Hayot faoliyati xavfsizligi” fanidan O’ q u V – uslubi y majmu a

Reja:
1. "Fuqaro muhofazasi" fanining roli, maqsadi va ahamiyati.
2. Kuzatiladigan favqulodda vaziyatlarning tasnifi va tavsifi
3. Fuqarolarning fuqaro muhofazasi sohasidagi huquq va majburiyatlari.
4. Kuzatiladigan tabiiy ofatlarning oqibatlari

О‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri – Fuqaro muhofazasi boshlig‘ining 2008 yil 26 dekabrdagi «Vazirliklar va idoralararo kundalikda hamkorlik qilish va favqulodda vaziyatlar masalalari bо‘yicha axborot almashinuvi Yо‘riqnomasini tasdiqlash va amalda qо‘llash tо‘g‘risida»gi 3-sonli buyrug‘i.

О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 23 dekabrdagi “О‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlarda ularni oldini olish va harakat qilish davlat tizimi tо‘g‘risida“gi 558-qarori.
О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 5 yanvardagi “Qutqaruvchilar xizmatlari va qutqaruv tuzilmalarini favqulodda vaziyatlarni bartaraf etishga jalb qilish tartibi tо‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida“gi 2-qarori.
О‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri – Fuqaro muhofazasi boshlig‘ining 2008 yil 26 dekabrdagi «Vazirliklar va idoralararo kundalikda hamkorlik qilish va favqulodda vaziyatlar masalalari bо‘yicha axborot almashinuvi Yо‘riqnomasini tasdiqlash va amalda qо‘llash tо‘g‘risida»gi 3-sonli buyrug‘i.
О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 23 dekabrdagi “О‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlarda ularni oldini olish va harakat qilish davlat tizimi tо‘g‘risida“gi 558-qarori.
О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 5 yanvardagi “Qutqaruvchilar xizmatlari va qutqaruv tuzilmalarini favqulodda vaziyatlarni bartaraf etishga jalb qilish tartibi tо‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida“gi 2-qarori.
Boshqaruvda- belgilangan maqsadga erishish uchun aniq va tо‘liq о‘z vaqtida ishonchli axborotga ega bо‘lish hamda rejani tо‘liqligi va tо‘g‘ri qaror qabul qilish muxim axamiyatga ega.
Favqulodda vaziyatlarni oldini olish yoki bartaraf etishda belgilangan maqsadga erishish yoki vazifalarni bajarish uchun Qonun doirasida ma’lum (qisqa) muddat ichida sifatli, imkon qadar kam sarf xarajat va iloji boricha yо‘qotishlarsiz aniq chora tadbirlarni amalga oshirishdir.
Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va bunday vaziyatlarda xarakat qilish davlat tizimi (FVDT) Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashining, viloyatlar, tumanlar, va shahar hokimliklarining, vazirlik va idoralarning, korxona, muassasa, va tashkilotlarning BO, kuchlari hamda vositalaridan iborat. (AvaHTHTXFVMQT 6-moddasi)
- FVDTning asosiy maqsad etib - FVDT boshqaruv organlari, respublika va mahalliy hokimiyat organlarini, aholini va hududlarni favqulodda vaziyatlardan (FV) himoya qilish masalalarini hal etish vakolatiga kiradigan korxonalar va muassasalarning kuch va vositalarini birlashtiradi hamda FVlarning oldini olish va bartaraf etish sohasidagi tadbirlarni tashkil etish va amalga oshirish, ular yuzaga kelganda aholi xavfsizligini, atrof-tabiiy muhitni muhofaza qilish hamda tinchlik va harbiy davrda davlat iqtisodiyotiga ta’sir etuvchi zararni kamaytirishni ta’minlash belgilangan. (О‘zR VM 23.12.97y. 558-sonli Qarori b\n tasdiqlangan NIZOMining 2b.).
Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va bunday vaziyatlarda xarakat qilish davlat tizimi (FVDT) Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashining, viloyatlar, tumanlar, va shahar hokimliklarining, vazirlik va idoralarning, korxona, muassasa, va tashkilotlarning BO, kuchlari hamda vositalaridan iborat. (AvaHTHTXFVMQT 6-moddasi)
- FVDTning asosiy maqsad etib - FVDT boshqaruv organlari, respublika va mahalliy hokimiyat organlarini, aholini va hududlarni favqulodda vaziyatlardan (FV) himoya qilish masalalarini hal etish vakolatiga kiradigan korxonalar va muassasalarning kuch va vositalarini birlashtiradi hamda FVlarning oldini olish va bartaraf etish sohasidagi tadbirlarni tashkil etish va amalga oshirish, ular yuzaga kelganda aholi xavfsizligini, atrof-tabiiy muhitni muhofaza qilish hamda tinchlik va harbiy davrda davlat iqtisodiyotiga ta’sir etuvchi zararni kamaytirishni ta’minlash belgilangan. (О‘zR VM 23.12.97y. 558-sonli Qarori b\n tasdiqlangan NIZOMining 2b.).
О‘zbekiston Respublikasi FVV FM, avariyalar, halokatlar va tabiiy ofatlar tufayli vujudga kelgan FVlarning oldini olish va ularning oqibatlarini bartaraf etish sohasidagi ishlarga raxbarlikni hamda ularni muvofiqlashtirib borish ishlarini amalga oshiruvchi markaziy davlat boshqaruv organi hisoblanadi. U о‘z faoliyatini QR Vazirlar Kengashi, viloyatlar, shaharlar va tumanlar hokimliklari, tabiyatni muhofaza qilish va maxsus vakolatli davlat organlari bilan о‘zaro xamkorlikda amalga oshiradi. (О‘zR VM 11.04.96y. 143-sonli Qarori b\n tasdiqlangan NIZOMining 1b,3b)
FMni boshqarishning moxiyati FM xizmati Respublika raxbar organlarining, FM boshliqlarining, bо‘lim va boshqarmalarning, komissiyalarning, xizmatlarning doimiy FVlarni oldini olish sodir bо‘lganda ularni bartaraf etish maqsadini kо‘zlagan faoliyatidan iborat bо‘lib, quyidagi tadbirlarni tayyorlash va о‘tkazishga qaratilgan:
-axolini tabiiy ofatlardan, avariyalardan, xalokatlardan muhofaza qilish;
-iktisodiyot obyektlarini va tarmoqlarini barqaror ishlashini ta’minlash;
-FM boshqaruv organlarining FVlar sharoitida kuch va vositalarni shayligini yuqori darajada saqlash;
-FV sodir bо‘lgan joylarda qutqaruv va boshqa shoshilinch ishlarni muvoffaqiyatli о‘tkazish;
Boshqaruv quyidagilarni о‘z ichiga oladi:
- boshqaruv tizimi (sistemasi)ni tashkillashtirish;
- xarakatlar (tadbirlar)ni rejalashtirish;
- uzliksiz ma’lumot yig‘ish, jamlash, taxlil qilish va vaziyatga baho berish;
- qaror qabul qilish;
- ijrochilarga vazifalar qо‘yish va yetkazish;
kuch va vositalarni tayyorgarligini oshirish (saqlash), ularni xarakat qilish hamda tiklanish va ta’minlash qobiliyatini oshirish tadbirlarni tashkillashtirish va amalga oshirish;
- xar tomonlama ta’minot bо‘yicha tadbir-larni tashkillashtirish va amalga oshirish;
- qо‘yilgan topshiriqlarni bajarilishini tashkillashtirish nazorat qilish (va/b).
О‘zR FMga umumiy rahbarlikni О‘zR VM amalga oshiradi.
О‘zR Bosh vaziri mamlakat FM boshlig‘idir.
О‘zR FMni boshqarish О‘zRsi FVVgi zimmasiga yuklatilgan.
Qoraqalpog‘iston respublikasi, viloyatlar tumanlar, va shaharlar xokimlari о‘z hududlarining FM boshlig‘i xisoblanadilar.
Vazirliklar, idoralar, va tashkilotlar rahbarlari lavozmiga kо‘ra FM boshlig‘idirlar.
FM boshlig‘i о‘z vakolatlari doirasida quyidagi huquqlarga ega
- FMsining tegishli rejalarini amalga joriy etish;
- Aholini, moddiy va ma’naviy boyliklarni xavsiz joylarga evakuatsiya qilish tо‘g‘risidagi qarorini qabul qilish;
- FM bо‘yicha direktiva, buyruq, qaror, va farmo-yishlar chiqarish;
- Qonun hujjatlarga muvofiq boshqa vakolatlar-ni amalga oshiradilar
FVDT rahbar organlari bu aholi va hududlarni FVdan muhofaza qilish masalalarini hal etish vakolatiga kiradigan davlat boshqaruvi, mahalliy hokimiyat organlari va obyektlar ma’muriyatidir.
