Hacettepe kiŞİLİk envanteri (hke)
Yüklə 339,38 Kb.
|
 HACETTEPE KİŞİLİK ENVANTERİ (HKE)
(Takım A) (İKİNCİ REVİZYON) Prof. Dr. İbrahim Ethem ÖZGÜVEN HKE’NİN TAKIM VE ALT ÖLÇEKLERİNİN AÇIKLAMALARI HKE orijinal olarak 1976 yılında tek bir takım halinde hazırlanmıştır. Daha sonra 1985 yılında bir de “Kısa Form” Takım B geliştirilmiştir. HKE Takım A ile ilgili bilgiler aşağıda kısaca özetlenmiştir. “HKE Takım A” , 1976 yılında hazırlanmış olan “HKE Deneme Takımı”nın geliştirilmesi ve 1978 yılında revizyondan geçirilmesi ile elde edilmiştir. HKE Takım A 1982 yılında ikinci revizyondan geçirilmiş ve bugünkü şeklini almıştır. Takım A “Kişisel Uyum” için dört ve “Sosyal Uyum” için de dört olmak üzere sekiz alt ölçekten oluşmuştur. Alt ölçeklerin her birinde 20’şer madde vardır. 8 madde de Geçerlilik (G) puanı için kullanılmıştır. Envanter toplam 168 maddeden oluşmaktadır. HKE Takım A üç toplam sekiz alt ölçek ve iki geçerlilik puanı olmak üzere 13 puan vermektedir.
“Kişisel” ve “Sosyal uyumu” oluşturan ve ölçme aracının kapsamına dâhil edilen sekiz alt ölçeğe ilişkin açıklamalar aşağıda verilmiştir. KİŞİSEL UYUM ALT ÖLÇEKLERİ Kişisel uyuma ilişkin dört alt ölçeğin nitelikleri aşağıda kısaca belirtilmiştir. 1.KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRME (KG) Kendini gerçekleştirme puanı, kendini gerçekleştiren kişinin davranış özelliklerinden kendine güvenme, kendi yeteneklerinin farkında olma, kendi kendine kararlar verebilme, doğru bildiğini söyleyebilme, kabul edildiği ve bir işe yaradığı duygusu içinde olma gibi niteliklerle ilişkilidir. Puanın yüksek ya da düşük olması bireyin bu nitelikteki davranışlarını değerlendirme olanağı sağlamaktadır.
Duygusal kararlılık puanının yüksek oluşu bireyin duygusal yönden kararlı oluşunu belirtir. Duygusal kararlılık puanı yüksek olan bireyler genellikle kendine güvenen, az üzülen, alıngan olmama özellikleri gösteren kişilerdir. Çoğu kez sakin ve huzurlu bireyler izlenimi verirler. Başkalarından pek az tavsiye isterler. Kendi kararlarını kendileri verme eğilimindedirler. Ortaya çıkan yeni ve yabancı durumlardan çekinmezler. Acil durumlarda etkili davranışlar gösterirler. Puanı düşük olan kişiler genellikle gergin ve kaygılı olurlar. Sıkıntılı durumlarda gözyaşlarını tutamazlar. Karşılaştıkları yeni durumlarda ise ya korkak ve çekingen ya da aşırı düzeyde atak ve kavgacı olabilirler. 3. NEVROTİK EĞİLİMLER (NE) Nevrotik belirtileri olan kişiler kronik yorgunluk, baş ağrısı, uyuyamama, görme güçlüleri, iştahsızlık vb. gibi çeşitli psikosomatik belirtilen birinden ya da bir kaçından şikâyetçidirler. Nevrotik kişiler duygusal çatışmalarını genellikle fiziksel yollardan ifade etmektedirler. Ayrıca, nevrotik eğilimler benliğini olduğu gibi kabul edememe, mükemmeliyetçi olma, eleştiriye açık olmama gibi davranışları da içerir. Nevrotik eğilimler puanının yüksek bulunması bu tür belirtilerin azlığını düşük olması ise çokluğunu gösterir.
Psikotik belirtiler puanı düşük olan bireylerde insanlardan uzaklaşma ve yalnız kalmayı yeğleme eğilimi, dikkatini bir noktada toplama güçlüğü ve hayal kurma eğilimi gözlenir. Bu bireyler alıngan ve aşırı duygusaldırlar. Kendilerine yönelik düşünceleri fazladır. Psikotik belirtiler puanının yüksek olduğu normal uyum tarzında ise birey belirli ölçüler içinde hayal dünyasından bağımsız olarak yaşamını sürdürür.
