Hatasız Düşünme Sanatı
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
DOĞRULAMA EĞİLİMİ (II)
Sevdiklerinize kıyın! Bir önceki bölümde bütün düşünce hatalarının atası olan doğrulama eğilimiyle tanıştık. Buna birkaç örnek verelim. Hepimiz dünya, hayat, ekonomi, yatırım, kariyer vs. ile ilgili kuramlar geliştirmek zorundayız. Bazı şeyleri doğru kabul etmeden yapamayız. Ama bir kuram ne kadar muğlaksa, doğrulama eğilimi de o kadar güçlüdür. “İnsanlar iyidir” fikriyle hayatı yaşayan biri, bu kuramına yeterli doğrulama bulacaktır. “İnsanlar kötüdür” fikriyle yaşayan da. Hem filantrop hem de mizantrop doğrulamayan kanıtları (karşı kanıtları) eleyip çıkaracak ve dünya görüşü için tonlarca doğrulama elde edecektir. Astrologlar ve ekonomi uzmanları aynı prensip doğrultusunda hareket eder. İfadeleri o kadar muğlaktır ki doğrulamaları mıknatıs gibi çekerler: “Gelecek haftalarda üzüntülü anlar yaşayacaksınız” ya da “orta vadede doların üzerindeki değer kaybı baskısı artacak.” Orta vadede ne demek? Değer kaybı baskısı ne demek? Neye göre değer kaybı; altın mı, yen mi, peso mu, buğday mı, Berlin’in Kreuzberg semtinde bir villa mı, körili sosis fiyatları mı? Hiçbir meslek grubu doğrulama eğiliminden ekonomi gazetecileri kadar muzdarip değildir. Genellikle ucuz bir fikir ileri sürer ardından da iki-üç “kanıt” eklerler; sonra buyurun size gazete yazısı. Örneğin, “Google’ın bu kadar başarılı olmasının sebebi şirketin yaratıcılık kültürünü yaşatması”. Gazeteci gidip aynı şekilde yaratıcılığı yaşatan ve başarılı olan (doğrulayan kanıt) iki-üç şirket bulur. Ama doğrulamayan kanıtları, yani yaratıcılık kültürüne önem veren ama başarılı olmayan –ya da başarılı olan ama yaratıcılık kültürünü yaşatmayan– şirketleri bulmakla uğraşmaz. Her iki türden bolca olsa da gazeteci bunları kasten gözardı eder. Çünkü bu şirketlerden birinden bahsettiği takdirde yazısı iki paralık olurdu. Ben ise o yazıyı çerçeveletip duvara asardım, işe yaramaz yarı yamalak araştırmalar denizinde bir inci olurdu. Aynı prensiple başarı ve kişisel gelişim kitapları yazılıyor. “Meditasyon mutluluğun anahtarıdır” gibi en bayağı tezler yutturuluyor. Bu tez için bilge yazarın yığınla doğrulayıcı örneği oluyor elbette. Doğrulamayan kanıtları aramak ise beyhude: Meditasyonsuz mutlu olan insanlar ve meditasyona rağmen mutsuz olanlar. Ne kadar çok okurun bu tür kitaplara aldandığını görmek yürekler acısı bir durum. İşin lanetli tarafı doğrulama eğiliminin bilinçsiz kalmasından doğuyor. İnandığımız şeylerin delik deşik edilmesini elbette sevmeyiz ama bunların önüne kalkanlar kurmayız. Daha çok, sanki bize susturucuyla ateş edilir de kurşunlar gelir ama biz onları duymayız. İnternet aynı düşünenlerle bir araya gelmemizi kolaylaştırıyor. Kendi fikirlerimizi destekleyen blogları okuyoruz. Haberlerin kişiselleştirilmesi karşı fikirlerin ekranımızda hiç görünmemesini sağlıyor. Aynı düşünenlerin bulunduğu sanal topluluklarda giderek daha çok hareket ediyoruz, ki bu topluluklar doğruluma eğilimini daha da güçlendiriyor. Kendimizi nasıl koruyabiliriz? Arthur Quiller-Couch’un bir cümlesi yararlı olur: “Sevdiklerinize kıyın.” Edebiyat eleştirmeni Quiller-Couch, güzel ama gereksiz cümleleri silmekte genellikle çok zorluk çeken yazarlara söylemişti bu sözü. Quiller-Couch’un çağrısı sadece tereddütlü genç yazarlara değil hepimize hitap ediyor. Sonuç: Doğrulama eğilimine karşı savaşın. Dogmalarınızı -dünya görüşünüz, yatırımlarınız, evliliğiniz, sağlık sigortanız, diyetiniz ya da kariyer stratejiniz fark etmez- kâğıda dökün ve doğrulamayan kanıtları aramaya girişin. İnsanın en sevdiği kuramlarını öldürmesi zor iştir, ama açık fikirli biri bundan kaçamaz. |