GÖMRÜk hüququ fənn n n predmet
Yüklə 5.01 Kb.
|
| MÜHAZ RƏ MƏTNLƏR «GÖMRÜK HÜQUQU» MÖVZU 1. GÖMRÜK HÜQUQU FƏNN N N PREDMET 1. Gömrük işinin mahiyyəti va strukturu. 2. Gömrük hüququnun predmeti 3. Gömrük hüququnun hüququn digər sahələri ilə əlaqəsi 4. Gömrük siyasəti və gömrük qanunvericiliyi 5. Gömrük işi va bu sahədə qanunvericiliyin inkişaf tarixinə dair 6. Gömrük işi sahəsində qanunvericiliyin formalaşması prosesi Gömrük işinin mahiyyəti va strukturu. Azərbaycan iqtisadiyyatında bazar münasibəthrinin inkisafı, xarici iqtisadi fəaliyyətin daha da liberallaşdırılması, sahibkarlıq və təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşğul olan səxslər, habelə tələbələr, aspirantlar və müəllimlər tərəfindən gomrük işinə, gomrük məsələləri üzrə qanunvericiliyə, digər tərəfdən isə gömrük hüququnun inkisaf problemlərinə maraq dairəsinin kəskin surətdə artdığını göstərir. Bu maraq isə gömük hüququ üzrə vəsaitin olmaması, dövri nəsrlərdə bu sahəyə dair materialların və milli dildə kitab buraxılışının qismən az olması ilə əlaqədardır. Digər tərəfdən isə qeyd etmək lazımdır ki, gömrük hüququ üzrə sabiq ittifaq dövründə nəşr olunmuş tədris vəsaitləri və suveren Rusiya Fеderasiyasına mənsub olan - Rusiya Gömrük hüququna aid dərsliklər, habelə K. F. Heydərovun «Gömrük işinin ə sasları» toplusu (4 cilddə) istisna olmaqla göstərilən sahəyə dair stabil bir dərslik yoxdur. Məhz bu göstərilənlər gömrük problemlərinin həlli baxımından bu tədris vəsaitinin yaranmasına yaradıcılıq impulsu vermişdir. Müəllif tərəfindən bir sıra aktual gömrük-hüquq problemlərinin həllinə kifayət qədər istinad, movcud ədəbiyyat mənbələrindən istifadə edilməsi, normativ-hüquqi aktların müqayisəli və hərtərəfli təhlili, nəticələrin şərhi «Gömrük hüququ» tədris vəsaitinin işlənib hazirlanmasına səbəb olmuşdur. Gömrük hüququnun xarakteristikası zamanı Azərbaycan hüquq elminin sərbəst kompleks bir sahəsi kimi onun təhlilinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Bir sira mühüm məsələlərin həlli konseptual elmi-nəzəri, praktiki xarakter daşiyir və tədris vəsaiti ümуmi strukturuna görə ümumi, əsas və xüsusi hissələrdən ibarətdir. 2 Ümumi hissədə Azərbaycan Respublikasında gömrük işinin elmi-nəzəri, hüquqi ə sasları, onun strukturu müfəssəl şəkildə öz əksini tapmışdır. Bu hissədə gömrük hüququnun predmeti, sistem və mənbələri, gömrük hüquq münasibətləri, normaları, gomrük hüquq münasibətləri və gömrük hüququnun obyektləri və subyektləri, hüquq pozulmasına görə məsuliyyət məsələləri şərh olunmaqla gömrük hüququnun kompleks hüquq sahəsinin yeni və sərbəst bir еlementi olduğu göstərilir. Ə sas hissədə mal və nəqliyyat vasitələrinin sərhəddən кеçirilməsinin gömrük rəsmiləşdirilməsinin, nəzarətinin aparılmasının hüquqi tənzimlənməsi qaydaları, gömrük rejimləri, onlar üzrə gömrük proseduralarının tətbiqinin, gömrük nəzarəti formalarının və nəhayət gömrük tənzimlənmələrinin, ödənişlərin aпаrılmasının, gömrük güzəştlərinin, gömrük statistikasının və xarici iqtisadi fəaliyyətin mal nomenklaturasının aparılmasının qanunvericilik, hüquqi-normativ aktların tətbiqi ilə əlaqadar təhlili, tafsiri-sarhi hüquqi ə saslarla müqayisəli surətdə verilmişdir. Xüsusi hissədə isə hüquq-mühafizə statusu verilmiş gömrük orqanlarının inzibati- hüquqi, inzibati-prosessual, cinayat-hüquqi, cinayat-prosessual, əməliyyat-axtarış fəaliyyəti formaları, digər tərafdən isə Аzərbаycаn gömrük təşkilatının gömrük işi sahəsində beynəlxalq - hüquqi əməkdaşlığına dair problemlər hərtərəfli və geniş surətdə təhlil olunaraq açıqlanmiş və bu sahədə fəaliyyət göstərən bəzi beynəlxalq təşkilatların, birliklərin xarakteristikaları verilmişdir. Bir sözlə gömrük hüququ gömrük-hüquq münasibətlərini tənzim1əyən normativ- hüquqi aktların məcmusu əsasınдa Аzərbаycаn qanunvericiliyinin bir sahəsi kimi, habelə gömrük-hüquq münasibətləri haqqında biliklərin məcmusu olan bir elm kimi xarakterizə olunmuşdur. Müəllifin təqdim etdiyi vəsaitdə qarşıda qoyulan məqsəd вə məsələlərə nail olunmaqla bu sahədəki aidiyyatı problemlər öz həllini tapmışdır. Vəsait gömrük hüququnun öyrənilməsinə həsr olunmuş tədris vəsaitlərindəndir və ş übhəsiz ki, iqtisadçılar, hüquqşünaslar, xarici iqtisadi fəaliyyatlə məşğul olan iş adamları və onların partnyorları, tələbələr, müdavimlər, habelə aspirantlar, ümumilikdə isə geniş oxucu kütləsi üçün