Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış

Əxlaq pozğunluğu cəmiyyətin xəstəliyinə çevrilir 

 

Tarixi araşdırmalarda keçmişin iyrənc izləri arasında əxlaq pozğunluğunun da 

ciddi qüsur olduğu aşkara çıxır, ona görə də qəddarlıq nümunələri kimi, o da mövcud 

olduğu cəmiyyətə ar, biabırçılıq xüsusiyyətləri bəxş edir. Bəzi qədim xalqlarda 

qanqarışdırıcı intim əlaqə yalnız yuxarı sinif arasında davam etsə də, aşağı siniflər 

arasında yayılmırdı. Qədim Misirdə faraonlar sülalənin qanının təmizliyini qorumaq 

üçün öz doğma bacıları ilə evlənirdilər. Bu təcrübə faraonlar yoxa çıxsa da, b.e.ə. I əsrə 

qədər davam etmişdi. Çünki VII Kleopatra (b.e.ə. 69-30-cu illər) Böyük Aleksandrın 

ordusunun sərkərdələrindən biri və o, öləndən sonra Misirdə çarlıq edən Ptolomeyin 

sülaləsinin davamçısı olsa da, özündən kiçik qardaşının arvadı olmalı idi. Sezarın 

müdaxiləsi ilə Kleopatra taxt-taca sahib olduqdan sonra qardaşı da öldürülməklə, bu 

məsələ öz “uğurlu” həllini tapmışdı. Kleopatra əvvəlcə Sezarın məşuqəsi, sonra isə 

Mark Antoninin arvadı olmuşdu.  

Yəqin ki, bu qədim ənənənin təsiri altında Misirdə sevgililər bir-birinə “qardaş” 

və “bacı” kimi baxırdılar, baxmayaraq ki, qardaş-bacı nikahı ölkənin çar ailəsi ilə 

məhdudlaşırdı. Bibliyanın “Şərqilər şərqisi” kitabında da çar Solomon üzüm bağında 

vurulduğu sadə kəndin qızı Sulamitə başqa əzizləyici adlarla yanaşı, “bacı” deyə 

müraciət edir. Görünür, bu ənənə Misirin sərhədləri daxilində qapılıb qalmamışdı.  

Yunanıstanda əsasən ordudan gələn təsirlər hesabına homoseksual əlaqələr adi 

hal sayılırdı, yaşlı döyüşçülərin öz himayələrində olan gənc döyüşçülərlə belə əlaqəyə 

girməsi çox geniş yayılmışdı. Böyük Aleksandrın da dostu Hefestionla yaxınlığı sirr 

deyildi, Roksanaya evlənəndən sonra da bu əlaqə davam edirdi və bu oğlanın vaxtsız 

ölümünə Aleksandr öz şəxsi faciəsi kimi yanaşmışdı. Spartada isə qadınlar intim 

yaxınlıq məsələsində tam sərbəst idilər, gənc qızlar isə çılpaq şəkildə öz həmyaşıdları 

olan oğlanlarla birlikdə məşq edirdilər.  

Qədim Romada b.e.ə. II əsrindən başlayaraq əxlaq pozğunluğu “geniş vüsət” 

aldı. Böyük Katon kimi əxlaq təmizliyi uğrunda mübarizə aparan fədailər bu məsələdə 

bütün günahları yunanların mənfi təsirində görürdülər. Mədəniyyətcə xeyli yuxarıda 

---

175 

 

dayanan yunanlar öz sivilizasiya nemətlərini romalılara ixrac edirdilər və bu 

mübadilədə, qəribə də görünsə, əxlaqın möhkəmliyinə xələl gətirən cəhətlər də yer 

tutmamış deyildi. Roma respublikasında yüksək vəzifəli xadimlər siyasi ittifaqlar 

naminə bir-birinə hətta uyğun gəlməyən qohumluq, izdivac əlaqələrinə girirdilər, 

bundan fayda götürürdülər.Siyasətçilər, məsələn, Avqustun özü də bunu etmişdi, hətta 

başqasının arvadını boşatdırıb onunla evlənirdilər, ancaq bu əxlaqa zidd qayda nikah 

sferasından uzağa getmirdi.  