Sosyal uyuma ilişkin dört alt ölçeğin nitelikleri kısaca aşağıda belirtilmiştir. 1. AİLE İLİŞKİLERİ (Aİ) Bu alt ölçekten elde edilen puan bireyin ailesi ile olan ilişkilerini yansıtır. Puanın yüksek bulunması kişinin anne babası ve kardeşleri ile dostça ve sağlıklı ilişkiler içinde olduğunu, ailesini sevdiğini, ailesi tarafından sevildiğini gösterir. Bu tür bireyler aile üyelerini normal ölçüler içinde kendilerinden isteklerde bulunan ancak belli düzeyde bağımsız olma hakkını onlara tanıyan kişiler olarak görürler. Zamanlarının çoğunu aileleri ile evde geçirirler ve birlikte etkinlik gösterirler. Aile ilişkileri puanının düşük bulunması ise bireyin ailesi ile olan ilişkilerinde karışıklık ve uyumsuzluk bulunduğuna işaret eder. Genellikle ana babası ve kardeşleri ile problemleri olan bireyler aile üyelerini çok otoriter bulurlar, onların kendilerinden çok fazla şey beklediklerini düşünürler. Çok zorunlu durumlar dışında evde olmaktan kaçınırlar, evden kaçma isteklerini sık sık ifade ederler.
Sosyal ilişkiler puanı bireyin diğer insanlarla olan ilişkilerinin niteliğini belirtir. Puanın yüksek oluşu sosyal olgunluk yönünden bireyin uyumlu ve sosyal becerilerinin yüksek düzeyde olduğuna işaret eder. Bu kişiler arkadaşları ve diğer yetişkin grupları içinde mutlu ve rahat bir görünüm verirler. Konuşmaktan hoşlanırlar ve başkalarının söylediklerine ilgi gösterirler. Başkalarını sever ve başkaları tarafından sevilirler. Topluluk içinde esnek bir tutum benimserler, kabul gören davranışlar sergilerler. Kendilerini sosyal durumlarda uygun şekilde idare etmesini bilirler. Sosyal ilişkiler puanının düşük olması ise bireyin sosyal beceriler ve sosyalleşme bakımından durgun olduğu anlamına gelir. Bu kişiler arkadaş ve yetişkin grupları içerisinde iken kendilerini mutlu ve rahat hissetmezler. Konuşmaktan ve başkaları ile bir arada olmaktan hoşlanmazlar. Dışarıdan gelen sosyal uyarıcılara tepki göstermede isteksiz hareket ederler ya da hiç tepki göstermezler.
Sosyal normlar puanı uyulması zorunlu yasal durumlara olduğu kadar dikkate alınması gereken sosyal kural ve toplum değerlerine ve başkalarının haklarına saygılı olma bunun yanı sıra kendi istek ve gereksinimlerini de toplumla uzlaşarak, belli ölçülerde bağımsız olarak karşılama gibi davranışları ölçer. Sosyal normlar puanının yüksek olması bireyin başkalarının haklarını anlayışla karşıladığını, kişisel isteklerini grubun gereksinmelerine göre erteleyebildiğini ya da değiştirebildiğini gösterir. Bu kişiler toplumda neyin yanlış neyin doğru olarak kabul edildiğinin bilincindedirler.
Anti sosyal eğilimler puanının düşük olması bireyin anti sosyal eğilimlere sahip olduğunu gösterir. Anti sosyal eğilimleri olan kişiler genellikle sert, öfkeyle dolu, kavgacı, incitme isteği duyan, zor kullanmaya eğilimli, öç alma duyguları içinde olan, saygısız bireylerdir. Eşyalara özellikle başkalarının eşyalarına zarar vermekten, bilinçli olarak toplumsal normlara ters düşen davranışlarda bulunmaktan hoşlanırlar ve bu şekilde kişisel doyum sağlamaya çalışırlar. Anti sosyal eğilimler puanının yüksek olması bireyin belli ölçüler içinde bu tür eğilimleri olmadığına işaret eder.
