Graflar nazariyasi. Graflar nazariyasiningasosiy tushunchalari. Graflarning ba’zi maxsus turlari graflarning berilish usullari

6- misol. Yuqoridagi 1- shaklda tasvirlangan graf uchun



ketma-ketlik 3 belgili uchdan 4 belgili uchga yo‘nalgan marshrutdir, bunda 3 – boshlang‘ich uch, 4 – oxirgi uchdir. Bu marshrutda 1, 2 va 3 belgili uchlar oraliq uchlar hisoblanadi. Qaralayotgan marshrutning uzunligi 6a teng bo‘lib, u zanjir bo‘la olmaydi, chunki unda 1 belgili uch 2 marta (bir marta oraliq uch sifatida, ikkinchi marta esa oxirgi uch sifatida) qatnashmoqda.
Yana o‘sha graf uchun zanjirning oxirgi bo‘g‘ini sifatida yoki qirralardan qaysisi olinishiga bog‘liqsiz ravishda, u yopiq zanjir va sikldir.
Oriyentirlangan graflar uchun ham undagi yoylarning yo‘nalishini (oriyentatsiyasini) inobatga olmasdan oriyentirlanmagan marshrut, zanjir va oddiy zanjir tushunchalarini kiritish mumkin. Lekin, oriyentirlangan graflar uchun oriyentirlangan marshrut tushunchasini kiritish tabiiydir.
Yoylarning oriyentatsiyalari hisobga olingan yoylar va uchlar ketma-ketligi oriyentirlangan marshrut deb ataladi.
Oriyentirlangan marshrut uchun zanjir tushunchasiga o‘xshash yo‘l (yoki oriyentirlangan zanjir) tushunchasini ham kiritish mumkin. Boshlang‘ich va oxirgi uchlari ustma-ust tushadigan oriyentirlangan zanjir kontur deb ataladi.
7- misol. Yuqoridagi 2- shaklda tasvirlangan grafni qaraymiz. Uning uch va qirralaridan tuzilgan

ketma-ketlik oriyentirlanmagan marshrut va zanjirdir, lekin u oddiy zanjir bo‘la olmaydi. Bu ketma-ketlik oriyentirlangan marshrut ham bo‘la olmaydi, chunki unda marshrut yo‘nalishiga teskari yo‘nalishga ega yoylar bor ( ).
Qaralayotgan graf uchun ketma-ketlik oriyentirlangan marshrutni tashkil etadi. Bu marshrut yo‘ldir, lekin u kontur emas. Berilgan grafda faqat bitta kontur bo‘lib, bu konturni yoki ko‘rinishda ifodalash mumkin. ■
1- teorema. Agar grafdagi har bir uchning lokal darajasi ikkidan kichik bo‘lmasa, u holda bu graf siklga ega.
Isboti. Agar grafda sirtmoqlar yoki karrali qirralar bo‘lsa, teoremaning tasdig‘i to‘g‘riligi ravshandir. Shuning uchun teorema tasdig‘ini graf sirtmoqsiz va karrali qirralari bo‘lmagan holda isbotlaymiz.
Faraz qilaylik, berilgan sirtmoqsiz va karrali qirralari bo‘lmagan grafning ixtiyoriy uchi bo‘lsin. Qaralayotgan uchga qo‘shni uchni va bu uchga dan farqli boshqa qo‘shni uchni, uchga esa dan farqli boshqa qo‘shni uchni, va hakoza, uchga dan farqli boshqa qo‘shni uchni, va hakoza, tanlab,

qirralar ketma-ketligini tuzamiz. Teoremaning shartlariga ko‘ra yuqoridagi jarayonni amalga oshirish va talab etilgan xossaga ega uchni topish mumkinligini ta’kidlaymiz.
Grafning uchlari to‘plami chekli to‘plam bo‘lganligidan, yuqorida bayon etilgan uchlar ketma-ketligini qurish jarayonida chekli qadamdan so‘ng albatta oldin uchragan uchlardan birini tanlashga majbur bo‘lamiz. Agar uch ketma-ketlikda ikki marta uchragan dastlabki uch bo‘lsa, ketma-ketlikka qirralar qo‘shish jarayonini to‘xtatamiz, chunki tuzilgan qirralar ketma-ketligining uch ikki marta qatnashgan qismi biz izlayotgan sikldir. ■