İmperatorların dövründə isə əxlaqsızlıq vakxanaliyası başlandı və getdikcə daha 

biabırçı formalar kəsb etməyə başladı. Əvvəlki şəhvət macəralarına baxmayaraq, 

əxlaqın keşiyində dayanması ilə öyünən Avqustdan sonra imperator Tiberi qoca 

vaxtında Kapri adasında əxlaqsızlıq yuvası quraraq, cavan qızlarla və oğlanlarla kef 

edirdi. Kaliqula öz bacıları ilə, Neron öz anası ilə intsest – qanqarışdırıcı əlaqəyə 

girmişdi. Onlara qədər qan yaxınlığı əlaqələri və nikah yalnız qullara məxsus idi. Hər 

cür məhrumiyyətlərin acığına onlar bunun fərqinə varmırdılar və heç olmazsa bu 

sferadakı sərbəstliklərindən təsəlli tapırdılar.  

İmperator Klavdinin arvadı Messalina təkcə pozğunluq rəmzi olaraq qalmırdı, 

dövlətin qüvvədə olan qaydalarına ağır zərbə vurmaqdan da çəkinmirdi. O, başqa bir 

fahişə qadınla bir sutka ərzində pozğunluq marafonunda yarışa girməklə 

kifayətlənməyib, imperator əri sağ ola-ola, yalnız şəhərdən kənarda olmağına görə, 

nümayişkaranə şəkildə Sili adlı qəşəng kübar oğlana ərə getmişdi. O, yəqin ki, imkan 

olsaydı heç qədim yunan mifologiyasındakı Kritə Minotavrı doğub bəxş edən 

Pasifayanın da biabırçı hərəkətinin təqlidindən çəkinməzdi.  Küt Klavdi isə nə baş 

verdiyini anlamırdı, axı o, ağıldan zəif idi. Uşaq vaxtı onu çirkin hesab edən anası 

mübaliğəyə yol vermədən demişdi ki, təbiət onu yaratmağa başlasa da, bu işi başa 

çatdırmamışdı. Ona görə də səfeh imperator arvadı barədə bu xəbəri eşidəndə qorxuya 

düşərək, özünün hələ vəzifədə qalıb-qalmadığını da soruşmuşdu.  

Ərinin razılığı olmadan Messalina öldürüldükdən sonra, gənc dul qadın olan 

Aqrippina oğlu Neronu hakimiyyətə gətirmək üçün öz doğma əmisi olan həmin 

imperatora ərə getməyə nail olmuşdu. Roma qanunları belə izdivacı qadağan etsə də, 

Aqrippinanın qurduğu tələ hesabına senatorlar iradəsiz Klavdini belə biabırçı nikaha 

girməyə məcbur etmişdilər. Messalinanın açıq fahişəliyinə dözən imperator özü də 

cavan qardaşı qızının məlahətindən və saraya gəlib tez-tez onu guya qardaşı qızı kimi 

öpməsindən, şirnikləndirməsindən yayına bilmirdi. Sonralar, yəqin ki, öz təzə arvadı 

Aqrippinanın iştirakı ilə Klavdi zəhərlənib öldürüldükdə, bu qadının planı baş tutdu və 

oğlu yeniyetmə Neron taxt-taca çıxdı.  

Neronun qısa ömrü əsl əxlaq pozğunluğu müntəxəbatı hesab oluna bilərdi. O, 

qıza evləndiyi kimi, cavan oğlana da ərə getmişdi. Ümumiyyətlə o, zinakarlıqda heç bir 

hədd tanımırdı.  

Mark Avreli kimi nəcib imperatorun və böyük filosofun oğlu olan Kommod 

(161-192-ci illər) taxt-taca çıxdıqdan sona hər cür əllaməliklərlə məşğul olurdu, öz bacısı 

ilə intim yaxınlıq edirdi. Qladiator döyüşlərində bilavasitə iştirak edirdi. O qədər 

həyasızlaşmışdı ki, Romanın adını dəyişib, şəhərə öz adını vermək istəyirdi.  

14 yaşında imperator olan Eloqobal (204-222-ci illər) daha çox öz pozğunluğu ilə 

“şöhrət” tapmışdı. Bu səfeh yeniyetmə dövlətin pulunu israf edir, əxlaqsızlıq orgiyaları 

---

176 

 

təşkil edirdi. Sələfi Neron kimi qeyri-ənənəvi cinsi oriyentasiyasına görə ən eybəcər 

pozğunluqdan həzz alırdı.  