geniş maraq doğuracaqdır. Gömrük işinin mahiyyəti va strukturunun izahı va əsaslandırılması problemi konseptual-nəzəri deyil, eyni zamanda praktiki əhəmiyyətə malikdir. Azərbaycan Respublikasinın Gömrük Məcəlləsinin (GM) birinci maddəsinə görə, Azərbaycan Respublikasında Gömrük işini malların və nəqliyyat vasitələrinin Azərbaycan Respublikasinın Gömrük sərhəddindən keçirilməsinin qaydaları va şərtləri, Gömrük ödənişlərinin alınması, Gömrük rəsmiləsdirilməsi, Gömrük nəzarəti və Gömrük siyasətinin həyata keçirilməsinin digər vasitələri təşkil edir. Bu qişa va səliş tərif bütünluklə Gömrük işinin məğzini tam aça bilmasə da, əsasən onu xarakterizə edə bilir. Ilk baxişda Gömrük işi mahiyyət etibari ilə sadə gorünsə da, mürəkkəb və kompleks xaraktеrli, həm də onun elementlərinin həmcins olmaması ilə diqqəti cəlb edir. 3 Bu Gömrük işinin, mütəlif yönümlü va müxtəlif məqsədli məsələlərin halli yolları ilə ə laqədardır. Gömrük işinin özünəməxsusluğu da məhz burada ozünü biruzə verir. Gömrük işinin tərkibinə yuxanda göstərilanlərdən başqa (GM, maddə 1), Gömrük statiştikasi və xarici iqtişadi fəaliyyatin mal nomenklaturasının aparıllmasi (XIF MN), qacaqmalçılıq və Gömrük işi sahəsindəki digər cinayətlərə qarsi mübarizə, Gömrük qaydalarının pozulması ilə bağlı icraatın apanlmasi, habelə Gömrük qaydalarının pozulması ilə bağlı işlərə baxılması da aid edilməlidir. Belə bir yanaşma Gömrük işi strukturunun, nəzəri cəhətdən tam açılmasına xidmət edir. Gömrük işinin strukturu ümumilikdə aşağidakı 12 blokda öz əksini tapmışdır: 1. Gömrük siyasəti; 2. Gömrük sərhədindən mal və nəqliyyat vasitələrinin keçirilməsi (prinsipləri); 3. Gömrük rejimləri; 4. Gömrük-tarif tənzimlənməsi; 5. Gömrük ödənişləri; 6. Gömrük rəsmiləşdirilməsi; 7. Gömrük nazarəti; 8. Gömrük statistikasi və xarici iqtisadi fəaliyyətin mal nomenklaturası; 9. Qaçaqmalçılıq və Gömrük işi sahəsindəki digər cinayətlər; 10. Gömrük qaydalarının pozulması və ona göra məsuliyyətlər; 11. Gömrük qaydalarının pozulmasma gora işlərin icraatı; 12. Gömrük qaydalarının pozulması üzrə işləra baxılması. Yuxarıda göstərilən blokların hər biri Gömrük işində nə qədər müstəqil hesab edilsə də, bu bir о qədər də şərtidir. Çünki onların mahiyyəti, rolu və statusu müxtəlif olsa da, ümumilikdə Gömrük işinin bütövluyü amilinə (geniş mənada daxili və xarici iqtişadi məsələlərə) xidmət edir. Yuхarıda göstərilən ayrı-ayrı blokların statusunu tanzimlamak ücün Gömrük huququnun müstəsna rоlu vardvr. Ümumilikdə Gömrük huququ müхtəlif hüquq nоrmaların məcmusundan ibarətdir (inzibati masulivvət normaları və prosessual Gömrük huquq normaları). Gömrük huququnun inzibati məsuliyyət normaları ilə prosessual Gömrük huquq normalarını fərqləndirmək lazımdır. Məsələn, qaçaqmalçılıq, Gömrük ödənişlərindən yayınma və Gömrük işi sahəsindəki digər cinayətlər inzibati cinayət htiquq normalar ilə tənzimlənir və GM-də müvafiq maddələrlə göstərilmişdir. Eyni zamanda Gömrük orqanları qacaqmalçılıq və digər cinayətlər zamanı, hüquq-mühafizə orqanı kimi, cinayətin törədilməsi səbəblərini və cinayəti törədənlərin şəxsiyyətinin vaxtında müəyyən edilməsi uçün Azərbaycan Respublikasının cinayət-prosessual qanunvericiliyi əsasında cinayət işi qaldira hilər. Inzibati Gömrük hüququ normalarının gömrük-prosessual hüququ normalarından fərqi daha aydin, GM-də öz əksini tapmişdır: «Gömrük qaydalarının pozulması və bu 4 pozuntulara gora məsuliyyət. Gömrük qaydalarının pozulması haqqinda işlər üzra icraat və həmin işlərə baxılma» . Bu bölmə özlüyündə iki sərbəst yarımbölmədən ibarətdir. Birinci yarımbölmə inzibati məsuliyyət üzrə Gömrük hüququna daxil olan gomrük qaydalarının pozulmasının müəyyənləşdirilməsi, pozuntulara görə məsuliyyət, cəza novləri, gomrük pozuntularinın təsnifatı (siyahışı) və pozuntulara uyğun konkret cəza növlərinin tətbiq edilməsi məsələlərini əhatə edir. Ikinci yarımbölmə işə gomrük-prosessual normalarına aid olan, gomrük qaydalarnıın pozulması haqqında işlərin icraatını və onlara baxılmanın ümumi şərtlərini ozündə əks etdirən məsələləri əhatə еdir. Hazırda bu müddəalar dəgər bir məcəlləyə köçürülüb. («Azərbaycan Respublikasının nzibati Xətalar Məcəlləsi» nə əlavə оlununb 2003 ildə qəbul оlunmuş yеni mətninə) Gömrük hüququnun predmeti və onun hüququn digər sahələri ilə əlaqəsi Bildiyiniz kimi, hər bir hüquq sahəsinin öz predmeti