Envanterlerin çoğunda puanlama her alt ölçek için ayrı bir anahtar kullanılarak yapılmaktadır. HKE’de maddelerin dağılımı bir tek anahtarla tüm alt ölçeklere ilişkin puanların elde edilebileceği bir desen içinde yapılmıştır. Puanlamada bir tek anahtar kullanılmaktadır. Puanlama “kaba kontrol” ve “puanlama” olarak iki aşamada yapılmalıdır. Kaba kontrol aşamasında puanlamadan önce cevap kâğıtları gözden geçirilmeli, bir maddede “evet” ve “hayır” cevap yerlerinden her ikisi de karalanmış olanların üzeri kırmızı kalemle cevap anahtarının deliklerinden görünecek şekilde yatay olarak çizilmelidir. Çünkü bu tür cevaplamalar puanlamada boş bırakılmış sayılacaktır. Cevap kâğıdında alt ölçeklere ilişkin maddeler iki ya da üçer sıra halinde soldan sağa doğru yatay çizgilerle belirtilmiştir. Puanlama belirli bir puanı elde etmek üzere yatay çizgiler arasındaki maddeleri soldan sağa doğru izleyerek yapılmaktadır. Sağ tarafta puanların sembolleri ve boş bırakılan madde sayısının yazılacağı (B) sütunu ve puanların yazılacağı boş yerler bulunmaktadır. Cevap kâğıdında, her alt puana ilişkin maddelerden boş bırakılan ve çift işaretlendiği için üzeri kırmızı kalemle çizilmiş olan maddelerin sayısı bir “geçerlik puanı” olan (B) sütununda belirtilen yerlere yazılmalıdır. Kaba kontrolleri yapıldıktan sonra cevap kâğıtları “HKE Cevap Anahtarı” ile puanlanmalıdır. Puanlarken önce anahtar cevap kâğıdına tam olarak uygun şekilde yerleştirilmeli sonra yatay çizgilerle ayrılmış olan maddelerden işaretlenmiş olanlar soldan sağa doğru sayılarak cevap anahtarında puan yazmak için kesilmiş yere bireyin cevap kâğıdına yazılmalıdır. Kaba kontrol sırasında kırmızı kalemle çizilmiş olan cevaplar sayılmamalıdır. Cevap kâğıdının en altındaki sırada bulunan (G) puanı, bireylerin envanteri cevaplandırma davranışına ilişkin bir “Geçerlik” puanıdır. Geçerlik puanının elde edilişi normal puanlama yönteminden farklıdır. Cevaplama anahtarında geçerlik puanı ile ilgili olan en alt sırada (E) ve (H) cevap yerlerinden ikisi de görünecek şekilde kesilmiş ve her maddenin altına parantez içinde başka bir maddenin numarası yazılmıştır. 8 maddeden oluşan gerçeklik puanını elde derken her seferinde bu iki maddeye verilen cevaplara bakılarak her ikisinde (EE) veya (HH) olması halinde bir puan verilmeli, iki cevabın (EH) veya (HE) olması yani tutarsız olması halinde ise puan verilmemelidir. Bu işlem yolu ile elde edilen puanların sayısı (G) puanına ilişkin yere yazılmalıdır. Geçerlik puanının elde dilişinde aynı şekilde işaretlenmiş olması gereken ikili maddeler aşağıda verilmiştir. (21 – 167), (42 – 143), (63 – 120), (84 – 95), (105 – 71), (126 – 48), (147 – 25), (168 – 1) Bu maddeler cevap kâğıdında aynı şekilde işaretlenmiş ise puan verilmeli farklı ise puan verilmemelidir. CEVAP KÂĞITLARININ GEÇERLİLİĞİ Cevap kâğıtları puanlanmadan önce (B) ve (G) puanlarının elde dilmesine yarar vardır. B puanı envanteri cevaplandırırken gerçek olarak kendisini savunucu bir tutum içinde olup olmadığı yönünü kabaca ifade eden bir geçerlik puanıdır. Boş bırakılan madde sayısı toplanarak elde dilmektedir. Bireyin cevaplama tutumu yanında maddelerin boş bırakılması elde edilecek puanın geçerliğini ve bireyin genel profilini de etkilemektedir. (B) puanının artması negatif olarak yorumlanmaktadır. Cevap kağıdındaki (B) puanının bir alt ölçekte 2 ve sekiz alt ölçek toplamı olarak 8 ve daha fazla olması halinde cevap kağıdı geçersiz sayılmalı ve puanlamaya dahil edilmemelidir. Ancak envanterin hazırlanmasında düşünülen (B) puanı uygulamada maddeler “boş” bırakılmayıp işaretlendiğinden “kontrol” ihtiyacına pek gerek kalmamaktadır. G puanı ifade edildiği üzere bireyin envanteri dikkatli ve bilinçli bir içgörü ile cevaplandırıp cevaplandırmadığı, dikkatle her maddeyi okuyup incelemeden cevap kağıdını doldurup doldurmadığı gibi envanteri cevaplandırma davranışına ilişkin bir geçerlik puanıdır. Geçerlik puanının alabileceği maksimum değer 8’dir. Uygulamada G puanının 5 ve daha aşağı olması halinde cevap kağıdı geçersiz sayılmakta ve puanlamaya dahil edilmemektedir. Cevap kağıtlarının puanlama kurallarına uygun şekilde puanlanması sonucunda geçerlik puanları olan B, G ve Kişisel Uyum alt ölçeklerine ilişkin KG, DK, NE ve PB puanları ile Sosyal uyum alt ölçeklerine ilişkin Aİ, Sİ, SN ve AE puanları elde dilmiş olacaktır. HKE toplam puanları olan “Kişisel Uyum”, “Sosyal Uyum” ve “Genel Uyum” puanlarını elde etmek için; ilk dört puan toplanarak kişisel uyum, kişisel uyum alt puanlarını izleyen dört puan toplanarak sosyal uyum ve sekiz alt ölçeğe ilişkin puanların toplamı alınarak “genel uyum” puanları elde edilmeli ve cevap kağıdının sağ-üst köşesinde ayrılan yere yazılmalıdır. Böylece HKE’den 2 geçerlik, 8 alt ölçek ve 3 toplam ölçek puanı olmak üzere 13 puan elde edilmiş olacaktır. HKE PUANLARININ NORMLARI Envanterden elde edilen puanlar “ham puan”lardır. Ham puanlar bireyin ölçülen nitelikler yönünden durumunun ne olduğu hakkında açık bir anlam vermezler. Bireyin aldığı puan bir referans gruba göre karşılaştırıldığı zaman bir anlam kazanır. Bireysel bir puan gerçek anlamda “yüksek”, “düşük”, “iyi” ve “kötü” olamaz. Bireysel puan diğer puanlardan yüksek – düşük ya da iyi – kötü olabilir. Bu nedenle bireyin puanının benzer bir grubun puanları içinde nerelere düştüğünün bilinmesi gerekir. Bireyin ham puanını yorumlamada yararlanacağımız uygun bir grubun, test verilen bireyin ait olduğu ya da onun niteliklerine yakın bir grup olması gerekir. Bireyin ait olduğu bu gruba “norm grubu”, norm grubuna uygulanan testten elde edilen puanlara ilişkin değerlere, istatistiklere de “norm” denir. Normlar, bireysel puanların yorumlanmasına yardım ederler. Yaş normu, sınıf normu, yüzdelik norm ve standart puanlar gibi çeşitli normlar vardır. Bireysel puanlar bu yüzdelik normlarla karşılaştırılarak kişinin durumu yorumlanır. Ancak HKE’de envanterden elde edilen ham puanları hiçbir işleme tabi tutmadan doğrudan yorumlamaya imkan veren bir sistem geliştirilmiştir. Bu sisteme göre çeşitli norm gruplarına ilişkin yüzdelik puanların kritik ve önemli değerleri verilmiştir. Bu amaçla yüzdelik puanların ortancalarının ham puan karşılığı olan ortancaları %50 ve %75 ile uyumsuzluk işareti olarak puan dağılımında kritik bölgeyi oluşturan %25 yüzdelik verilmiştir. HKE’nin geliştirilmesinde puanların yükselmesi uyumluluğu, düşmesi ise uyumsuzluğu gösterecek şekilde düzenlendiğinden norm grubuna ilişkin ortalama %75 yüzdelik, ortanca %50 ve birinci dörtlüğe %25’e ilişkin değerler bireysel puanların yorumlanması için gerekli olan temel bilgileri verebilmektedir. Bu sistemde envanteri kullanan kişilerin envanterden elde edilen ham puanları “standart” puana çevirme veya norm cetvellerinden ham puanların standart puan karşılıklarını bulma gibi geleneksel uygulamalarda zorunlu sayılan işlemler elimine edilmiştir. Tablolarda verilen sayısal değerler norm gruplarından elde edilen %75, %50 ve %25 gibi ortalama yüzdelik normların ham puan karşılıkları olduğu için envanterden elde edilen alt ölçeklere ve toplam puanlara ilişkin değerler verilen norm bilgilerine göre doğrudan yorumlanabilmektedir.
Çeşitli gruplara ilişkin ayrı ayrı TOPLAM PUANLAR için hazırlanan yüzdelik normların bireysel puanları yorumlamaya esas olacak ortalama yüzdelik değerleri TABLO 9’da verilmiştir. TABLO 9 HKE’nin Çeşitli NORM Gruplarına Uygulanmasından Elde Edilen YÜZDELİK NORMLARIN Ortalama Olarak %75, %50 ve %25 Yüzdeliklerin
TABLO 9’da HKE’nin çeşitli norm gruplarına uygulamalarından elde dilen toplam ham puanlardan çıkarılan “YÜZDELİK NORM”lara ilişkin belirli yüzdelik değerler verilmiştir. Kişisel ve Sosyal Uyum puanlarının alabileceği maksimum değer 80 ve Genel Uyum puanının alabileceği maksimum değer ise 160’tır.
Çeşitli NORM gruplarından elde edilen ALT ÖLÇEKLERE ilişkin ham puanlardan elde edilen YÜZDELİK NORM’ların %75, %50 (ortanca) ve %25 Yüzdeliklerin Ham Puan Karşılıkları TABLO 10’da verilmiştir. TABLO 10 HKE’nin ALT ÖLÇEKLER’ne İlişkin Çeşitli NORM Gruplarından Elde Edilen YÜZDELİK NORMLARIN Ortalama Olarak %75, %50 ve %25 Yüzdeliklerinin
Yüklə 339,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||