Bu həmin Roma idi ki, burada vaxtilə bir kübar qadının çarın oğlu tərəfindən 

zorlanmasına görə qiyam qalxmış, xalq qisas naminə təkcə çar Məğrur Tarkvinini və 

onun ailəsini şəhərdən qovmaqla kifayətlənməmiş, həm də monarxiyanı bütünlüklə 

ləğv etməklə etruskların ağalığına da (son üç Roma çarı etrusk idi) son qoymuşdu. Bu 

hadisə b.e.ə. 510-cu ildə baş vermişdi və bu vaxt Romada hakimiyyətin respublika 

forması qurulmuşdu. Zorlanan qadın Lukretsiya nə baş verdiyini atasına, ərinə və 

onların dostlarına söylədikdən sonra, digər ərli qadınlara qeyri-bakirəlik, namussuzluq 

nümunəsi olmaqdansa, özünü intihar etmək yolunu tutmuşdu. Namuslu bir qadın 

kimi, ləyaqətini itirmiş olmaqdansa, öz həyatına qəsd etməyi seçən Lukretsiya bir təmiz 

və cəsarətli qadın modelinə, simvoluna çevrildi. Əxlaqsızlığa yol verən çar oğlu Sekst 

isə atası ölkədən qovulduqdan sonra öz köhnə düşmənləri tərəfindən qətlə yetirildi. 

Çarın devrilməsi və yeni quruluşun yaranması ilə Respublika erası meydana gəldi və 

onun ömrü beş əsr davam etdi.  

Roma respublikasında əxlaqsızlığa aparan xırda şlüzlərin də bağlanmasına fikir 

verilirdi, qadına qarşı ehtiras yaradan cəhətlər belə, diqqətdən yayınmırdı.  

Qadınların zinətə, dəbdəbəyə marağını zəiflətmək üçün də bir sıra tədbirlər 

həyata keçirildi. İkinci Puniya müharibəsi dövründə (b.e.ə. 218-201-ci illər) romalılar 

Oppian qanununu qüvvəyə mindirdilər. Bu qanunun prinsiplərindən əsas məqsəd 

qadınların malik ola biləcəkləri bəzəklərin sayını məhdudlaşdırmaq və həm də onların 

paltarlarının sayını azaltmaq idi. Böyük Katon bu qanunun ləğv edilməsini tələb edən 

və ona qarşı çıxan qadınlar barədə kəskin çıxışlar edirdi. O deyirdi ki, “Bizim 

əcdadlarımız heç bir qadına, hətta onun şəxsi işində də mühafizəsiz davranmağa icazə 

vermirdi. Onlar istəyirdilər ki, bunu da qadınlar atalarının, qardaşlarının, ərlərinin 

nəzarəti altında etsinlər”. Kişilərə müraciət edərək deyirdi ki, “Onlar sizinlə bərabər 

olmağa başlayanda sizdən üstün olacaqlar”,  sonra davam edirdi: “Əgər qanun 

arvadının xərclərinə məhdudiyyət qoymağı kəsirsə, sən heç vaxt bunu bərpa edə 

bilməyəcəksən”.  

İslam dininin beşiyi başında dayanan Məhəmməd peyğəmbər də sadə həyat 

tərzinə üstünlük verdiyi kimi, dəbdəbənin əleyhinə idi. Ona görə də İslamın ilk 

illərində müsəlmanlar arasında ipək paltar və qızıl bəzək şeylər yasaq sayılırdı.  

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, antik dövrlərdə insan bədəninə münasibət də az 

əhəmiyyət daşımırdı. Yunanların və romalıların çoxuna görə insan bədəni gözəllik, 

sevinc və həzz mənbəyi hesab olunurdu. Qədim yunan heykəllərində və rəngkarlığında 

qadın və kişi bədəninin mütənasibliyi, hər cinsin özünə məxsus cazibədar cizgiləri 

xüsusilə nəzərə çarpdırılırdı. İstər, “Miloşlu Venera”da və ya “Disk atan” heykəlində 

bədənin ilham mənbəyi olması aydın surətdə özünü büruzə verir.  