və tənzimləmə üsulları vardır. Gömrük hüququ-hüquq elmləri sahəsində yeni və ən az tədqiq olunmuş, sahə olduğu üçün digər hüquq sahələri ilə müqayisədə, öz predmeti və tənzimlənmə üsulları barədə hüquqşünaslar arasında vahid fikir yoxdur. Bclə ki, bir qrup hüquqşünaslar gömrük hüququnu, ancaq gömrük işi haqqındakı qanunlar barədə konkret, lakin sərbəst olmayan hüquq sahəsi kimi, digər bir qrupu isə onu inzibati hüquq sahəsinin sərbəst bir qolu kimi qəbul edirlər. Hər iki fikir söyləyən hüquqşünasların arqumentlərinin heç də əsassız olmadığını demək olar. Lakin gömrük hüququnun sərbəst bir sahə olduğu fikri, cəmiyyətdə daha çох özünə tərəfdar toplaya bilmişdir. Son zamanlar bu sahədə hüquqşünaslarla iqtisadçı alimlər arasında daha çox elmi mübahisələr gedir. Bu fikir mübadilələrində iqtisadçılar daha çox iş adamları və sahibkarların dövlət idarəetmə orqanları ilə münasibətlərin hüquqi cəhətdən daha səmərəli tənzimlənməsini, hüquqşünaslar isə bu münasibətlərin tənzimlənməsi zamaniı mülki, inzibati, maliyyə və digər hüquq sahələrinin hüquqi normalarının yerinə yetirilməsini irəli sürürlər. Gömrük hüququnun sərbəst bir sahə olması ilə bağlı irəli sürülən arqumentləri araşdiraq. Bütün hüquq sahələrinin öz konkrct təhqiqat sahəsi predmeti və bu sahəni tənzimləmək üçün xüsusi hüquqi normalar toplusu vardır. Ə gər biz gömrük hüququnun əhatə etdiyi gömrük işinin strukturuna və xüsusiyyətlərinə diqqət yеtirsək, onda konkret olaraq belə mürəkkəb bir sahənin hüquqi tənzimlənməsi üçün ayrıca sahəyə ehtiyac olduğunu görərik. Gömrük hüququnun predmеti gömrük işi sahəsindəki ictimai münasibətlərin hüquqi normalarla tənzimlənməsidir. Gömrük işi öz tərkibinə və strukturuna görə çox mürəkkəb olub, kompleks xaraktcr daşıyır. Ona görə də gömrük işi sahəsindəki ictimai münasibətləri, tənzimlənmə 5 xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif hüquq sahələrini əhatə edən aşağıdakı 3 qrupa bölmək olar: 1) konstitusiya (dövlət) hüquqları; 2) üstünlük təşkil edən inzibati və inzibati-prosessual hüquqlar; 3) mülki, cinayət, əmək və digər hüquq sahələri, habelə qismən bеynəlxalq hüquq; Ə gər gömrük işi sahəsindəki ictimai münasibətlər gömrük işinin strukturuna uyğun təsnif olunarsa, onda aşağıdakı qruplar alınar: 1) Gömrük siyasəti sahəsindəki ictimai münasibətlər; 2) Mal və nəqliyyat vasitələrinin gömrük sərhəddindən kеçirilməsi ilə əlaqədar prinsiplər və münasibətlər; 3) Gömrük rejiminin statusunu xaraktеrizə edən münasibətlər; 4) Gömrük-tarif tənzimlənməsi sahəsindəki münasibətlər; 5) Gömrük ödənişlərinin toplanması sahəsindəki münasibətlər; 6) Gömrük rəsmiləşdirilməsi ilə əlaqədar münasibətlər; 7) Gömrük nəzarəti sahəsindəki münasibətlər; 8) Gömrük statistikası və xarici iqtisadi fəaliyyətin mal nomenklaturası sahəsindəki münasibətlər; 9) Qaçaqmalçılıq və gömrük işi sahəsindəki digər cinayətlərlə əlaqədar münasibətlər; 10) Gömrük qaydalarının pozulması və ona görə məsuliyyətlə bağlı münasibətlər; 11) Gömrük qaydalarının pozulması ilə əlaqədar işlərin icraatı ilə bağlı münasibətlər; 12) Gömrük qaydalarının pozulması ilə bağlı işlərə baxılması ilə əlaqədar münasibətlər. Azərbaycan Respublikasının Gömrük Komitəsi qonşu dövlətlərlə və beynəlxalq təşkilatlarla məhz yuxarıda sadalanan münasibətlər əsasında öz işini aparır. Yuxarıda qeyd olunan ictimai münasibətlər təkcə hüquqi normalarla deyil, Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsində və «Gömrük tarifi haqqında» qanununda da öz əksini tapmışdır. Bu münasibətlər içərisində daha çох mal və nəqliyyat vasitələrinin kеçirilməsi, gömrük rejiminin statusu, gömrük rəsmiləşdirilməsi, gömrük nəzarəti, gömrük ödənişlərinin alınması və gömrük orqanının vəzifəli şəхslərinin hüquqi vəziyyəti ilə əlaqədar olan ictimai münasibətlər daha üstünlüyə malikdirlər. Bu münasibətlər idarəеtmə xaraktеrinə malik olub, daha çох inzibati-hüquqi tənzimlənmə sahəsinə aiddir. Lakin münasibətləri təkcə bu sahə ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. Belə ki, qaçaqmalçılıq və gömrük sahəsindəki digər cinayətlər GM-də göstərildiyi kimi Cinayət Məcəlləsinin nоrmaları ilə tənzimlənir. Əgər bu sahədə olan pozuntular gömrük orqanlarının səlahiyyətinə aid edilmişdirsə, onda bu işlər Cinayət-Prosessual Mə-cəllənin normalarına uyğun həyata kеçirilir. 