«Gsp+» — ko‘pchiligimiz uchun tushunarsiz bo‘lgan bu abbreviatura eksportchilar uchun juda ko‘p narsani anglatadi. 10 apreldan O‘zbekiston uchun Yevropa Ittifoqining maxsus imtiyozlar tizimi (Gsp+)

Yevropa bozoriga muvaffaqiyat bilan va muvaffaqiyatsiz kirgan mamlakatlar tajribasi bor. O‘zbekiston ulardan qanday saboq chiqarishi mumkin?
— Keling, GSP+ imtiyozlariga avvalroq ega bo‘lgan davlatlarni ko‘rib chiqaylik.
Pokiston eng muvaffaqiyatli eksportchiga aylangan: yiliga 5,9 mlrd yevro. Aytish mumkinki, ishlab chiqaruvchilar davlat yordamida makroiqtisodiy darajada ham juda sezilalarli «iqtisodiy mo‘jiza» yaratishdi. Eng avvalo ishlab chiqaruvchilar ishlab chiqarishni sertifikatlashtirish va mahsulotlarga sertifikatlar olish borasida o‘z marketing harakatlarini sinxronlashtirishdi.
Yevropada Pokiston mahsulotlarining ko‘plab shourumlari bor, u yerda ishlab chiqaruvchilar o‘z mahsulotlarini taqdim etib, xaridorlar bilan bitta tilda gaplashishadi — sifat nazorati borasida ham, sertifikatlash masalalarida ham, o‘z ishlab chiqarishini qayta jihozlab, o‘zgarayotgan talabni qondirish masalasida ham. Bir so‘z bilan aytganda, xaridorga juda yaqin bo‘lish kerak hamda maksimal darajada mijozga moslashish kerak.
Mijozga moslashish deganlari esa doim matematik tomondan hisoblasa bo‘ladigan narsa. Mijoz kerakli axborotni ishlab chiqaruvchi saytidan nechta klikda topa oladi? Request for Proposal (Taklif talabnomasi) jo‘natganidan so‘ng u tijoriy taklifni uzog‘i necha soat kutadi? Talabnoma jo‘natilganidan so‘ng necha kun o‘tgach u tovarning laboratoriya tahlillarini ola oladi? Necha kundan so‘ng mahsulot namunasi uning qo‘lida bo‘ladi?
Bunda hammasi juda oddiy qurilgan — sog‘lom fikr va inson uchun tushunarli idrok asosida. Mana, sizga xaridor Request for Proposal jo‘natdi. «Biz bunaqasini ishlab chiqarmaymiz, katalogimizda borini tanlang», deya javob beruvchi ishlab chiqaruvchi ularga aslo qiziq emas. Chunki xuddi shu Request for Proposal’ni Pokiston, Hindiston, Ispaniya, Vetnam, Polsha, Bangladesh va Italiyadagi ishlab chiqaruvchilar ham olishgan — xaridor esa aynan o‘zi istagan narsani berishga tayyor bo‘lgan ishlab chiqaruvchi bilan muloqotni davom ettiradi.
Mana shu muzokaralar — mohiyatan ishlab chiqaruvchilarning sirtdan raqobat kurashi hisoblanadi. Bunda mahsulot o‘ramasini zudlik bilan o‘zgartirishga, narxni moslashtirish, xaridor yoki sotuvchining texnologlari bilan maslahatlashuvdan so‘ng qimmatroq yoki arzonroq xomashyoga o‘tishga tayyor bo‘lish kerak.
Yaxshi misol keltiraman. Mijozlarimizdan biri yotoqxona choyshabini plastik qoplamada ishlab chiqarar edi. Bu distribyuterning ekologik dunyoqarashiga zid — chunki qoplama tasodifan dengiz yoki daryoga tushib qolsa ham atrof-muhitga ziyon yetkazmasligi kerak. O‘sha choyshablar tayyorlangan matodan zudlik bilan xaltachalar tikishga to‘g‘ri keldi. Ishlab chiqaruvchi va biz bu yo‘l bilan nafarqat ekologik dunyoqarashni namoyon etdik, yakuniy xaridorga qo‘shimcha ustunlik ham taqdim etdik: do‘konda u mahsulot qoplamasini buzmasdan choyshab yasalgan matoni qo‘llari bilan ushlab ko‘rish imkoniga ega bo‘ldi. Kelajak — yo‘l-yo‘lakay mijozning talablariga moslashuvchi va o‘z tijorat takliflarini zamonaviylashtiruvchi ana shunday ishlab chiqaruvchilarniki.
GSP+ ni qo‘lga kiritgan Qirg‘iziston va Armaniston hanuz Yevropa bozorlarida ko‘zga tashlanmayapti. Ehtimol ishlab chiqaruvchilar masofadan turib muzokaralar olib borishayotgandir, lekin ular jismonan bu yerda emaslar. Bunday biznesning sezilarli natijalari ham ko‘zga tashlanmayapti.
Shunisi e'tiborga molikki, Pokiston shourumlari joylashgan kvartallarda nafaqat Pokiston yemakxonalari, pasportlarning amal qilish muddatini uzaytirish, tarjimalarni notarial tasdiqlash va shu kabi turli biznes-servislar ham bor. Ishlab chiqaruvchilar biznesni juda faol tarzda olib borishayotgani va ish olib borilayotgan yillar mobaynida Yevropada jiddiy vakolatxonalar ochishgani darhol ko‘zga tashlanadi.
Armaniston va Qirg‘iziston bunday yutuqlar yo‘lida biror arzirli qadam tashlashgani yo‘q. Qirg‘izistondan eksport yiliga 6 mln yevro, Armaniston esa 70 mln yevroga yaqin mahsulot jo‘natgan, xolos.
To‘g‘risi, meni O‘zbekiston hanuz Pokiston yo‘lidan yurmayotgani tashvishga solmoqda. O‘zingiz o‘ylang: ko‘plab suhbatdoshlarim bir yil avval yaqin oylar ichida GSP+ imzolanishini bilishar edi. O‘tgan yilning noyabrida imzolash, aprelda — ratifikatsiya. Kimdadir tayyorgarlik ko‘rish uchun bir yil bor edi, bilmaganlar uchun — yarim yil. Lekin Yevropa bozorlariga chiqish tizimi haligacha yo‘q.
Minglab eksportchilarga Yevropaga chiqish davrini tez va samarali o‘tashga yordam beradigan, yig‘iladigan yuklarni komplektlashtirishga ortiqcha xarajatlarning oldini oluvchi va boshqa ko‘plab masalalarni hal qiluvchi «YeI va O‘zbekiston o‘rtasidagi ko‘prik» kerak. Bu o‘ziga xos «Eksport loyihalari fabrikasi» bo‘lib, usiz Pokiston muvaffaqiyatini takrorlab bo‘lmasligi aniq.
Eng qizig‘i nimada, bilasizmi? Hindistonlik ishlab chiqaruvchilar Yevropada ishni juda yaxshi tashkil etishgan va yiliga bu yerga 43 mlrd yevrolik mahsulotlar eksport qilishadi, lekin Hindistonda GSP+ imtiyozlari yo‘q. Ulardagi eksport hajmi Pokistondan 7 barobar, Qirg‘izistondan 7200 barobar katta. GSP+ juda foydali bo‘lsa-da, muvaffaqiyat kafolati emas ekan. Muvaffaqiyat uchun albatta GSP+ imtiyozlariga ega bo‘lish ham shart emas. Lekin bu alohida suhbat mavzusi.
—