Sonralar isə xristian dininin təsiri altında, əlbəttə, Renessansa qədər, bədənə 

münasibət xeyli dəyişikliyə məruz qaldı. Xristianların çoxu bədənə, ruhən Allaha 

birləşmək yolunda bir maneə kimi baxırdılar. Onlar elə bil ki, məşhur Orfeyin 

mahnısındakı “Bədən (soma) ruh üçün qəbirdir (sema-dır)” sözlərinin həyati refren kimi 

qəbul etmişdilər. Cinsi yaxınlıqdan imtina isə canın istəkləri üzərində qələbə hesab 

olunurdu və beləliklə, müqəddəsliyə yol açılırdı. Qədim yunanlarda isə əksinə, intim 

---

177 

 

yaxınlıqdan imtina bir cəza növü hesab olunurdu. Yunan komediyasının atası 

Aristofanın (b.e.ə. 445-385-ci illər) “Lisistrata” pyesində Afina qadınları ərlərini 

müharibədən çəkindirmək üçün sülh bərpa edilənə qədər onlarla intim yaxınlıqdan 

imtina etməyə söz vermişdilər.  

Eyş-işrət, əyləncə, kef ən möhkəm adamları da zəiflədir, onların ruhuna xətər 

toxundurmamış qalmır. Bu cəhət nəzərə alındıqda, bəlkə də erkən xristianların 

mövqeyinə o qədər də tənqidi yanaşmaq istəmirsən. İfrat rahatlığın, həzzlərə uymağın 

necə qorxulu olduğuna çoxlu misallar gətirmək olar. Hannibalın başçılığı altında Alp 

dağlarının sıldırım qayalarındakı aşırımları sərt iqlim şəraitində keçən Karfagen 

ordusunu nə ağır əziyyətlər, nə böyük məhrumiyyətlər, nə də hətta addımbaşı ölüm 

təhlükəsi belə əyə bilmədiyi halda, Kann qələbəsindən sonra Kapuyada qışı keçirərkən, 

bu dəfə görmədikləri və onlar üçün yad olmaqla, dəbdəbə xarakteri daşıyan həzzlə 

dolu günlər, bura qadınların iştirakı ilə olan məclislər də daxil idi, döyüşçülərin 

bədənini və ruhunu ciddi zəifləməyə məruz qoydu.  

Qədim Romanın tarixi isə göstərdi ki, dövlət özünün qədim nəcib ənənələri, 

ləyaqətləri və dəyərləri ilə vidalaşdıqca, ən eybəcər hisslər və ehtiraslar adamların 

davranışına, həyat tərzinə hakim kəsilir. Acgözlük, tamahkarlıq, sərvət düşkünlüyü 

artıq təkcə adamların deyil, bütövlükdə cəmiyyətin və dövlətin tənəzzülünü 

sürətləndirirdi. Romaya öz övladları xəyanət edir, onun respublika adlanan başını 

kəsməklə cəsədinə təcavüz etmək istəyirdilər. Katilina adlı kübar, ona xidmət göstərən 

qandan, məkrdən, hiylədən istifadə edərək, özünün iyrənc taxt-tacını qurmaq istəyirdi. 

O, heç bir mənəvi, əxlaqi hədd tanımırdı, ləyaqəti müdafiə edənlərin hamısını məhv 

etməyə hazır idi. Respublika quruluşu məhv edildikdə onun bütün qanunları da toza 

dönməli idi. Ölkədə təvazökarlıq, təmkinlilik, mərdlik əvəzinə həyasızlıq, pulla 

adamları ələ alma, tamahkarlıq yayılmağa başladı. Respublika quruluşuna qəsd 

hazırlayan Katilina həyasızlıqla bəyan edirdi ki, “ətrafımdakı gurlayan alovu mən 

xarabalıqlar altında basdıracağam”. Bu vaxt kasıb adamlar mənəvi cəhətdən 

pozulduqlarından ümumi xeyir haqqında deyil, öz gözlədikləri şeylər barədə düşünür, 

arzu etdikləri xoş gələcəyə ümid bəsləyirdilər. Onların çoxu özlərinə ziyan dəyməmək 

naminə hətta bütöv dövlətin dağılmasına üstünlük verirdilər.  