6 Gömrük qaydalarının pozulması ilə əlaqədar GM-nin X bölməsindəki «Gömrük qaydalarının pozulması və bu pozuntulara görə məsuliyyət» xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, bu qaydaların tənzimlənməsinin hüquqi normaları, əgər bir tərəfdən, inzibati hüquq sahəsinə aiddirsə, digər tərəfdən inzibati-prosessual hüquq sahəsinə aiddir. Gömrük işi sahəsində gömrük tarifi və gömrük ödənişlərinin alınması ilə bağlı münasibətlərin tənzimlənməsi zamanı inzibati, maliyyə, bank və vergi hüquqları, habelə valyuta qanunvericiliyi ilə əlaqədar hüquqi normalardan da istifadə olunur. Bu halları konkret olaraq Gömrük Məcəlləsinə uyğun araşdiraq. Məcəllədə göstərilir ki, «Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisinə gətirilən və bu ərazidən aparılan mallara əlavə dəyər vergisinin tətbiqi bu Məcəlləyə və «Ə1avə dəyər vergisi» haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun həyata keçirilir» (1 yanvar 2001- ci ildən «Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi» qüvvəyə mindiyinə görə bütün vergilər bu Məcəllə ilə tənzimlənir): Göründüyü kimi bu zaman münasibətlərin tənzimlənməsi vergi hüququnun normaları əsasında həyata keçirilir. Başqa bir misal. Məcəllədə göstərilir ki, «Azərbaycan Respublikasının gömrük işini aparan icra hakimiyyəti orqanının, Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı ilə razılaşdırmaqla, kommersiya məqsədləri üçün nəzərdə tutulmayan ayrı-ayrı malların sadələşdirilmiş, güzəştli qaydada Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçirilmsi üçün miqdar və dəyər məhdudiyyətlərini müəyyən etmək hüququna malikdir» . Gömrük Komitəsinin Maliyyə Nazirliyi ilə razılaşdıraraq həyata keçirdiyi bu madd inzibati və maliyyə hüquqlarının hüquqi normaları ilə tənzimlənir. Məcəllənin 119-cu maddəsinə uyğun olaraq gömrük ödənişlərinin möhlət verilməsinə və ya vaxtının uzadılmasına görə Milli Bankın verdiyi kreditlər üzrə, həmin bankın müəyyən etdiyi dərəcələrə uyğun olaraq faizlərin alınıb dövlət büdcəsinə keçirilməsi zamanı bank hüququnun normativ qaydalarından istifadə olunur. Gömrük orqanlarında calışan vəzifəli şəxslərin statusu ilə bağlı münasibətlər əmək hüququnun normalarına uyğun həyata keçirilir. Gömrük Məcəlləsinin maddələrinə görə gömrük orqanlarının vəzifəli şəxslərinin əmək haqqı, iş vaxtı, əlavə işləməyə görə ödənişlərin miqdarı, pensiya təminatı, sosial müdafiə və s. habelə оnların hüquq- mühafizə orqanlarında çalışan dövlət məmurları ilə eyni statusa malik olmaları ilə ə laqədar olan bütün münasibətlər əsasən əmək hüququ normaları ilə tənzimlənir. Məcəllədə nəzərdə tutulan «milli valyuta, milli valyutada qiymətli kağızlar və xarici valyutaların kеçirilməsi» ilə əlaqədar olan münasibətlər isə Azərbaycan Respublikasının valyuta qanunvericiliyinin hüquqi normalarına uyğun həyata keçirilir. Bütün deyilənləri yekunlaşdırmaq istəsək, gömrük işində ictimai münasibətlərin tənzimlənməsi üçün Konstitusiya (dövlət), inzibati, inzibati-prosessual, maliyyə, cinayət, ə mək, bank, pensiya, mülki, habelə qismən beynəlxalq hüquq sahələrinin normaları, eləcə də valyuta və girov qanunvericiliyinin normalarından istifadə edilməsi, gömrük 7 hüququnun sərbəst bir sahə kimi fəaliyyət götərməsinə nəinki mane olur, əksinə onu vacib edir. Bütünlükdə, gömrük işinin hüquqi cəhətdən tənzimlənməsi mexanizmini yalnız gömrük hüququnun sərbəst hüquq sahəsi olması nəticəsində hayata keçirtmək mümkündür. Gömrük hüququnun əsas məqsədləri aşağıdakılardır: 1) gömrük işini həyata keçirmək, onun inkişafını və təkmilləşdirilməsini təmin etmək üçün, gömrük və digər müvafiq dövlət orqanlarına səmərəli fəaliyyət şəraiti yaratmaq; 2) gömrük siyasətinin həyata keçirilməsi üçün optimal, elmi cəhətdən ə saslandırılmış və daha çox demokratik dəyərlərə söykənmiş gömrük sistemi yaratmaq; 3) ölkə vətəndaşlarının hüquq və azadlıqlarının qanuni təminatı, onların birləşdiyi ictimai birliklərin gömrük işi ilə əlaqədar fəaliyyətləri zamanı, habelə, xarici vətəndaşlar və vətəndaşlığı olmayan fiziki şəxslərin, həmçinin hüquqi şəхslərin gömrük qanunvericiliyində nəzərdə tutulan bütün hüquqlarının qorunması üçün möhkəm, sabit hüquqi təminat yaratmaq; 4) Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi üstünlüklərini və maraqlarını qorumaq (ilk növbədə burada söhbət ölkəmizin iqtisadi suverenliyi və iqtisadi təhlükəsizliyindən, daxili bazarın qorunmasından, milli iqtisadiyyatın inkişafının stimullaşdırılmasından, həmçinin Azərbaycan iqtisadiyyatının beynəlxalq əlaqələrindən getməlidir). Gömrük hüququnun prinsiplərinə isə aşağıdakılar aiddir: 1) qanunçuluq; 2) demokratiklik; 3) əhatəli və aydın gömrük tənzimlənməsi; 4) gömrük hüququnun vasitə və alətlərinin səmərəli təminatı; 5) gömrük işi sahəsində beynəlxalq-hüquqi əməkdaşlıq və təcrübədən yararlanmaq. Qanunçuluq-gömrük sisteminin fəaliyyət göstərməsi və gömrük hüququ üçün əsas prinsip sayilır. Bu prinsip digər sahələrdə olduğu kimi, Konstitusiya ilə təsbit olunmuşdur. 