shuning uchun birinchi tizimni gimnastika,
ikkinchisini esa agonistika deb atashgan. kadimiy greklarning mashgulotlariga yugurish, sakrash, har xil predmetlarni otish, suzish, bugdoy to’ldirilgan koplarni urish kirar edi. Keyinchalik gimnastika Kadimiy Rimda armiyaning jismoniy tarbiyasini kuchaytirishda juda rivojlanadi. Bu erda maxsus gimnastik moslamalar ko’llaniladi, masalan, otda chavandozlarning yurishinn o’rgatish uchun yogoch ot, nayza, pichok sanchishni o’rgatish uchun yogoch moslamalar, dushman istehkomini zabt etish uchun zina va narvonlar.
XIX asrda gimnastika, ya’ni jismoniy tarbiya san’atn hakida birinchi bor ko’llanma chop etildi. U harbiy, tibbiy va atletik kismlarga bo’lingan edi. ko’llanmada jismoniy tarbiyaning asosi deb dushmanni maglub etishga intilishga boglamasdan, fakat organizmni rivojlantirishga yo’naltirilishi hisoblanardi. Gimnastik mashgulotlarining keyingi davrlarda rivojlanishi, maxsus gimnastik snaryadlarnning ko’llanilishi bilan boglik.
XVIII-XIX asrlarda pedagogik va gigienik Gimnastikaning rivojlanishiga mashhur pedagoglar J.Russo va Pestalotsining ta’siri bo’ldi. Inson tanasini chiniktirish va mustahkamlash, uning kuchini va imkoniyatlarini rivojlantirishning birinchi omili va sharti. U mazkur mashgulotlar bilan tanani chiniktirish orkali insonni xayotga tayyorlaydi, aklan rivojlantiradi va sogligini mustahkamlaydi. Pestalotstsi eng yaxshi mashgulot deb bo’ginlar harakatlantirishini e’tirof etgan. Bo’ginlar gimnastikasini har xil harakatchan o’yinlar va mehnat bilan to’ldirgan. Pestalotstsi gimnastika nazariyasi va usullarining asoschisi deb hisoblanadi.
Pestalotstsi gimnastika nazariyasi va usullarining asoschisi deb hisoblanadi. XVIII asrning ikkinchi yarmida Germaniyada, Fit va Guis Mut» boshchiligida gimnastikaning yangi tizimi tashkil etildi. Ular snaryadlarda gimnastik mashgulotlarni o’tkazish texnikasi, ushbu texnika asosida o’rgatish, tarbiya etishni ishlab chikishdi. Chuts Muts o’zining nazariyasida snaryadlarda harakatlanish va 7 mashgulotlarni guruh bo’lib bitta komandaga asosan o’tkazishni olga surdi, gimnastik mashgulotlar texnikasini va metodik ko’llanmalarni ishlab chikdi.
XIX asrda gimnastikaning nazariy asoslari shakllandi va u milliy burjuaziya shaklida rivojlandi. Bu davr janglarni olib borish usullarini anik va tezkor, baravariga buyruklarining bajarilishini talab etardi. Ushbu harakatlarni bajarishga gimnastik mashgulotlar, boshka sport uyinlariga nisbatan ko’l kelardn. Gimnastika mashgulotlarining organizmga ta’sirini anikrok belgilash va hisoblab chikish mumkin edi. Shuning uchun usha davr pedagog va vrachlariga, yoshlarni jismoniy tarbiyalashda gimnastika yagona to’gri yo’l deb hisoblangan. XIX asrning birinchi yarmida uchta milliy gimnastika tizimi - nemis, frantsuz va shved tizimlari shakllandi. Ushbu tizimlarda uch yo’nalish aniklandi.
1. Asosan, maxsus gimnastika snaryadlarida (nemis tizimi), murakkab harakatlanishlarni egallashga yo’naltirilgan gimnastika. Keyinchalik undan sport gimnastikasi kelib chikkan.
2. Harbiy mashklar gimnastikasi (frantsuz tizimi), keyinchalik undan harbiy-dala va maxsus gimnastika shakllangan
3. Nemis gimnastika tizimi - gimnastik snaryadlarda kuch, chakkonlik, tanani har xil xolatda boshkarishni talab etuvchi mashgulotlardan iborat edi. Fridrix Yan - nemis milliy gimnastikasi asoschisi va tashkilotchisi bo’lgan. U o’z o’kuvchilarini juda ko’p marotaba mashgulotlarni takrorlatib, ularda irodani, kat’iylikni, kuchni rivojlantirmokdaman deb o’ylardi. Shu bilan u kuchni, irodani rivojlantirish va kupaytirishga - murakkab harakatlarni juda ko’p marotaba takrorlash yordamida etishish mumkin deb ishonardi. Yan o’kuvchilari gimnastika mashgulotlarining texnikasiga asosiy e’tiborni karatishgai. Yan va uning o’kuvchilarining gimnastika tizimi tugallanmagan edi, chunki ular tizimning ukuv jarayonini ishlab chikishmagan edi.