Əxlaqın pozulması Romanı taqətdən salırdı, digər amillərlə birlikdə dövləti və 

cəmiyyəti məhvə sürükləyirdi. Qədim Romada əxlaq əcdadların adətlərinə, qaydalarına 

əsaslanırdı, onları bir etalon kimi qəbul edirdi. Roma dünya dövlətinə çevrildiyindən 

onda alçaq ehtiraslar daha qızğınlıqla cövlan etməyə başladı, acgözlük xüsusi miqyasa 

yiyələndi. Bu dövrdə iki ehtiras – hakimiyyət hərisliyi və tamahkarlıq çox güclü idi. Bu 

iki qüsur bütün bəlaların mənbəyinə çevrildi, ilkin səbəbləri oldu. Cəmiyyət uzun bir 

pozulma yolunu keçməli oldu.  

Romanı pozan, dağıdan, məhvə sürükləyən hakimiyyət hərisliyi – ambitio və pul 

düşkünlüyü – avaritia cəmiyyətə meydan oxuyurdu. Onlardan pul hərisliyi hər cür 

cinayətlərin və zorakılığın baş alıb getməsinə səbəb oldu. Bizim eranın I əsrinin və II 

əsrin son onilliklərindən Romanın süqutuna qədər olan dövrün tarixi daha çox dəhşətli 

cinayətlərin, əxlaq pozğunluqlarının, harınlığın və eyş-işrətin biabırçı təsvirlərinin 

almanaxı idi.  

---

178 

 

İmperatorlar elə bil ki, quduz şəhvətdə və qəddarlıqda bir-biri ilə yarışa 

girmişdilər. Onların pozğunluğu bütün cəmiyyətə pozucu təsir göstərir, sotsiumun 

bütün hüceyrələrinə yayılırdı. “Nəcib imperatorlar”ın həyata keçirdiyi tədbirlər bu 

xəstəliyin şiddətini zəiflətsə də, onu sağalda bilmədi, sonra gələnlərin isə bir çoxu 

əvvəlki yola düşməklə iflas prosesini sürətləndirdilər. Eyş-işrətə qurşanma elə bil ki, 

nəsil artırmağı da yaddan çıxartdırmışdı. Romanın əhalisi sürətlə azalırdı, paytaxtı 

müdafiə etmək də çətinləşmişdi, onu qorumağa cavanlar da çatmırdı. V əsrdə Roma 

əhalisi I əsrə nisbətən yarıbayarı azalmışdı. Ona görə də Romanı işğal etmək barbarlara 

elə bir çətinlik törətmədi.  

Böyük ingilis şairi lord Corc Bayron Romanı xalqların Niobası adlandırırdı. 

Yunan mifologiyasında Fiva çarının arvadı olan Nioba çox övladı olması ilə öyünürdü. 

Yalnız iki uşağı olan Leto bunu özünə təhqir kimi qəbul etdi və onun övladları Apollon 

və Artemida buna görə oxla Niobanın 12 övladının hamısını öldürdülər. Bu ağır 

dərddən Nisoba daşa çevrildi. Roma da fəxr etdiyi hər şeyi, övladlarını, hətta öz 

varlığını da itirdi. Roma təkcə öz ərazilərini deyil, həm də özünün qiymətli ideyalarını, 

ruhunu itirdi. Müqəddəs Avqustin yaxşı demişdi ki, əgər Allahın yaratdığı məhv 

olursa, Romulun da yaratdığı məhv ola bilərdi. Ancaq ruh bədəndən ayrıldığı kimi, 

Romanın süqutundan min il sonra onun ruhu Renessans adı altında yenidən həyata 

qayıtdı. Antik dövrdən əxz edilməli olan irs isə bu ruhun böyüklüyünə dəlalət edən 

humanist ideyalar idi.  

Xristianlıq hakim dinə çevrildikdən sonra ailə münasibətlərinin möhkəmliyinə 

ciddi fikir verməyə başladı. IV əsrdən başlayaraq tselibat – nikahsızlıq qaydası 

keşişlərin üzərinə də yayılırdı. Bundan əvvəl isə rahiblər buna ciddi riayət etmək 

nümunəsi göstərirdilər. Onlar qadınların şirnikləndirməsindən, ehtiras alovunun onları 

qarsacağından qorxub, səhralara, dağlara çəkilir, cəmiyyətdən uzaqlaşaraq mağaralarda 

yaşayır, əsasən asket (guşənişin) həyat tərzi keçirirdilər. Çünki bakirəlik ən yüksək 

standart kimi qəbul olunurdu.  Müqəddəs Yeromi (375-420-ci illər) deyirdi ki, 

“Bakirəlik buğdadırsa, nikah arpadır, zinakarlıq isə inək peyinidir”. O vaxtdan ki, insan 

inək peyinini yemir, Yeromi onlara arpa çörəyi yeməyi müsaidə edirdi. Din xadiminin 

sözləri ona əsaslanır ki, iki ayaq üstə gəzən insanın qidası heç də heyvanlarınkından 

fərqlənmirdi, onlar zülal mənbəyi olan hər şeyi istehlak edirdilər.  