1995-ci ildə qəbul olunmuş «Azərbaycan Rеspublikası Konstitusiyasının» 7-ci maddəsinin IV bəndində yazılır: «Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra (Gömrük Komitəsi dövlət icra orqanı sayılır- müəllif) və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz sə-lahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər» . Konstitusiyanın bu maddəsi Dövlət Gömrük Komitəsinə öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqillik verməsi bir daha Azərbaycan Respublikasında sərbəst gömrük siyasəti aparmaq üçün gömrük hüququnun vacibliyini gündəmə gətirir. 8 Azərbaycan Rеspublikası Gömrük Məcəlləsində gömrük siyasətinin əsas məqsədlərindən biri də məhz Konstitusiya və Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik aktlarından irəli gələn tələblərin icra edilməsidir. Məcəllənin 243-cü maddəsi bilavasitə gömrük qaydalarının pozulması zamanı qanunçuluğun təmin edilməsi ilə əlaqədardır. Maddədə deyilir: «Gömrük qaydalarının pozulması haqqında işlar üzrə icraat və bu işlərə baxılma, eləcə də tənbehetmə barədə Azərbaycan Respublikası Gömrük orqanlarının qərarlarının icrası qıti olaraq qanunçuluq əsasında həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikası Gömrük orqanları və onların vəzifəli şəxsləri tərəfindən gömrük qaydalarının pozulmasına görə təsir vasitələrinin tətbiqi onların səlahiyyətləri daxilində və dəqiq olaraq Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinə uyğun həyata keçirilir» . Bizcə əlavə şərhə ehtiyac yoxdur. Demokratiklik - gömrük hüququnun prinsipi kimi özünü bir nеçə cür göstərir. Gömrük Məcəlləsinin Preambulasında öz əksini tapmış «gömrük işi sahəsində təsərrüfat subyektlərinin, fiziki şəxslərin və dövlət orqanlarının hüquqlarının müdafiəsinin təmin olunmasının» özü elə demokratikliyin bir formasıdır. GM-də gömrük orqanlarının əsas funksiyalarından olan ictimai asayişin, əhalinin mənəviyyatının, insanların həyat və sağlamlığının heyvan və bitkilərin, ətraf mühitin qorunması, gətirilən malların istehlakçıların mənafeyinin müdafiəsi sahəsində tədbirlərin həyata keçirilməsi elə dеmokratikliyin nümunələridir. GM-də nəzərdə tutulan məlumatlandırma və məsləhətvermə, ilkin qərarların qəbul еdilməsi də gömrük hüququnun demokratik hüquq normalarına əsaslanır. Məcəllənin 40-cı fəsili əsasən gömrük qaydalarının pozulmasında iştirak edən şəxslərin hüquqlarına həsr olunmuşdur. Bеlə misalların sayını kifayət qədər artırmaq olar. Ə hatəli və aydın gömrük tənzimlənməsi-gömrük işi sahəsindəki ictimai münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsini tam və hərtərəfli əhatə edən gömrük hüququ prinsipidir. Söhbət bu münasibətlərin imkan daxilində maksimum əhatə oluna bilməsindən gedir. Gömrük-hüquq vasitə və alətlərinin səmərəliliyinə təminat və onların səmərəliləşdirilməsi-dedikdə, gömrük nəzarəti vasitələrinin genişdəndirilməsi, mal dövriyyəsində müxtəlif gömrük rejimlərindən istifadə, gömrük brokeri, gömrük tərcüməçisi və s. kimi yeni formalardan istifadə nəzərdə tutulur. Eyni zamanda mal və nəqliyyat vasitələrinin keçirilməsi, gömrük nəzarəti, gömrük ödənişləri də gömrük-hüquq vasitə və alətlərindən hesab olunur. Gömrük işi sahəsində beynəlxalq-hüquqi əməkdaşlıq və bu təcrübədən yararlanmaq. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin beynəlxalq-hüquqi ə məkdaşlıq sahəsindəki fəaliyyəti təqdirəlayiqdir. Belə ki, gömrük işi sahəsindəki dövlətlərarası və beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsi zamanı beynəlxalq hüquq 9 normalarından geniş istifadə olunur. Bu tendensiya GM-nin müvafiq maddələrində də öz ə ksini tapmışdır. Məcəllədə yazılmışdır: «Azərbaycan Respublikası beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyanın inkişaf etdirilməsi və möhkəmləndirilməsi üçün digər dövlətlərlə gömrük ittifaqları, sərbəst iqtisadi zonalar yaradır, gömrük məsələləri üzrə beynəlxalq hüquq normalarına uyğun sazişlər bağlayır» . 