Har tomonlama rivojlanishi garovidir

---

Yunusova Ozoda Anvarjon qizi 
TDIU 2-kurs talabasi 
 
MAMLAKAT IQTISODIY XAVFSIZLIGINI TA’MINLASH, UNING 
HAR TOMONLAMA RIVOJLANISHI GAROVIDIR 
 
Annotatsiya: Ushbu tezisda iqtisodiy xavfsizlikning mamlakat taraqqiyotida tutgan o’rni, 
uni ta’minlashda qo’llaniladigan usullar, mamlakat xavsizligi bilan o’zaro aloqadorligi hamda 
moliyaviy bozorni rivojlantirishga qo’shadigan hissasi bayon etilgan.
Аннотация: В этом тезисе рассматривается роль экономической безопасности в 
развитии страны, методы, используемые для ее поддержания, ее связь с безопасностью 
страны и ее вклад в развитие финансового рынка. 
Abstract: This thesis examines the role of economic security in the development of the 
country, the methods used to maintain it, its relationship with the country's security and its 
contribution to the development of the financial market. 
Kalit so’zlar: Iqtisodiy xavfsizlik, tadbirkorlik muhiti, fond bozori, yer va ko'chmas mulk 
bozorlari, iqtisodiy xavfsizlik konsepsiyasi, omilli analiz, omilli matritsa, indikatorlar 
(ko’rsatkichlar), bank tizimi. 
Bugungi kunda iqtisodiyotimiz tobora rivojlanib bormoqda. Mamlakatni har 
tomonlama rivojlantirish, uni ham iqtisodiy ham itimoiy jihatdan barqaror 
rivojlanishini ta’minlash, rivojlangan davlatlar qatoridan joy olish, jahon moliya 
bozorlari qatoriga kirish bizning bosh maqsadlarimizdan hisoblanadi. Shuni hisobga 
olgan holda bir qancha islohotlar, yangidan yangi loyihalar, dasturlar ishlab 
chiqilmoqda va amaliyotga tadbiq qilinmoqda.
“Iqtisodiy xavfsizlik” tushunchasi o`zbek iqtisodiyotida yangi sohalardan 
hisoblanadi. U mamlakatni iqtisodiy resurslarining xavfsizligini ta’minlaydi. 
Mamlakatning iqtisodiy salohiyati rivojlangan sari, mamlakatga chetdan kirib 
keluvchi import tovarlarining ham soni ortib boradi. Bunda kirib kelayotgan har bir 
tovarning qonuniy ravishda mamlakat hududiga olib kirilayotganligi, aholining 
salomatligiga qay darajada ta’sir ko’rsatishini bilish mamlakat uchun muhim 
sanaladi. Bu o’z navbatida, mamlakatda iqtisodiy xavfsizlikka bo’lgan ehtiyojni 
paydo qiladi. Aslini olganda, iqtisodiy xavfsizlik ham qaysidir ma’noda mamlakat 
xavfsizligining bir bo’lagi hisoblanadi. Bozor munosabatlariga o'tishga qaratilgan 
iqtisodiy islohotlar sharoitida davlat xo'jalik subyektlari faoliyatining iqtisodiy 
xavfsizligini ta’minlashi va fuqarolarga ziyon keltirishiga yo'l qo'ymasligi kerak. 
Ushbu maqsadlarda davlat, eng avvalo, tadbirkorlik muhitini yaxshilash, kichik va 
o'rta biznesning mamlakat iqtisodiyotidagi ulushini ko'paytirish, iqtisodiyot sohalari 
raqobatbardoshligini rivojlantirish, fond bozori, yer va ko'chmas mulk bozorlarini 
shakllantirish bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqishi kerak bo’ladi. Iqtisodiy 
manfaatlarini himoya qilish davlatning strategiyasi siyosati va iqtisodiy xavfsizlik 
konsepsiyasi asosida amalga oshiriladi. U O`zbekiston Respublikasining iqtisodiy 
manfaatlarini, milliy boyligini ichki va tashqi xavf-xatarlardan himoya qilishni 
ko`zda tutadi. Ushbu konsepsiya bu boradagi siyosatni belgilab beruvchi asosiy hujjat 
hisoblanadi.
Iqtisodiy xavfsizlikni rivojlantirgan holda moliyaviy bozorni yanada 
takomillashtirishimiz mumkin bo’ladi. Moliya bozorining rivojida o’ziga xos 