Müqəddəs Avqustinin (354-430-cu illər) baxışları da həmçinin cinsi əlaqə 

arzularına görə xristian kilsəsinin nəzər-nöqtəsini formalaşdırmaqda mühüm 

əhəmiyyətə malik idi. Erkən xristianlardan çoxu tselibata və ya cinsi fəallıqdan tam 

uzaqlaşmağa riayət edirdi, bunu müqəddəsliyə çatmaq yolu hesab edirdi. Avqustin 

inanırdı ki, xristianlar yəqin ki, cinsi əlaqədən imtina edəcəklər, həmçinin belə bir fikri 

də nəzərə alırdı ki, xristianların çoxu buna qadir deyildir. Ona görə də nikah yaxşı 

alternativ hesab olunurdu, lakin belə anlamda ki, hətta nikahda da kişi ilə qadın 

arasında cinsi əlaqə yalnız bir məqsədə – uşaq dünyaya gətirməyə xidmət etməlidir. 

Tselibatın yüksək idealını qoruyub saxlamaq isə din xadimlərinin üzərində qalmalı idi.  

Erkən kilsənin ataları qəbul edirdilər ki, tselibat və cinsi yaxınlıqdan imtina ideal 

vəziyyət olmaqla, nikahdan da yuxarıda durur. Nəticədə erkən kilsə tədricən din 

xadimlərinin tselibatına keçdi, baxmayaraq ki, erkən orta əsrlərdə bunu həyata 

keçirməyə məcbur etməyin qeyri-mümkünlüyü də özünü büruzə verirdi.  

---

179 

 

Erkən dini atalar həm də bunu vurğulayırdılar ki, tselibata riayət etmək üçün heç 

də bütün adamların öz intizamı çatmır. Beləliklə, nikah icazə verilənə çevrildi. 

Müqəddəs Pavel özünün korinflilərə ilk məktubunda qeyd etdiyi kimi: “Bu kişi üçün 

yaxşıdır ki, qadına toxunmasın. Buna baxmayaraq, zinakarlıqdan uzaqlaşmaq üçün qoy 

hər bir kişi öz arvadına malik olsun… Mən ancaq evlənməmişlərə və dul qalanlara 

deyirəm ki, onlar üçün yaxşıdır ki, hətta mənim kimi dözsünlər. Lakin əgər onlar bunu 

bacarmırlarsa, qoy onlar evlənsinlər; çünki (ehtirasda) yanmaqdansa, evlənmək 

yaxşıdır”. Kilsə nikaha iki şərdən nisbətən kiçiyi kimi baxırdı. Bu insanın zəifliyinə 

güzəşt olmaqla, cütlük, cinsi əlaqə və uşaqların olması ehtiyacını ödəyirdi. Ümumən 

onunla razılaşırdı ki, nikah cinsi yaxınlıq hüququna güzəştə getməkdir. Axı din də 

bütün insanları təbiətin qanununa tabe olmaqdan uzaqlaşdıra bilməzdi. Təkcə növün 

artması üçün canlıların əksəriyyətinə xas olan cinsi əlaqə vacib şərt olduğundan, belə 

ağılsız qadağa bəşəriyyətin inkişafına, çoxalmasına mane olmaqla, onun fiziki cəhətdən 

sıradan çıxmasına səbəb ola bilərdi. Beləliklə, cinsi əlaqəyə nikah yolu ilə icazə verilirdi, 

lakin o müddətə ki, bu uşaq törətmək, əmələ gətirmək üçün istifadə edilsin, uşaq 

yaransın, deməli, həzzə xidmət etməsin.  