6-ci maddədə isə qeyd olunur ki, dövlətlərarası müqavilələrdə müəyyən edilən qaydalar, rcspublika qanunvеriciliyində müəyyən olunan qaydalardan fərqlənərsə, onda dövlətlərarası müqavilələrin qaydaları tətbiq olunur. Gömrük işi öz tərkibinə və strukturuna görə çox mürəkkəb olub, kompleks xarakter daşıyır. Ona görə də gömrük işi sahəsindəki ictimai münasibətləri, tənzimlənmə xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif hüquq sahələrini əhatə edən aşağıdakı 3 qrupa bölmək olar: 1. konstitusiya (dövlət) hüquqları; 2. üstünlük təşkil edən inzibati və inzibati-prosessual hüquqlar; 3. mülki, cinayət, əmək və digər hüquq sahələri, habelə qismən bеynəlxalq hüquq; Ə gər gömrük işi sahəsindəki ictimai münasibətlər gömrük işinin strukturuna uyğun təsnif olunarsa, onda aşağıdakı qruplar alınar: 1) Gömrük siyasəti sahəsindəki ictimai münasibətlər; 1. Mal və nəqliyyat vasitələrinin gömrük sərhəddindən kеçirilməsi ilə əlaqədar prinsiplər və münasibətlər; 2. Gömrük rejiminin statusunu xaraktеrizə edən münasibətlər; 3. Gömrük-tarif tənzimlənməsi sahəsindəki münasibətlər; 4. Gömrük ödənişlərinin toplanması sahəsindəki münasibətlər; 5. Gömrük rəsmiləşdirilməsi ilə əlaqədar münasibətlər; 6. Gömrük nəzarəti sahəsindəki münasibətlər; 7. Gömrük statistikası və xarici iqtisadi fəaliyyətin mal nomenklaturası sahəsindəki münasibətlər; 8. Qaçaqmalçılıq və gömrük işi sahəsindəki digər cinayətlərlə əlaqədar münasibətlər; 9. Gömrük qaydalarının pozulması və ona görə məsuliyyətlə bağlı münasibətlər; 10. Gömrük qaydalarının pozulması ilə əlaqədar işlərin icraatı ilə bağlı münasibətlər; 11. Gömrük qaydalarının pozulması ilə bağlı işlərə baxılması ilə əlaqədar münasibətlər. Azərbaycan Respublikasının Gömrük Komitəsi qonşu dövlətlərlə və beynəlxalq təşkilatlarla məhz yuxarıda sadalanan münasibətlər əsasında öz işini aparır. Yuxarıda qeyd olunan ictimai münasibətlər təkcə hüquqi normalarla deyil, Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsində və «Gömrük tarifi haqqında» 10 qanununda da öz əksini tapmışdır. Bu münasibətlər içərisində daha çох mal və nəqliyyat vasitələrinin kеçirilməsi, gömrük rejiminin statusu, gömrük rəsmiləşdirilməsi, gömrük nəzarəti, gömrük ödənişlərinin alınması və gömrük orqanının vəzifəli şəхslərinin hüquqi vəziyyəti ilə əlaqədar olan ictimai münasibətlər daha üstünlüyə malikdirlər. Bu münasibətlər idarəеtmə xaraktеrinə malik olub, daha çох inzibati-hüquqi tənzimlənmə sahəsinə aiddir. Lakin münasibətləri təkcə bu sahə ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. Belə ki, qaçaqmalçılıq və gömrük sahəsindəki digər cinayətlər GM-də göstərildiyi kimi Cinayət Məcəlləsinin nоrmaları ilə tənzimlənir. Əgər bu sahədə olan pozuntular gömrük orqanlarının səlahiyyətinə aid edilmişdirsə, onda bu işlər Cinayət-Prosessual Mə-cəllənin normalarına uyğun həyata kеçirilir. Gömrük qaydalarının pozulması ilə əlaqədar GM-də «Gömrük qaydalarının pozulması və bu pozuntulara görə məsuliyyət» xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, bu qaydaların tənzimlənməsinin hüquqi normaları, əgər bir tərəfdən, inzibati hüquq sahəsinə aiddirsə, digər tərəfdən inzibati-prosessual hüquq sahəsinə aiddir. Gömrük işi sahəsində gömrük tarifi və gömrük ödənişlərinin alınması ilə bağlı münasibətlərin tənzimlənməsi zamanı inzibati, maliyyə, bank və vergi hüquqları, habelə valyuta qanunvericiliyi ilə əlaqədar hüquqi normalardan da istifadə olunur. Bu halları konkret olaraq Gömrük Məcəlləsinə uyğun araşdiraq. Məcəllənin 110-cu maddəsində göstərilir ki, «Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisinə gətirilən və bu ə razidən aparılan mallara əlavə dəyər vergisinin tətbiqi bu Məcəlləyə və «Ə1avə dəyər vergisi» haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun həyata keçirilir» Göründüyü kimi bu zaman münasibətlərin tənzimlənməsi vergi hüququnun normaları ə sasında həyata keçirilir. Başqa bir misal. Məcəllədə göstərilir ki, «Azərbaycan Respublikasının gömrük işini aparan icra hakimiyyəti orqanının, Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı ilə razılaşdırmaqla, kommersiya məqsədləri üçün nəzərdə tutulmayan ayrı-ayrı malların sadələşdirilmiş, güzəştli qaydada Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçirilmsi üçün miqdar və dəyər məhdudiyyətlərini müəyyən etmək hüququna malikdir» . Gömrük Komitəsinin Maliyyə Nazirliyi ilə razılaşdıraraq həyata keçirdiyi bu madd inzibati və maliyyə hüquqlarının hüquqi normaları ilə tənzimlənir. Məcəlləyə uyğun olaraq gömrük ödənişlərinin möhlət verilməsinə və ya vaxtının uzadılmasına görə Mərkəzi Bankın verdiyi kreditlər üzrə, həmin bankın müəyyən etdiyi dərəcələrə uyğun olaraq faizlərin alınıb dövlət büdcəsinə keçirilməsi zamanı bank hüququnun normativ qaydalarından istifadə olunur. Gömrük orqanlarında calışan vəzifəli şəxslərin statusu ilə bağlı münasibətlər əmək hüququnun normalarına uyğun həyata keçirilir. Məcəllənin maddələrinə görə gömrük orqanlarının vəzifəli şəxslərinin əmək haqqı, iş vaxtı, əlavə işləməyə görə ödənişlərin miqdarı, pensiya təminatı, sosial müdafiə və s. habelə оnların hüquq-mühafizə 11 orqanlarında çalışan dövlət məmurları ilə eyni statusa malik olmaları ilə əlaqədar olan bütün münasibətlər əsasən əmək hüququ normaları ilə tənzimlənir. Məcəllənin maddəsində nəzərdə tutulan «milli valyuta, milli valyutada qiymətli kağızlar və xarici valyutaların kеçirilməsi» ilə əlaqədar olan münasibətlər isə Azərbaycan Respublikasının valyuta qanunvericiliyinin hüquqi normalarına uyğun həyata keçirilir. Bütün deyilənləri yekunlaşdırmaq istəsək, gömrük işində ictimai münasibətlərin tənzimlənməsi üçün Konstitusiya (dövlət), inzibati, inzibati-prosessual, maliyyə, cinayət, ə mək, bank, pensiya, mülki, habelə qismən beynəlxalq hüquq sahələrinin normaları, eləcə də valyuta və girov qanunvericiliyinin normalarından istifadə edilməsi, gömrük hüququnun sərbəst bir sahə kimi fəaliyyət götərməsinə nəinki mane olur, əksinə onu vacib edir. Bütünlükdə, gömrük işinin hüquqi cəhətdən tənzimlənməsi mexanizmini yalnız gömrük hüququnun sərbəst hüquq sahəsi olması nəticəsində hayata keçirtmək mümkündür. Gömrük hüququnun əsas məqsədləri aşağıdakılardır: 1) gömrük işini həyata keçirmək, onun inkişafını və təkmilləşdirilməsini təmin etmək üçün, gömrük və digər müvafiq dövlət orqanlarına səmərəli fəaliyyət şəraiti yaratmaq; 4) gömrük siyasətinin həyata keçirilməsi üçün optimal, elmi cəhətdən ə saslandırılmış və daha çox demokratik dəyərlərə söykənmiş gömrük sistemi yaratmaq; 5) ölkə vətəndaşlarının hüquq və azadlıqlarının qanuni təminatı, onların birləşdiyi ictimai birliklərin gömrük işi ilə əlaqədar fəaliyyətləri zamanı, habelə, xarici vətəndaşlar və vətəndaşlığı olmayan fiziki şəxslərin, həmçinin hüquqi şəхslərin gömrük qanunvericiliyində nəzərdə tutulan bütün hüquqlarının qorunması üçün möhkəm, sabit hüquqi təminat yaratmaq; 4) Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi üstünlüklərini və maraqlarını qorumaq (ilk növbədə burada söhbət ölkəmizin iqtisadi suverenliyi və iqtisadi təhlükəsizliyindən, daxili bazarın qorunmasından, milli iqtisadiyyatın inkişafının stimullaşdırılmasından, həmçinin Azərbaycan iqtisadiyyatının beynəlxalq əlaqələrindən getməlidir). Gömrük hüququnun prinsiplərinə isə aşağıdakılar aiddir: 6) qanunçuluq; 7) demokratiklik; 8) əhatəli və aydın gömrük tənzimlənməsi; 9) gömrük hüququnun vasitə və alətlərinin səmərəli təminatı; 10) gömrük işi sahəsində beynəlxalq-hüquqi əməkdaşlıq və təcrübədən yararlanmaq. Qanunçuluq-gömrük sisteminin fəaliyyət göstərməsi və gömrük hüququ üçün əsas prinsip sayilır. Bu prinsip digər sahələrdə olduğu kimi, Konstitusiya ilə təsbit 12 olunmuşdur. 1995-ci ildə qəbul olunmuş «Azərbaycan Rеspublikası Konstitusiyasının» 7-ci maddəsinin IV bəndində yazılır: «Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra (Gömrük Komitəsi dövlət icra orqanı sayılır- müəllif) və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz sə-lahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər» . Konstitusiyanın bu maddəsi Dövlət G. mrük Komitəsinə öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqillik verməsi bir daha Azərbaycan Respublikasında sərbəst gömrük siyasəti aparmaq üçün gömrük hüququnun vacibliyini gündəmə gətirir. Azərbaycan Rеspublikası Gömrük Məcəlləsinin 2-ci maddəsində gömrük siyasətinin əsas məqsədlərindən biri də məhz Konstitusiya və Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik aktlarından irəli gələn tələblərin icra edilməsidir. Məcəllənin müvafiq maddəsi bilavasitə gömrük qaydalarının pozulması zamanı qanunçuluğun təmin edilməsi ilə