A.Shpiss mazkur tizimni, maktablarda dars berishga mosladi va shu bilan ushbu tizimni ishlab chikishni yakunladn.
Ushbu tizimning o’ziga xos tomoni shundan iboratki, Shpiss mashgulotlarning kiyinligi va murakkabligi buyicha va har xil yoshga karab to’rt darajaga bo’lgan, lekin bolalarning jismoniy rivojlanishi darajasini hisobga olmagan. O’zining metodik ko’llanmalarida, u mashgulotlar o’kituvchilarning jiddiy nazorati ostida o’tkazilishni talab etardi. Bu kelgusi harbiy xizmatga juda kerak bo’lgan intizomni tarbiya kilardn. Lekin gimnastika bunaka karash, bolalarda tashabbuskorlikni so’ndirardi, ularning shaxsiy ravishda rivojlanishiga halakit berardi va asosiysi, ushbu davrning pedagogik ta’limotiga to’gri kelmas edi. P.SLestgaft o’zining "Jismoniy tarbiya yo’riknomasida" nemis gimnastikasini, anikrogi Shpissenn tankid kilgan.
Frantsiyada polkovnik Amorosole va uning izdoshlari tomonidan frantsuz gimnastikasining tizimi tuzilgan edi. U asosan harbiy mashklardan iborat edi - yurish, yugurish, sakrash, suzish, otish, kilichbozlik, yaradorlarni ko’tarish. Bundan tashkari Amorosole o’zining gimnastikasiga ashula, musika ishtirokida tayyorlov mashgulotlarini va ko’l mehnatini kiritgan edi. Mashgulotlarda Amorosole snaryadlar (narvon, tayok)ni kam kuch sarf etib, tez va chakkon olib yurishni talab etardi. Ushbu mashgulotlar tarbiyalanuvchilarda Vatanga nisbatan vatanparvarlik xis-tuyguni uygotish maksadida musika ishtirokida bajarilishini talab etardi. Amorosole gimnastikasi boshka mamlakatlarda ham ommalashdi.
Shved gimnastikasi gigienik yo’nalishda edi va ko’p mamlakatlarda asosiy gimnastika maktabi sifatida keng tarkaldi. Bu tizimning asoschilari P.Ling va Ya.Ling edi. Daniya ushbu davrda Evropaning rivojlangan mamlakatlaridan biri edi va u erda 1779 yili birinchi gimnastika jamiyati va instituti tashkil etilgan edi. Keyinchalik Stokgolmda maxsus institut ochildi. Ushbu institutda P.Ling o’zining jismoniy tarbiya usullarini ko’llar edi. Jismoniy tarbiya uchun odam tanasining rivojlanishiga va mustahkamlanishiga olib boruvchi mashgulotlar bilan shugullanish kerak deb hisoblardi. Lo’ndasini aytganda gimnastikaning maksadi, insonni soglomlashtirish va tanasini mustahkamlash. P.Ling, gimnastika darslari tizimini ishlab chikdi, bir kator yo’riknomalar yozdi, mashgulotlarni sistemalashtirdi va maxsus snaryadlarni kiritdi.

Shved gimnastika mashgulotlari anatomik belgilar bo’yicha, (badanning kismlari bo’yicha) bir nechta klassifikatsiyaga bo’linardi. ko’l, oyoklar va badanni anik joylashishiga juda katta e’tibor berilardi

Tankidchilar shved gimnastikasini - xarakat gimnastikasi emas, ko’rgazma gimnastikasi deb atashar edi.
Shved gimnastikasi tufayli, gimnastikaga shved devori, shved skameykasi, ot, arkon kabi snaryadlar (moslamalar) kirib keldi.
Shved gimnastikasi tizimining gigienik yo’nalishi, badanni anatomik tuzilishiniig harakat shakllariga boglikligi, darslarning maxsus ishlab chikilgan tizimlari, mashklarning xilma-xilligi, mashgulotlarni o’tkazish uchun metodik ko’llanmalarning borligi, shved gimnastikasining nemis gimnastikasidan ajralib turishini va ustunlignni ko’rsatar edi. Shuning uchun shved gimpastikasi ko’pchilik orasida tan olindi va keng tarkaldi.
XXI - asr oxirlarida Lesgaft I.F.(Rossiya) va Demeni J (Frantsiya) shved tizimini ilmiy tankid kilishdi. Avstro-Vengriya va Chexiyada "Sokolskoe dvijenie" va gimnastikaning Sokol tizimi paydo bo’ldi. Uning asosi xozirgi kunda sport gimnastikasida ko’llanilmokda va uning
- birinchi kismiga ozod mashklar kiritilgan edi;
- ikkinchi (asosiy) kismiga snaryadlarda bo’ladigan mashklar kiritilgan edi;
- uchinchi (yakunlovchi) kismiga yurish va yugurish kiritilgan edi.