Kilsənin səylərinə baxmayaraq, bəzi din xadimləri, hətta Roma Papaları da 

zinakarlıq subyektlərinə çevrilirdilər. 1492-ci ildə Papa seçilmiş VI Aleksandrın 

(dünyəvi adı Rodriqo Borcia idi, 1431-1503-cü illər) dörd uşağı var idi, qızı Lukretsiya 

ilə intsest yaxınlıqda olduğu güman edilir. Oğlu Çezare Borcia isə atasından geri 

qalmayıb, əxlaq pozğunluğunda və törətdiyi qətllərdə ad çıxarmışdı.  

    Son dövrlərdə isə istər katolik, istərsə də protestant ya pravoslav kilsəsini 

biabır edən cəhət – kilsə xadimlərinin pedofiliya cinayətlərində iştirak etməsi, azyaşlı 

qızları və oğlanları əxlaq pozğunluğuna cəlb etməsidir. İnternet də pedofiliyanın, 

pornoqrafiyanın təbliğatında və yayılmasında olduqca mənfi rol oynayır. Sosial şəbəkə 

beləliklə sosial bəlanın mənbəyi rolunda çıxış etmək kimi biabırçı bir vəzifəni öz 

üzərinə götürür.  

    Elə səhv bir fikir yaranmasın ki, qüsurlar yalnız uzaq keçmişə məxsus idi, 

sonrakı dövrlər onlarla vidalaşmağı bacarmışdır. Əsla belə deyildir, hətta bəzi xalqlar 

öz fərdi qüsurlarına malikdir. Jan Jak Russo XVIII əsrdə ona məlum olan iki xalq 

haqqında yazırdı ki, ingilislərdə məğrurluq xurafatı, fransızlarda isə şöhrət düşkünlüyü 

xurafatı vardır. Orta əsrlərdə Rusiyaya səfər edənlər bu xalqdan olanların bədəninin və 

sifətinin gözəlliyini heyranlıqla qeyd edirdilər. Bu ölkəyə 921-ci ildə səyahət edən 

müsəlman ərəb Volqa çayının sahilində yaşayan ruslar barədə yazırdı ki, “Mən heç vaxt 

fiziki cəhətdən belə kamil olan xalq görməmişəm.” Fransız markiz Astolf de Kyustin 

özünün ifşa xarakterli “Rusiya 1839-cu ildə”, rusca tərcümədə “Nikolayevskaya 

Rossiya” adlanan kitabında həmin cəmiyyətin bütün xüsusiyyətlərini kəskin surətdə 

pisləsə də, rus qadınlarının çox gözəl olduğunu qeyd edir. Rus yazıçıları A. S. 

Qriboyedov, N. V. Qoqol, F. M. Dostoyevski və A. P. Çexov isə doğma ölkələrində 

cəmyyətə və xalqa xas olan qüsurları amansızcasına qamçılayırdılar. M.Y. Saltıkov-

Şedrin yazırdı ki, “Əgər mən mürgüləsəm və 100 il sonra yuxudan ayılsam və məndən 

soruşsalar ki, Rusiyada nə baş verir, mən cavab verəcəyəm: içirlər və oğurlayırlar.” 

Təəssüf ki, onun gələcək üçün öncəgörməsi düzgün çıxdı. Yazıçının ölümündən bir əsr 

sonra dağılan SSRİ-nin xarabalıqları üzərində Rusiyada rəhbərliyə gələn, daha çox 

---

180 

 

sərxoşluğu ilə məşhurlaşan Boris Yeltsin ölkəni oğurluqdan da betər, əsl qarət və 

soyğunçuluq məkanına çevirdi. Onun vurduğu ağır yaradan Rusiyanın sağalması çətin 

olmaqla uzun çəkdi. Xəstəliyin bəzi təzahürləri hələ də özünü büruzə verir. Bu ölkədə 

alkoqolizmə qarşı aparılan mübarizə isə elə bir ciddi nəticə vermir. 

    Prezident Bladimir Putin Rusiyanı Yeltsin cəhənnəmindən çıxara bildi, ölkə 

tənəzzül sferasını tərk etməyə və iqtsadi qüdrətə yiyələnməyə başladı. Lakin ölkə 

rəhbərliyinin qonşuları barədəki izahı çətin olan hərəkətləri Rusiyanı ağrılı iqtisadi 

sanksiyalara məruz qoydu. Dünya bazarında neftin qiymətinin iki dəfədən də çox aşağı 

düşməsi Rusiyanı maliyyə böhranı ilə üzləşdirdi, iqtisadi vəziyyət də xeyli ağırlaşdı.