Guliston davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi pedagogik diognostika va korrektsiya

Psixologik-pedagogik maslahat prinsiplariga quyidagilar kiradi:
a. axloqiy;
b. strategik;
v. taktik.
Eng muhimi axloqiy tamoyillar: bolaning manfaatlariga rioya qilish va himoya qilish va uning shaxsiga hurmat tamoyillari; maslahat olish, ma’lumotni oshkor qilmaslikning ixtiyoriyligi va maxfiyligi tamoyillari; maslahatchining vakolati va javobgarligi prinsipi.
Strategik tamoyillar psixologik muammolar va rivojlanishdagi qiyinchiliklarni bartaraf etishda maslahat va yordamning maqsadlari va vazifalarini belgilaydigan quyidagilar: rivojlanishning normalligi prinsipi (individual rivojlanish variantlarini yosh normasi bilan taqqoslash) va aqliy rivojlanishning tizimli tabiati prinsipi, bu bola rivojlanishi va rivojlanishidagi qiyinchiliklar va og‘ishlarning sabablari tizimini yaratishni talab qiladi. Profilaktika va tuzatish choralarining keng qamrovli dasturi.
Taktik prinsiplar yoshga oid psixologik konsultatsiya quyidagilarni o‘z ichiga oladi: maslahat olishning haqiqiy sabablarini ochib beruvchi subtekstni tahlil qilish prinsipi; bolaning psixologik holati, hissiy, shaxsiy va kognitiv sohalarning rivojlanish xususiyatlari to‘g‘risida to‘liq tasavvur berishga imkon beradigan bolaning psixologik tekshiruvining murakkabligi prinsipi; uning barcha ishtirokchilari tomonidan muammoli vaziyatlarni tushunish va boshdan kechirishning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganish zarurligini belgilaydigan stereoskopik diagnostika prinsipi; bolaning shaxsiy hayot yo‘lini tiklashni talab qiladigan bolaning rivojlanish tarixini (L.S.Vygotskiy) qayta qurish prinsipi; profilaktika va axloq tuzatish va rivojlantirish chora-tadbirlari tizimini birgalikda ishlab chiqish va ularni amalga oshirishda ota-onalar va boshqa muhim shaxslarni bola atrofidagi faol ishtirok etish prinsipi.
Psixologik va pedagogik maslahat quyidagi prinsiplarga asoslanadi.
a) Bolaning manfaatlarini hurmat qilish. Ushbu tamoyil barcha oila a’zolarining va avvalambor, bolalarning sog‘lig‘i xavf ostida bo‘lgan hollarda, aniq rivojlanish patologiyasini hisobga olmaganda, amalda qo‘llaniladi. Kasal bolaning manfaatlarini hurmat qilish uning ta’lim muassasalarida ham, uyda ham o‘qishi, tarbiyasi va davolanishi uchun yetarli sharoitlarni yaratishdan iborat.
Hozirgi kunda mamlakatimizda maktabgacha va maktabdagi axloq tuzatish muassasalarining keng tarmog‘i yaratildi, bu esa bolani maxsus dasturlar asosida optimal sharoitlarda o‘qitishni tashkil etishga imkon beradi. Ko‘pincha, ota-onalar farzandining haqiqiy shaxsiy imkoniyatlarini yetarli darajada tushunmasliklari uni darhol tegishli bolalar muassasasiga yuborilishiga to‘sqinlik qiladi.
b) Bolaga qo‘yilgan tashxis haqida xabar berishning to‘g‘ri shakli. Ota-onalar bilan suhbatda psixolog (tuzatuvchi o‘qituvchi) nafaqat nuqsonning psixopatologik tuzilishini ochib berish, balki bola shaxsining ijobiy fazilatlarini qayd etish vazifasini ham qo‘yadi. Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, ota-onalar nafaqat tashxisni va psixologik, tibbiy-pedagogik komissiyaning (PMPK) qarorini xabardor qilishlari, balki o‘z farzandlarining xususiyatlari haqida tushunarli tarzda aytib berishlari, u bilan uyda qanday muomala qilish kerakligini va nimalarga e’tibor berish kerakligini tushuntirishlari kerak. Shu bilan birga, har bir oilaning yashash sharoiti, uning tarkibi, madaniy darajasi, oiladagi bolalar soni, ularning yoshi har doim hisobga olinadi, shunda mutaxassisning maslahati oilaga ergashish qiyin bo‘lib qolmasligi uchun.Ota-onalar o‘zlarini yordamsiz his qilmaydilar.
v) Oilaviy jamoaviy maslahat oldidan har bir shaxsning shaxsiy sirlariga bo‘lgan huquqlariga rioya qilgan holda oila a’zolarining individual maslahatlari beriladi.