əlaqədardır. Məcəllədə deyilir: «Gömrük qaydalarının pozulması haqqında işlar üzrə icraat və bu işlərə baxılma, eləcə də tənbehetmə barədə Azərbaycan Respublikası Gömrük orqanlarının qərarlarının icrası qıti olaraq qanunçuluq əsasında həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikası Gömrük orqanları və onların vəzifəli şəxsləri tərəfindən gömrük qaydalarının pozulmasına görə təsir vasitələrinin tətbiqi onların səlahiyyətləri daxilində və dəqiq olaraq Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinə uyğun həyata keçirilir» . Bizcə əlavə şərhə ehtiyac yoxdur. Demokratiklik - gömrük hüququnun prinsipi kimi özünü bir nеçə cür göstərir. Gömrük Məcəlləsinin Preambulasında öz əksini tapmış «gömrük işi sahəsində təsərrüfat subyektlərinin, fiziki şəxslərin və dövlət orqanlarının hüquqlarının müdafiəsinin təmin olunmasının» özü elə demokratikliyin bir formasıdır. GM-nin maddəsində gömrük orqanlarının əsas funksiyalarından olan ictimai asayişin, əhalinin mənəviyyatının, insanların həyat və sağlamlığının heyvan və bitkilərin, ə traf mühitin qorunması, gətirilən malların istehlakçıların mənafeyinin müdafiəsi sahəsində tədbirlərin həyata keçirilməsi elə dеmokratikliyin nümunələridir. GM-də nəzərdə tutulan məlumatlandırma və məsləhətvermə, ilkin qərarların qəbul еdilməsi də gömrük hüququnun demokratik hüquq normalarına əsaslanır. Məcəllənin müvafiq fəsili ə sasən gömrük qaydalarının pozulmasında iştirak edən şəxslərin hüquqlarına həsr olunmuşdur. Bеlə misalların sayını kifayət qədər artırmaq olar. Ə hatəli və aydın gömrük tənzimlənməsi-gömrük işi sahəsindəki ictimai münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsini tam və hərtərəfli əhatə edən gömrük hüququ prinsipidir. Söhbət bu münasibətlərin imkan daxilində maksimum əhatə oluna bilməsindən gedir. Gömrük-hüquq vasitə və alətlərinin səmərəliliyinə təminat və onların səmərəliləşdirilməsi-dedikdə, gömrük nəzarəti vasitələrinin genişdəndirilməsi, mal dövriyyəsində müxtəlif gömrük rejimlərindən istifadə, gömrük brokeri, gömrük tərcüməçisi və s. kimi yeni formalardan istifadə nəzərdə tutulur. Eyni zamanda mal və 13 nəqliyyat vasitələrinin keçirilməsi, gömrük nəzarəti, gömrük ödənişləri də gömrük-hüquq vasitə və alətlərindən hesab olunur. Gömrük işi sahəsində beynəlxalq-hüquqi əməkdaşlıq və bu təcrübədən yararlanmaq. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin beynəlxalq-hüquqi ə məkdaşlıq sahəsindəki fəaliyyəti təqdirəlayiqdir. Belə ki, gömrük işi sahəsindəki dövlətlərarası və beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsi zamanı beynəlxalq hüquq normalarından geniş istifadə olunur. Bu tendensiya GM-nin müvafiq maddələrində də öz ə ksini tapmışdır. Məcəllənin müvafiq maddəsində yazılmışdır: «Azərbaycan Respublikası beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyanın inkişaf etdirilməsi və möhkəmləndirilməsi üçün digər dövlətlərlə gömrük ittifaqları, sərbəst iqtisadi zonalar yaradır, gömrük məsələləri üzrə beynəlxalq hüquq normalarına uyğun sazişlər bağlayır». Müvafiq maddədə isə qeyd olunur ki, dövlətlərarası müqavilələrdə müəyyən edilən qaydalar, rcspublika qanunvеriciliyində müəyyən olunan qaydalardan fərqlənərsə, onda dövlətlərarası müqavilələrin qaydaları tətbiq olunur. : application -> uploads -> 2015 2015 -> 4 İstehlakçıların davranışının modelləşdirilməsi Son istehlakçıların davranışının modelləşdirilməsi 2015 -> MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyena fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ 2015 -> Magistrantların dissertasiya mövzusunun yazılması, müzakirəsi və müdafiəsi üçün yaddaş qeydi Birinci tədris ILI üzrə 2015 -> AZƏrbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti 2015 -> План: Məqsəd auditoriyasının elementləri və mövqeləşdirmənin prinsipləri 2015 -> АзярбайжАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЯЩСИЛ НАЗИРЛИЙИ азярбайжан дювлят игтисад университети 2015 -> MÖvzu giriş. Materiya. Kimya, yaranması, inkişaf tarixi, əsas kimya qanunları 2015 -> Bazarların cəlbediciliyi plan bazarın mütləq və cari potensialı 2015 -> İqtisad elminin tarixi və metodologiyasы “ 2015 -> Ali təhsil müəssisəsinin Nümunəvi Nizamnaməsi"nin və "Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin dəyişiklik edilmiş bəzi qərarlarının siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin Qərarı
|