---

ahamiyatga ega bo’lgan bank tizimini olib qarasak. Banklarning barqaror faoliyati 
uchun jamiyatning butun bir bank tizimiga bo’lgan ishonchi yuqori bo’lishi kerak. 
Shunda aholining bo’sh turgan mablag’lari, jamg’arib boriladigan mablag’lari aynan 
bank tomonidan saqlanadi. Natijada banklarda pul aylanmasi tezlashadi va ularning 
mustahkam 
barqaror 
holatini 
saqlanishiga 
erishiladi. 
Xorijiy 
rivojlangan 
mamlakatlarning bank tizimiga, xususan dunyo miqyosida eng mashhur hisoblangan 
Shvetsariya bank tizimini olib qaraydigan bo’lsak. Bu bankning o’ziga xos 
jihatlaridan biri, uning amaldagi soliq solish tizimi bilan bog’liq emasligidadir, ya’ni 
bunda bank operatsiyalari natijasida kelib tushgan daromadlar omonatchilarga sof 
holda, hech qanday qo’shimcha to’lov undirmasdan yetib boradi. Bundan tashqari 
depozit qutichalari ham yuqori darajada kodlashtirilgan tizimga ega, hamda depozit 
egasining shaxsini tasdiqlovchi ma’lumotlar ham sir saqlanadi. Bankdan 
foydalanuvchilarning huquqlari yuqori himoyalangan va bu o’z navbatida ularning 
bankka bo’lgan ishonchini mustahkamlashga zamin bo’ladi. Bizning mamlakatimizda 
omonatlarning xavfsizligi biroz sust rivojlangan. Omonatga pul mablag’larini 
qo’ygan shaxs ertaga uni hech qanday yo’qotishlarsiz olishiga ko’zi yetmaydi. 
Shuning hisobiga aholi qo’lidagi jamg’arib borish darajasi biroz yuqori ko’rsatkichni 
ko’rsatadi. Bank tizimini yanada takomillashtirish, jamiyatning ishonchini oshirish, 
ularning pul mablag’lari hamda turli depozit qutichalarida saqlanadigan qimmatbaho 
buyumlarining xavfsizligini ta’minlash moliyaviy barqarorlikni mustahkamlashga 
xizmat qiladi. 
Iqtisodiy xavfsizlik o’z navbatida, ma’lum bir usullar yordamida ta’minlanadi. 
Shaxs, jamiyat va davlat xavfsizligiga oid axborotlarni topish va jamlashda omilli 
analiz usulidan foydalaniladi. Iqtisodiy xavfizlikni omilli analizga asoslanmagan 
holda tadqiq etib bo’lmaydi, chunki iqtisodiy xavfsizlik ham bir tizim bo’lib, u bir 
qator o’zgaruvchi hodisalar bilan bog’liq bo’ladi. Iqtisodiy xavfsizlikni o’rganish 
omillari, omilli matritsa, deb nomlanuvchi indikatorlar (ko’rsatkichlar) bilan 
bog’liqdir. Omilli matritsa analiz davomida aniqlangan omil va indikatorlarning 
o’zaro bog’liqlik darajasini xaraktеrlaydi. Omilli analizning asosiy maqsadi shaxs, 
jamiyat va davlat iqtisodiy xavfsizligini ta’minlaydigan umumiy qoidalarni ishlab 
chiqish va ularning mamlakatimiz iqtisodiyotini hamda ijtimoiy sohani rivojlantirish 
jarayonidagi kamchiliklar bilan uzviy bog’lanishini ta'minlashdan iboratdir. Umuman 
olganda, iqtisodiy xavfsizlik mamlakat xavfsizligi deb bejiz ta’kidlanmaydi. Aholi 
istemol qiladigan har bir mahsulot iste’mol darajasiga tayyor bo’lishi bu o’ta muhim 
hisoblanadi. Mamlakat iqtisodiy xavfsizligi qanchalik kuchli rivojlangan bo’lsa, kirib 
kelayotgan tovarlar, yaratilayotgan mahsulotlar shunchalik iste’molga yaroqli va 
sifatli bo’ladi, jamiyat xavfsizligi ta’minlanadi, ular turli yaroqsiz mahsulotlar tufayli 
yuzaga kelishi mumkin bo’lgan kasalliklardan himoya qilinadi. 
Demak, mamlakatning rivojlanishida uning iqtisodiy jihatdan xavfsizligini 
ta’minlay bilish muhim hisoblanadi. Bu o’z navbatida bir tomondan davlat xavfsizligi 
hisoblansa, boshqa tomondan iqtisodiy rivojlanish asosi bo’lib xizmat qiladi.