Hayot faoliyati

Ishlab chiqarish xonalaridagi belgilangan tabiiy

	yoritilish koeffitsiyentining qiymati
	___________________________________________ 10-jadval
Ish	Xonada bajariladigan ishlar				Tabiiy yoritilish
					koeffitsiyenti
					normalari
Razr-	Aniqlik	Obyektning			Yuqori va	Yon
yadi	bo'yicha	farqlanish			kombinatsi­ tomondan
		kattaligi, mm		ya yoritish-		yoritishda,
					da, o'rtacha	minimal
I	Alohida aniq	0,1	va undan		10	3,5
	ishlar		kam		7	2
II	Yuqori	0,1	dan ortiq
	aniqlikdagi	0,3 gacha
	ishlar	0,3 dan ortiq		1	5	1,5
III	Aniq ishlar
			gacha			1
IV	Kam	o'* dan ortiq			3
	aniqlikdagi	10 1 gacha			2	0,5
V	Qo'pol ishlar	10 dan ortiq
VI	Ayrim				1,5	0,5
	detallarni

130

10-jadvaldan ko'rinib turibdiki, aniqlik darajasi bo'yicha ish xarakterini belgilashda obyekt kattaligining farqlanishi, masalan, detallarning tirnalish va g'ovakligi, tirnalish va chiziqlarning yo'g'onligi kabilariga asoslaniladi. Normalar yuqoridan va kombinatsiyali yoritishga nisbatan tashqi yoritilish koeffitsiyentining talab qilinadigan kattaligini belgilaydi, chunki yoritishning bu turlarida, yuqorida ko'rsatilgandek, nur oqimi bir tekis taqsimlanadi. Yon tomondan yoritishning minimal tashqi yoritish koeffitsiyentining, ya’ni derazalardan eng uzoqdagi koeffitsiyent kattaligini normalashda talab etiladiganlarga qaraganda tashqi yoritish koeffitsiyentining bu qiymatlari ancha yuqori bo'ladi, shuning uchun yoritiladigan zonalarda yomonroq bo'ladi.

Binodan foydalanish jarayonida sexdagi yoritilganlik darajasi ancha pasayishi mumkin, chunki oynalangan yuzalaming ifloslanishi oqibatida ularning yorug'likni o'tkazish koeffitsiyenti kamayadi; devorlar va shiftlarning ifloslanishi ham ularning nur qaytarish koeffitsiyentini kamaytiradi. Shuning uchun ham sanitariya normalari yorug'lik tuynuklari oynalarini tozalab turish zarurligini qayd qiladi. Kam chang ajraladigan xonalarni yiliga kamida 2 marta, tutunli va isli xonalarni kamida 4 marta tozalash zarur. Shift va devorlarni yiliga kamida bir marta oqlash va bo'yash lozim.

Ko'p maydoni oynalangan ba’zi bir ishlab chiqarish xonalarining ish joylarida quyosh nurlarining to'g'ri yoki aks etib tashishidan ko'zni oladigan sharoitlar yuzaga kelishi mumkin. Ular bilan kurashish uchun quyoshdan himoya qiladigan soyabonlar, ekranlar, jalyuzlar va shunga o'xshashlardan foydalaniladi.

131

VII bob. MAGNIT MAYDONIDAN SAQLANISH

Hozirgi zamon texnika taraqqiyoti davrida yuqori chastotalarga ega bo'lgan magnit maydonlaridan har xil texnika ishlarida, masalan, metallarni qizdirib toblash, eritish, yog'och mahsulotlarini yelimlash va boshqa ishlarda keng foydalanilmoqda. Bunday vositalar bilan texnik operatsiyalarni bajarishning qulayligi ortiqcha issiqlikning ajralmasligi va ortiqcha uskunalarga bo'lgan ehtiyojning kamayishi bu usulning keng ko'lamda qo'llanish imkoniyatlarini yaratmoqda. Bundan tashqari, bu usul ish sharoitini yaxshilash va

ish joylarida havoning tozaligini ta’minlanganligi sababli sanitariya-gigiena tomonidan birmuncha qulayliklar tug'diradi.