Respublika darajasida- О‘z R FVV; atrof tabiiy muhit va kuchli xavfli obyektlarning holatini kuzatuvchi va nazorat qilish uchun ma’sul bо‘lgan, shuningdek tarkibida kimyoviy, portlovchi, yong‘in chiqish mumkin bо‘lgan vazirliklar va idoralar;
Mahalliy darajasida- QR Vazirlar kengashi va viloyat, shahar, tuman hokimlari
Obyekt darajasida- korxonalar (muassasa-lar, tashkilotlar) ma’muriyatidan iborat.
FVDTning kundalik boshqaruv organlari10 Shahar va tumanlar QR, viloyatlar va Toshkent shahar FV boshqarmalari FVlar bо‘limlari;
Obyektning FVlar bо‘limlari;
Vazirliklar va idoralarning davlat nazorati organlari;
Vazirliklar va idoralarning FVlar bо‘limlari;
FV vazirligining tang vaziyatlarni boshqarish markazi;
FVBlari boshqarmalari (bо‘limlari)ning navbatchilik xizmatlari;
Vazirliklar, idoralar va obyektlarning navbatchi- dispetcherlik xizmatlaridan iborat. Ular tegishli xabar berish, aloqa axborotni qayta ishlash va uzatish vositalari bilan jihozlangan hamda ularga yuklatilgan vazifalarni bajarishga doimiy tayyor holda saqlanadi
Sharoitga baho berish- kuchlar va vositalarning shikast о‘chog‘iga (tabiiy ofat, avariya, xalokat joyiga) va ishlash obyektlariga borish marshrutining va yer kо‘rinishining xarakteri;
-gidrometeorologik sharoit, ob-xavo axvoli, yil fasli va kecha-kunduz vaqti;
utqarish ishlari о‘tkazish uchun kuch va vositalar kiritishning eng maqbul yо‘nalishlari, ishlar bajarilayotgandagi xavfsizlik choralari
Suv bosgan zonalardagi sharoitga baho berishda gidrotexnik inshoot tо‘g‘oni buzilgan vaqti va buzilishning darajasi; tо‘g‘on buzgan tо‘lqinning harakat tezligi, balandligi va aholi yashash punktlariga, iktisodiyot obyektlariga yetib borish vaqti; suv bosgan zona chegaralari; darhol xabar berishi kerak bо‘lgan aholi yashash punktlari, iktisodiyot obyektlari kо‘chirilishi kerak bо‘lgan aholi yashash punktlari va moddiy boyliklar miqdori; qutqarish ishlari о‘tkazish uchun kerakli kuch va vositalar.
Fuqaro muhofazasi kuchlariga baho berishda FV sodir bо‘lgandan sо‘ng FM tuzilmalari turgan joy;
shaxsiy tarkibga va texnikaga yetgan talofat;
FM tuzilmalari shaxsiy tarkibining ma’naviy ruxiy ahvoli;
FM tuzilmalarini qayta tiklash uchun kerakli vaqt;
FM tuzilmalarining moddiy va texnikaviy ta’minlanganligi va ishga shayligi.
Marshrutlar ahvoliga baho berishda vayronliklar, suv bosqinlari va yong‘inlar, marshurutlar, suvdan о‘tkazish joylari, kо‘priklar, kо‘prik yо‘llar va h.k. dagi zaharlangan uchastkalar soni va zaharlanish harakteri; vayron bо‘lgan uchastkalarni aylanib о‘tish va qayta tiklash imkoniyatlari, kolonna yо‘llarini yotqizish imkoniyatlari; qurilish materiallari, yо‘l qurish texnikasi, suvdan о‘tkazish vositalari mavjudligi.
-Meteorologik sharoitga baho berish yil fasli, havo, tuproq va suv harorati; yer yuzasidagi shamolning yо‘nalishi va balandliklar bо‘yicha tezligi; bulutlik ahvoli va yog‘inlar harakteri; ob-havo ma’lumoti; vazifalar bajarilishiga meteorologik sharoitning ta’siri.
Berilgan topshiriqlarni tub moxiyatini anglab olish (vazifani sifatli bajarish uchun tegishli xizmatlardan zaruriy axborot olish, boshlang‘ich ma’lumotlarni tо‘plash, vaziyatni о‘rganish va anglash)
Olingan topshiriq va umumiy vaziyat xaqida shaxsiy tarkibga ma’lumot yetkazish
Vaqtni xisobga olish
FV sodir bо‘lgan joyga (hududga, obyektga) borish va razvetka ishlarini о‘tkazish bо‘yicha tayyorgarlik kо‘rish va amalga oshirish yuzasidan farmoish (buyruq) berish
FV sodir bо‘lgan (xarakat qilish joyini) hududni о‘rganish va FV bartaraf etish shtabi (FV bartaraf etishni о‘z zimmasiga olgan yuqori boshqaruv organ raxbari va unga tezkor bо‘ysinuvchi tuzilmalar va tezkor gurux) bilan xamkorlikda xarakt qilish uchun aloqani о‘rnatish
Vaziyatga baho berish (kuch va vositalarni shayligi, FVning olib keliuvchi oqibati omillari, shaxsiy tarkibning, axoli (ishchi, xizmatchi) va obyektning muhofazalanganlik darajasi, geografik, iqlim va boshqa sharoitlarni hisobga olish)
Qaror qabul qilish
Tuzilmaga vazifalar qо‘yish va xamkorlikda xarakat qilishni ta’minlash.
FV hududiga kuch va vositalarni kiritish
Boshqaruvni va xarakatlarni amalga oshirishda xar tomonlama ta’minot tashkillashtirish
AQ va KBI amalga oshirishdagi boshqaruv va nazorat.
Berilgan topshiriqlarni tub moxiyatini anglab olish (vazifani sifatli bajarish uchun tegishli xizmatlardan zaruriy axborot olish, boshlang‘ich ma’lumotlarni tо‘plash, vaziyatni о‘rganish va anglash)
Olingan topshiriq va umumiy vaziyat xaqida shaxsiy tarkibga ma’lumot yetkazish
Vaqtni xisobga olish
FV sodir bо‘lgan joyga (hududga, obyektga) borish va razvetka ishlarini о‘tkazish bо‘yicha tayyorgarlik kо‘rish va amalga oshirish yuzasidan farmoish (buyruq) berish
FV sodir bо‘lgan (xarakat qilish joyini) hududni о‘rganish va FV bartaraf etish shtabi (FV bartaraf etishni о‘z zimmasiga olgan yuqori boshqaruv organ raxbari va unga tezkor bо‘ysinuvchi tuzilmalar va tezkor gurux) bilan xamkorlikda xarakt qilish uchun aloqani о‘rnatish
Vaziyatga baho berish (kuch va vositalarni shayligi, FVning olib keliuvchi oqibati omillari, shaxsiy tarkibning, axoli (ishchi, xizmatchi) va obyektning muhofazalanganlik darajasi, geografik, iqlim va boshqa sharoitlarni hisobga olish)
Qaror qabul qilish
Tuzilmaga vazifalar qо‘yish va xamkorlikda xarakat qilishni ta’minlash.
FV hududiga kuch va vositalarni kiritish
Boshqaruvni va xarakatlarni amalga oshirishda xar tomonlama ta’minot tashkillashtirish
AQ va KBI amalga oshirishdagi boshqaruv va nazorat.
Shahar - tuman bо‘g‘inlarida quyidagi masalalarda hamkorlik tashkil etiladi:
-shikastlanish о‘choqlariga (tabiiy ofat, avariya, halokat joylariga) FM qismlari va tuzilmalarini olib borish va kiritish tartibi;
-turli ishlarga mо‘ljallangan tuzilmalarning, harbiy qismlarning vazifalar birgalikda bajarilayotgandagi harakatlarni uyushtirish;
-jabrlangan aholini qutqarish va hayot faoliyatini ta’minlash davomida FM organlari, FM kuchlari faoliyatini ta’minlash yuzasidan FM xizmatlari bilan tuzilmalari organlarining birgalikda ishlashini tashkil etish;
-qо‘shinlar (tumanlar, qutqarish uchastkalari va obyektlari, tuzilmalar harbiy qismlar) о‘rtasida о‘zaro yordamni amalga oshirish.

Nazorat savollari:

1.FM boshqarishning mohiyati, asosiy vazifalari va unga qо‘yiladigan talablar.
2.Boshqaruv tizimi (sistemasi) va boshqaruv punktlari.
3.Fuqaro muxofazasi tadbirlarini о‘tkazish uchun sharoitga baxo berish, qaror qabul qilish va vazifalar qо‘yish.
4. О‘zaro xamkorlik .