Ota-onalar o‘z farzandlarining ta’lim va tarbiyasi borasida kelishmovchiliklarga duch kelishlari va o‘zlarining pozitsiyalarining to‘g‘riligini tekshirish yoki oilaviy hayotning ba’zi jihatlarini tushuntirish uchun maslahatchi bilan yolg‘iz gaplashishni istashlari odatiy holdir. Psixolog (tuzatuvchi o‘qituvchi) tahlil qiladi oilaviy vaziyat bolaning manfaatlariga asoslanib va u buning imkoniyatlariga obyektiv baho beradi. U oila a’zolari uchun yangi shikastlanish holatlarini oldini olish uchun maslahat berish sirini kuzatib, bolaning ota-onasiga va boshqa qarindoshlariga alohida-alohida maslahat beradi. Shaxsiy maslahat oilaviy maslahat ishlarini yanada yaxshiroq qurishga yordam beradi, bunda ota-onadan tashqari, bolaning boshqa qarindoshlari ham ishtirok etadilar.
Ota-onalar o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri bolaga taalluqli bo‘lmagan to‘qnashuvlar ota-onalarga yetkaziladigan maslahat vazifalariga kiritilmagan.
Psixologik-pedagogik maslahat yordamida (psixolog yoki o‘qituvchi-defektolog rahbarligida) yetarli oilaviy ichki pozitsiyalarni ishlab chiqish va optimallarni qabul qilish. Maslahat berishning samarali usuli bu ota-onalar huzurida bola bilan tuzatuvchi psixologik-pedagogik mashg‘ulotlarni o‘tkazishdir. Ushbu usuldan farzandlari axloq tuzatish ishlari bilan shug‘ullanadigan oilalar bilan ishlashda foydalanish tavsiya etiladi maktabgacha guruhlar (tuzatish sinflarida yoki maxsus maktabda o‘qitilgan).
Ota-onalarning farzandining psixolog (tuzatuvchi o‘qituvchi) bilan olib borgan o‘qishlarini, muayyan xulq-atvor qoidalarini, bola tomonidan bilim, ko‘nikma va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishi jarayonini kuzatishi ota-onalarga bolasini yaxshiroq tushunishga, unga qo‘yilgan talablarning yetarliligini baholashga va oilada yanada to‘g‘ri tarbiyaviy pozitsiyani egallashiga yordam beradi. Shuningdek, uy vazifasini birgalikda bajarishda bolalar va ota-onalarning xatti-harakatlarini tahlil qilish usulidan foydalanish tavsiya etiladi. Ota-onalar bola bilan ishlashning ba’zi bir texnikasi va usullarini o‘rganganlarida, ularning oiladagi aloqasi asta-sekin yaxshilanadi, bu esa oila a’zolari o‘rtasida o‘zaro tushunishga yordam beradi.
Rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bola va uning ota-onasi uchun o‘z vaqtida psixologik-pedagogik maslahat berish bolani o‘qitish va tarbiyalashning yetarli shart-sharoitlari va usullarini tanlashga, tarbiyadagi qiyinchiliklarni yengishga, shuningdek, oiladagi munosabatlarni yaxshilashga imkon beradi. Bolalar va ota-onalarning takroriy maslahatlarini o‘tkazish maqsadga muvofiqdir, chunki oilaviy munosabatlarni tashkil qilish to‘g‘risida biron bir qarorga kelgan holda ham, ota-onalar ko‘pincha barcha masalalarni darhol anglay olmaydilar va ularga yangi maslahat kerak. Shuningdek, zarur bo‘lsa, tashkiliy o‘zgarishlarni amalga oshirish, shuningdek, dastlabki tashxis va prognozni aniqlashtirish uchun bolaning rivojlanish dinamikasini tahlil qilish, uning ta’limi va tarbiyasi uchun sharoitlarning yetarliligini yana bir bor tahlil qilish muhimdir.
Xulosa
Psixologik maslahat – bu psixolog-mutaxassis tomonidan maslahat va tavsiyalar ko‘rinishida, unga muhtoj bo‘lgan odamlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri psixologik yordam ko‘rsatishi bilan bog‘liq bo‘lgan amaliy psixologiyaning maxsus yo‘nalishi. Ular psixolog tomonidan mijozga shaxsiy suhbat va mijoz hayotda duch kelgan muammoni oldindan o‘rganish asosida beriladi. Ko‘pincha psixologik maslahat oldindan kelishilgan soatlarda, odatda begonalardan ajratilgan maxsus jihozlangan xonada va maxfiy sharoitda amalga oshiriladi. Psixologik maslahat psixoterapiyaga o‘xshaydi, ammo undan quyidagilar bilan farq qiladi:
-Nisbatan qisqa muddatga ega;
-Epizodik bo‘lishi mumkin.
Asosan, mijoz o‘z muammosini o‘zi hal qiladi, maslahatchi unga faqat rahbarlik qiladi;
Psixoterapiyadan farqli o‘laroq, maslahat kichik muammolarni hal qiladi;
Qo‘shimcha ma’lumot to‘plash (testlar, anketalar va boshqalar) o‘tkazilmaydi;
Maslahatchi mijoz bilan ishlash natijasi uchun javobgar emas.
O‘qituvchilar jamoasi uchun psixologik maslahat bu o‘qituvchi va bola o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rnatish ishidir. O‘qituvchiga ko‘rsatiladi, tushuntiriladi, bolaning muammosi nima va uni qanday hal qilish kerak (pedagogik va tashkiliy choralar).