Hozirgi vaqtda radio va elektron qurilmalarining keng ko'lamda qo'llanilishi, radiotelemetriya, radionavigatsiya va boshqa elektromagnit tebranishlarga asoslangan apparaturalaming keng ko'lamda qo'llanilishi, radio apparaturalar bilan ko'pchilik ishchilarning muloqotda bo'lishiga olib kelmoqda.

Shuning uchun ham hozirgi vaqtda elektromagnit tebranish to'lqinlaridan muhofazalanish chora-tadbirlarini amalga oshirish taqozo qilinmoqda. Keyingi vaqtlarda elektromagnit to'lqinlari inson organizmiga xatarli ta’sir ko'rsatishi aniqlandi. Bu ta’siming xatarli tomoni shundaki, inson bu nurlar ta’siriga tushganligini sezmaydi.

VII. 1. Elektromagnit maydonining tavsifi

Elektromagnit maydoni ma’lum kuchlanishdagi elektr maydoni (V/m) va magnit maydoni (A/m) vektorlari orqali ifodalanadi. Harakatlanuvchi elektromagnit to'lqinlarining va vektorlari har vaqt o'zaro perpendikular bo'ladi.

O'tkazuvchi muhitda tarqalayotganda, ular o'zaro quyidagi bog'lanishga ega bo'ladi:

132

bunda, m — elektromagnit tebranishlarining aylanma chastotasi; у — ekran moddasining solishtirma o‘tkazuvchanligi; |л — bu moddaning magnit o‘tkazuvchanligi; к — so‘nish koeffitsiyenti; z — nurianayotgan ekran yuzasidan aniqlanayotgan nuqtagacha bo'lgan masofa.

Elektromagnit to‘lqinlari vakuumda yoki havo muhitida tarqalayotgan bo'lsa, E=377N bo'ladi. Elektromagnit to'lqinlarining tarqalishi maydondagi eneigiyani ko'chirish bilan bog'Iangan.

Elektromagnit maydondagi energiya oqimining zichligi vektori

9. 
   (Vt/m2) (intensivligi) —«Umov-Poynting vektori» deb ataladi va quyidagicha ifodalanadi:
   

1= ЁН

Elektromagnit maydoni nazariyasiga asosan o'zgaruvchi elektr yoki magnit maydoni manba yaqinida ikki zonaga boMinadi: yaqin zona yoki induksiya zonasi bo'lib,

2 7t 6

A.— to'lqin uzunligi bo'lib, X=S/f — tenglamasiga asosan aniqlanadi, bunda, S — elektromagnit to'lqinlarining tarqalish tezligi (vakuum yoki havo muhiti uchun yorug'lik tezligi); f — elektromagnit to'lqinlarining chastotasi va nurlanish zonasi bo'lib, R >A/ 6 masofalarda joylashgan bo'ladi.
Induksiya zonasida (yaqin maydon) hali harakatlanayotgan elektromagnit maydon hosil bo'lib ulgurmagan bo'ladi va elektr bilan magnit maydonlarini bir-birlariga bog'lanmagan deb hisoblash mumkin. Shuning uchun bu zonadagi normalashtirish eletromagnit maydonining ham elektr, ham magnit maydonlari qo'shilmalari sifatida olib boriladi.

Nurlanish zonasida esa maydon harakatlanayotgan elektromagnit to'lqinini vujudga keltiradi va bu harakatlanayotgan to'lqinning muhim parametri to'lqin oqimining zichlik quwati hisoblanadi. Bu zonadagi normalashtirish intensivlikka asosan olib boriladi va bu intensivlik nuqtasimon manbagacha bo'lgan masofa kvadratiga teskari proporsional bo'ladi.

133

bunda, RM — manbaning nurlanish quwati. Agar bu manba yo'naltirilgan harakatga ega bo'lsa (antenna), unda: