Hozirgi kunda axborot texnologiyasining jadal rivojlanishi davriga guvoh bo‘lib turibmiz. Axborot texnologiyasining ishlab chiqarish jarayonida joriy etish ham yuqori samaraga EGA bo'lmoqda

Buxgalteriya hisobi axborot tizimlarining tashkiliy tuzilishi
Buxgalteriya hisobining axborot tizimlari asosida majmualarga birlashtirilgan, hisobning alohida uchastkalari tomonidan bajariladigan hisob vazifalarini hisoblash bajariladi. Vazifalar majmuasi iqtisodiy mazmunini aniqlash, tasdiqlangan sintetik schyotlarni olib borish, birlamchi va yig'm a hujjatlar, hisoblash algoritmlarining o‘zaro aloqalari hamda hisobning aniq uchastkasining uslubiy materiallari va me’yoriy hujjatlari bilan ta’riflanadi. Buxgalteriya hisobining axborot tizimlari an’anaviy ravishda vazifalaming quyidagi majmualarini o‘z ichiga oladi: asosiy vositalar hisobi, moddiy boyliklar hisobi, mehnat va ish haqi (maosh) hisobi, tayyor mahsulotlar hisobi, moliyaviy hisoblash operatsiyalarining hisobi, ishlab chiqish harajatlari hisobi, yig‘ma hisob va hisobotlarni tuzish. Korxonaning sifatan bir turli resurslari haqidagi axborotlarga ega sifatida vazifalar majmuasini ajratishni mo‘ljailash an’anaviy ravishda hisobni qo‘lda olib borishdayoq vujudga kelgan, keyin esa hisoblash axborotlarining hisoblash markazida markazlashtirilgan holda ishlab chiqishda o‘z qo'llanishini topgan. Shaxsiy kompyuterlar bazasida avtomatlashtirilgan ish joylarining tashkil qilinishi, korxonalarda mahalliy hisoblash tarmoqlarini yaratish, axborot bazasini tashkil qilish va iqtisodiy vazifalar mazjmuasini shakllantirishda yangi talablarni ilgari surdi. Ma’lumotlarning taqsimlangan bazalari tizimini yaratish, turli foydalanuvchilar o'rtasida axborotlarni almashtirish, kompyuterda boshlang‘ich hujjatlarni avtomatik shakllantirishning imkoniyatlari paydo bo‘ldi. Bunday sharoitlarda turli vazifaviy tizimchalar majmualari o‘rtasidagi aniq chegaralar buzila boshladi, bu ilk navbatda buxgalteriya hisobining axborot bazasida namoyon bo‘Idi. Boshqaruv masalalarining vazifalararo majmualari vujudga keldi. Buxgalteriya hisobi bo‘yicha dasturiy vositalarning yangi versiyalar hisobning turli uchastkalari majmualari axborotlarini birlashtiradi. Misol uchun, mehnat va ish haqi hisobining namunaviy loyihalarida bir vaqtda fondlarga to‘lovlar bo'yicha to ‘lov hujjatlari (daromad solig‘ini toiash, nafaqa jam g‘armasiga ajratmalar, tibbiyot sug'urtasi, bandlik jam g‘armasiga qo‘shib hisoblash bo‘yicha to‘lov topshiriqnomalari) bo‘yicha to‘lov hujjatlarini ko‘chirib berish ko‘zda tutilgan, bunday mashina dasturini bajarilishi hisob vazifalarining ikkita majmuasini mehnat va ish haqining hisobi hamda moliyaviy hisoblash operatsiyalarini birlashtiradi. Moddiy boyliklar hisobi tayyorlash mahsulotlarining hisobi va boshqalar bo‘yicha vazifalar majmuasida ham xuddi shunga o'xshash misollarni keltirish mumkin. Vazifalararo majmuani tashkil qilish «materiallar» dasturi misolida ham ko‘rib chiqilishi mumkin. Uning asosini korxonaning mahalliy hisoblash tarmog'i sharoitlarida faoliyat yurituvchi yagona ma’lumotlar bazasi tashkil qiladi. Moddiy boyliklarning mavjudligi va harakatini hisobga olish jarayonlarida uchta boiim : omborlar, hisobxona, moddiy-texnik ta'- minot bo'limi mutaxassislari faoliyat qiladi. Dasturiy majmua o‘z ichiga uch qismni: omborchi (ombor) moduli,
hisobxona moduli,
moddiy-texnik ta’minot bo’limi modulini oladi.
Omborchining dasturiy moduli ombor kartotekasini olib borilishini: hisobchining ma'lumotli qismida moddiy boyliklar harakati bo‘yicha hujjatlarni buxgalteriya hisobi to‘ldirilishini, materiallarning harakati bo‘yicha operatsiyalar nazoratini, materiallar harakati miqdoriy va summasi aks ettirilishi hisobini, moliyaviy hisoblashlarni ta’minlaydi.
Moddiy-texnik ta’minot iqtisodchisi moddiy boyliklarning harakati bo‘yicha hujjatlarni shakllantirishni olib boradi.
Savdo tashkilotlari uchun dasturiy mahsulotlar buxgalteriya hisobini marketing operatsiyalari majmuida ko‘p vazifaviy ishlab chiqilishini ko‘zda tutadi. Masalan, «ombor» moduli ombordagi tovarlar harakatini olib borishga, xaridlar kitobini tuzishga, schyotlarni yozib borishga provodkalarni avtomatik shakllantirish va ularni hisobchiga topshirishga, narx varaqalarni avtomatik shakllantirishga, do‘konning savdo zalida o'rnatilgan kassa apparatlari bilan hamkorlikda ishlashni ta’minlashga imkon beradi. Buxgalteriya hisobi majmualari murakkab ichki va tashqi aloqalarga ega. Ichki aloqalar buxgalteriya hisobining ayrim vazifalari, majmualari va uchastkalarining axborotli o‘zaro hamkorliklarini; tashqi aloqalar — boshqaruvning o ‘zga vazifalarini amalga oshiruvchi boshqa boHinmalari hamda tashqi tashkilotlar bilan o‘zaro hamkorligini aks ettiradi. Quyidagi 1-rasmda zamonaviy buxgalteming ish joyini avtomatlashtirilgan axborot tizimlari (AAT) va avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari (AATexlariga asoslangan holda tashkil qilinish tamoyili keltirilgan.

Internet
Raxbariyat

Buxgalter

Mijozlar Ishlab chiqarish

Hisob vazifalari majmualarining o‘zaro bog‘lanishi buxgalteriya hisobi uslubiyotining o‘ziga, schyotlarni olib borish va provodkalarni bajarish tizimiga kiritilgan, bu yerda har bir xo‘jalik operatsiyasi ikki marta: bittasi schyotning kreditida va boshqasi debetida aks ettiriladi.
Hisob vazifalari majmuasining axborotli aloqasi mashina dasturining asosiga kiritilgan ishlab chiqarishning uch bosqichini farqlashga imkon beradi.
Birinchi bosqichda birlamchi hisob, birlamchi hujjatlarni tuzish, ularni ishlab chiqarish va hisobning har bir uchastkasi bo‘yicha tahliliy hisobning qaydnomalarini tuzilishi bajariladi (masalan, ish haqi hisobi bo‘yicha hisoblash to'lov hujjatlari, qo'shib hisoblangan va ushlab qolingan ish haqining to'plam lari va boshqalar tuziladi).
Ishlab chiqishning ikkinchi bosqichi provodkalarni tuzish, ularni tahliliy va sintetik hisobning turli registrlari, schyotlarning tartib raqamlari bo‘yicha qayd daftari orderlariga joylashtirishdan iborat bo‘ladi. Kompyuterli ishlab chiqish har bir uchastka yechimini tugashi bo‘yicha provodkani shakllantirib, bu jarayonlarni to iiq avtomatlashtirishga imkon beradi,
Ishlab chiqishning uchinchi bosqichida yig‘ma sintetik hisobni: asosiy kitobning schyotlari bo‘yicha hisobot saldo qaydnomalari va moliyaviy hisobotning shakllarini tuzishdan iborat bo‘ladi, bu «Provodka-Asosiy kitobBalans» mashina dasturining asosiy moduli tomonidan ta’minlanadi.
Buxgalterlar foydalanuvchilar sifatida Ко‘plab tashkilotlarda buxgalterlik funksiyasi information texnologiyalar (IT)ning yagona yirik foydalanuvchisidir. Moliyaviy tranzaksiyalar jarayonida ishtirok etuvchi hamma tizimlar buxgalterlik funksiyasiga ba’zi yo‘llar orqali ta’sir etadi. Oxirgi foydalanuvchilar sifatida buxgalterlar tizimni yaratuvchi professionallarni о‘z ehtiyojlarining aniq tasviri bilan ta'minlashlari kerak. Masalan, buxgalter foydalaniladigan buxgalterlik qoidalar va texnikalarni, ichki nazorat talablari, amortizatsiya modellari kabi maxsus algoritmlarni aniqlashtirishi lozim. Tizimning rivojlanishida buxgalterning ishtiroki passivdan kо‘ra aktiv bo‘lishi kerak. Tizimning omadsizligiga olib keluvchi loyihalash xatosining asosiy sababi bu — foydalanuvchi muhitining mavjud emasligidir.
Buxgalterlar tizim yaratuvchilari sifatida tizim loyihasi uchun buxgalterlarning javobgarligini baholashda kompyuterni biznes information vosita sifatida ко ruvchi tarixiy dunyoqarash talab etiladi. Odatda, buxgalterlar information tizimining asosiy aspektlariga kiruvchi foydalanuvchilarning information ehtiyojini baholash, tashqi hisobot form ati va tarkibini aniqlash, mа'lumotlar manbaini tayinlash, buxgalterlik qoidalariga muvofiqlashtirish va informatsion tizimning nafliligi va to'g'riligini buzilib ketmasligi uchun kerakli bo'lgan nazoratni aniqlash uchun javobgardirlar.
Bu odatiy tizimlar ruhiy, ко 'zga tashlanadigan va tushunarli edi. Ma’lumotlarga ishlov berish jarayonlari qo'lda amalga oshirilar edi, ma'lumotlarni uzatish
o’rtachasi va axborot to'plashning vositasi qog'oz edi. Kompyuterlarning paydo bo ‘lishi bilan kompyuter tizimlari qo‘lda bajariladigan amaliyotlar о‘rnini egalladi va qog'ozdagi yozuvlar raqamli tarzda to‘plana boshlandi. Buxgalterlarning yangi davrda o'ynagan roll ko'plab bahsmunozaralarning asosiy mavzusiga aylandi. Kompyuter ко 'nikmasining yetarlicha emasligi, bu yangi texnologiyani egallashga xohishning yo'qligi buxgalterlarning statusini noaniq qilib qo'ydi.
Kо'plab buxgalterlar о‘zlarining odatiy majburiyatlarini ularning tashkilotida yangi bo'lgan kompyuter professionallarining yangi avlodiga topshirib qo 'yishdi. Odatda, buxgalterlikdan bexabar yoki biznes kurslariga bormagan kompyuter loyihachilari IAT loyhasi uchun to'liq javobgarlikni o'z bo‘ynilariga oladilar. Natijada, kо‘plab tizimlar buxgalterlik tamoyillarini buzadi va ular kerakli nazoratda emas. Tizimning katta yetishmovchiliklari va kompyuterdagi aldovlar buxgalterlik tarixidagi ushbu davrni baholab berdi. Bu muammoni bartaraf etish uchun 1970-yilmng о ‘rtalarida buxgalterlik kasbi buxgalterlarning mahoratini va kompyuterga asoslangan tizim uchun qonuniy javobgarlini qaytadan kо‘rib chiqdi.
Hozirgi kunda, tizim loyihasi uchun javobgarlik buxgalterlar va IT mutaxassislari о‘rtasida quyidagicha taqsimlanganini bilamiz: buxgalter tizimning tarkibiga, IT mutaxassis esa tizimning tuzilish jihati uchun mas'uldirlar. Tarkibiy va tuzilmaviy taraflarni farqlash uchun quyidagi namunaga e’tibor qiling.
Chakana savdo biznesning kredit boshqarmasi AR boshqarmasining to’lovdan qochadigan akkauntlar haqidagi mа'lumotini talab qiladi. Bu mа'lumot kredit menejerining mijozning kreditga layoqatini baholash orqali qilgan qarorini qo‘llab- quvvatlaydi.
Tizimning tarkibiy loyihasi to 'lovdan qochadigan mijozlarni aniqlashtirish va ro‘yhatga yozilishi talab etiladigan mа’lumotlarni aniq о ‘rnatilishini о‘z ichiga oladi. Buxgalter talab etilayotgan mа’lumot tabiatini, uning manbasini, vazifasi va ishlatiladigan buxgalterlik qoidalarini aniqlashni o ‘z ichiga oladi. Tuzilmaviy tizim esa ushbu та 'lumotlarni namoyish etishning usuli va vositasidir. Kompyuter mutaxassislari topshiriqni bajarish uchun eng samarali va tejamkor usulini aniqlaydilar. Bundan kelib chiqadiki, tizimlar loyihasi о 'zaro hamkorlikda amalga oshirilishi kerak. Har bir tizimning yagonaligi va tizimning jiddiy xatolik, hatto qalloblikka ta ’sirchanligi sababli biixgalterlarning tizim loyihasidagi ishtiroki faol bo'lishi kerak. Keyingi bo'limlarda biz tizimning muvaffaqiyatli bo'lishida buxgalterlarning faol ishtiroki juda muhimligini kо‘rib chiqamiz.
Buxgalterlar tizim auditorlari sifatida Auditorlik - bu korxona moliyaviy holatining haqqoniyligi haqida o'z fikrini bildiruvchi mutaxassis, ya'ni auditor tomonidan taqdim etiladigan erkin guvohlik shaklidir. Korxona holati to'g'risida ichki taqdim etilgan holati haqqoniyligiga jam oat ishonchining qanday bo 'lishi erkin mutaxassis auditor tomonidan haqqoniy deb tan olinishiga bog 'liq. Bir xizmat, odatda, tasdiqlovchi funksiya deb ataladi. Auditorlar o'zlarining xulosalarini bo'limda tushuntirib beriladigan tizimli jarayonga asoslangan holda chiqaradilar.
Ichki va tashqi auditorlarning har ikkisi hisobot, balans kabilarni nazorat qiladi. Tashqi auditorlik, odatda, erkin, mustaqil auditorlik deb ataladi, chunki mijoz tashkilot menejmentidan mustaqil bo'lib, sertifikatlangan jamoat auditorlik firmalari ularni namoyish etadi. Tashqi auditorlar uchinchi tomon tashkilot ta’sischilari, ya’ni aksiyadorlar, kreditorlar va hukumat agentliklari manfaatlarini namoyon etishadi.
Tashqi auditorlik tarixan, tashqi buxgalterlarning tizim auditori sifatidagi majburiyatlari yuqorida tasvirlab о‘tilgan vazifalarni bajarish uchun cheklangan bo‘lgan. Hozirgi kunda esa, ularning roli kafolat konsepsiyasi orqali kengaytirilgan. Katta To 'rtlik jamoat buxgalterlik firmalari hozirda о‘zlarining odatdagi auditorlik vazifalarini kafolat xizmatlariga asoslanib qayta nomlashdi.
Kafolat. Kafolat xizmatlari - bu professional xizmat bo'lib, qaror qabul qilish orqali moliyaviy va moliyaviy bo'lmagan ma'lumotlar sifatini yaxshilashga qaratilgan tasdiq funksiyasini о‘z ichiga oladi. Masalan, mijoz mahsulot bozorbopligi va sifatliligi kabi fikrni qamrab olish uchun kafolat xizmatlari bilan shartnoma tuzgan bo'lishi mumkin. Muqobil ravishda, mijoz mahsulot ishlab chiqarish jarayonining samaradorligi yoki tarmoq xavfsizligi tizimining foydaliligi haqida ma'lumotga muhtoj bo'lishi mumkin. Kafolat va maslahat xizmatlari о‘rtasidagi qisman о‘xshashlikning chegarasidan auditorlar qochishi kerak. Ularga oldin bir marta mijozlarga auditorlik xizmatlarini kо‘rsatishda maslahat xizmatlaridan foydalanishga ruxsat berilgan edi. Va bu hozirda SOX qonunchiligi ostida taqiqlanadi. Bu muammo keyingi bo‘limlarda muhokama qilinadi.
Buxgalteriya hisobi majmualari o‘rtasida hisobxona hisoblash tarmog‘ini tashkil qilish asosida olingan axborotli aloqalar mavjud. Hisobning asosiy vositalari hisobi, tayyor mahsulotlar hisobi, moliyaviy hisoblash operatsiyalarining hisobi, moddiy bo‘lim boyliklari hisobi, mehnat va ish haqi hisobi kabi uchastkalari uchun dastlabki axborotlarni shakllantirish, qoidaga ko‘ra, boshlang‘ich hisobiga va boshlang‘ich hujjatlarda xo'jalik operatsiyalarini aks ettirish hisobiga sodir bo‘ladi. Ishlab chiqarish xarajatlari hisobi va kiruvchi axborotlarning yig‘ma hisobi bo‘yicha vazifalar uchun hisob vazifalarining boshqa majmualarini yechishning natijalari asos bo'lib xizmat qiladilar. Ishlab chiqarish xarajatlarining hisobi bo‘yicha axborot bazasini shakllantirish alohida e’tiborga loyiq, bu o‘rinda oldinroq asosiy vositalar, materiallar, mehnat, ish haqi va tayyor mahsulotlar hisobi bo‘yicha vazifalarni yechishdan olingan yakuniy ma’lumotlar asosiy manbaa bo'ladi.
Buxgalteriya hisobi vazifasini yechishning dasturiy ta’minlanishi ishlab chiqarishning ko‘rib chiqilgan pallalarining hisob vazifalarini integratsiyalash hamda tashqi aloqalarning mavjudligini hisobga olish bilan ko‘riladi.
Buxgalteriya hisobining tashkilotlar bilan axborotli aloqasiga alohida to‘xtash zarur. Asosan bu aloqa me’yoriy va uslubiy materiallarni olish, hamda yig‘ma moliyaviy hisobotni manfaatdor tashkilot - yuqori ma’muriy idoralar, soliq qo‘mitasi, statistika idoralari, moliyaviy tashkilotlar va boshqalarga berishdan iboratdir. ShKda olingan buxgalteriya hisobotlarining shakllarini yuqori idoralarga taqdim etish qonunlashtirilgan. Bu tashkilotlarga axborotlami magnitli manbalar va aloqa kanallari bo‘yicha topshirish haqidagi masalalar hal qilinmoqda.
Banklar bilan aloqa uchun «Mijoz-Ваnk» tizimi bo‘yicha axborotlarni maishnalararo almashtirish ko‘zda tutilmoqda.
Tashkilotning hisob-kitob schyotiga xizmat ko‘rsatuvchi bank hisob-kitob schyotlarini tezkor boshqarish bo‘yicha xizmatlarni to‘g‘ridan to‘g ‘ri taklif qiladi. «Mijoz-Ваnk» dasturi to io v topshiriqnomalarini yaratish, ularni bankka modem bo'yicha uzatish, ShKda hisob-kitob raqamlaridan ko‘chirmalar olishga imkon beradi. Bunday axborotlarning himoyalanishini ta’minlash uchun elektron imzodan (usiz uzatilayotgan hujjatlar haqiqiy emas) hamda axborotlami shifrlashning maxsus tizimidan foydalaniladi. Tizim g ‘oyatda qulay, vaqtni tejaydi va turli mijozlardan pullarni hisob-kitob raqamiga kelishi haqida axborotlarni olishga imkon beradi va shu tariqa ularga xizmat ko‘rsatishni tezlashtiradi. Bundan tashqari «Mijoz-Ваnk» tizimi to‘lovlarni amalga oshirish uchun bankka borishdan tashkilotni ozod qiladi.
Hisobxona ichidagi va tashqarisidagi turli bo‘linmalarda vujudga keluvchi ko‘plab boshlang‘ich hujjatlarning katta hajmi hamda me’yoriy ma’lumotnomaviy hujjatlardan keng foydalanish bilan ta’riflanuvchi buxgalteriya hisobi axborot ta’minlanishining ba’zi xususiyatlari haqida to ‘xtab o'tamiz.
Barcha xo‘jalik operatsiyalari boshlang‘ich buxgalteriya hujjati — xo‘jalik operatsiyasi sodir boiganligi haqidagi to‘liq va ishonchli yozma guvohnomada qayd etiladi. Hujjat yuridik kuchga ega. Ularni shakllantirish va qo‘llash bo'yicha umumiy uslubiy rahbarlik O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat statistika qo‘mitasi tomonidan amalga oshiriladi. Ular hujjatlar haqidagi qoidalarni nashr qiladi, boshlang‘ich hujjatlarning namunaviy shakllarini ishlab chiqadi, yo‘riqnomaviy va uslubiy materiallarni nashr etadi.
Namunaviy buxgalteriya hujjatlari sohalararo va sohaviyga bo‘linadi. Sohalararo hujjatlar barcha korxona va tashkilotlarda qo’lanish uchun yagona bo‘ladi. Ularga asosiy vositalarning hisobi bo‘yicha hujjatlar, kassa va to‘lov hujjatlari, hisob beruvchi shaxslar bilan hisob-kitoblar uchun hujjatlar kiradi. Kichik korxonalarda buxgalteriya hisobini olib borish va yagona hisob registrlarini qo'llash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Sohaviy shakllar tavsiyanomaviy xarakterga ega. Ular asosida har bir soha ushbu soha hisobining o ‘ziga xosligini e’tiborga olgan holda o‘z hujjatlarining shakllarini ishlab chiqishlari mumkin. Hujjatlarning sohaviy shakllari mehnat va ish haqi hisobi, materiallar hisobi, tayyor mahsulotlar hisobi uchastkalarida qo‘llaniladi.
Barcha birlamchi buxgalteriya hujjatlari DTS, hujjatlarning bir shaklga keltirilgan tizimlari talablarini hisobga olish bilan ishlab chiqiladi va kompyuterli ishlab chiqarish tomonidan qo‘yiladigan talablami aks ettiradi.
Buxgalteriya hisobining hujjatlari turli belgilari bo‘yicha tasniflanadi:
• belgilanishi bo‘yicha - farmoyish beradigan, ijroiya (oqlaydigan), hisobli rasmiylashtiruvchi, murakkab;
• xo‘jalik operatsiyalari mazmuni bo‘yicha-moddiy , pulli hisoblash;
• aks ettirgan operatsiyalarning hajmi bo'yicha — yagona (birlamchi) yoki yig‘ma;
• foydalanish usuli bo‘yicha — bir martali va jamlovchi;
• hisobga oladigan o‘rinlarning soni bo‘yicha — bir qatorli va ko‘p qatorli;
• tizilishjoyi bo‘yicha - ichki va tashqi;
• to‘ldirish usuli bo‘yicha - qo‘lda, hisobni avtomatlashtirish vositalari yordamida.
Hisob hujjatlarini rasmiylashtirish (qo‘lda yoki kompyuterlarda) texnikasi korxonaning buxgalteriya xizmati, uning ishlab chiqish va vazifaviy bo'linmalarini kompyuterlar bilan texnik jihozlanish darajasiga bog‘liq. Ammo ayrim xo'jalik operatsiyalarini rasmiylashtirishning amaldagi qoidalari bir qator hollarda hujjatlarni qo‘lda tuzishni ko‘zda tutadi.
Tasniflagichlar va kodlardan ajratilgan guruhlovchi (bir yoki bir necha) alomat, masalan, bo‘linmalar, sexlar, brigadalar bo‘yicha ishlovchilar asosida buxgalteriya hisoblari, ma’lumotlar va guruhlar tuzish uchun foydalaniladi. Buxgalteriya vazifalarini kompyuterlashtirishda tasniflagichlarning har xil turlari: umumdavlat, sohaviy va mahalliydan foydalaniladi.
Umumdavlat tasniflagichlari (UT) — butun O‘zbekiston uchun yagonadir, buxgalteriya hisobida cheklangan miqdorda foydalaniladi. Ularga quyidagilar kiradi: korxona va tashkilotlarning umumdavlat tasniflagichi (KTUT), milliy iqtisodiyot sohasining UT (MISUT), tashkiliy huquq shaklining kodi (THShK), davlat mulkini boshqarish idoralarining kodi, o ‘lchov birligi kodi (UBK), boshqaruv hujjatlarining UT. Qoidaga ko‘ra bu kodlar yig‘ma buxgalteriya hisobotlarining sarlavha qismiga qo'yiladi va korxonadagi hisobning mahalliy uchastkalari buxgalteriya vazifalarini yechishda foydalanilmaydi. Ularga zaruriyat faqat yig‘ma buxgalteriya hujjatlarini kompyuterda ishlab chiqishda vujudga keladi.
Sohaviy tasniflagichlardan ushbu soha uchun xos boMgan axborotlarni kodlashtirish uchun foydalaniladi. Buxgalteriya hisobi barcha sohalarda olib borilishini hisobga olgan holda, ushbu guruhga korxona va tashkilotlaming sohaviy qaramligidan qat’iy nazar, buxgalteriya hisobi uchun yagona bo‘lgan tasniflagichlarni kiritamiz.
Qoidaga ko‘ra, bu tasniflagichlar barcha namunaviy loyihalarda bir turli boMadi, shuning uchun korxonalar va firmalarda buxgalteriya vazifalarni kompyuterlashtirishda ularni loyihalashtirish zaruriyati yo‘q. Ularga buxgalteriya hisobi sintetik hisob raqamlarning kodi, ish haqi bo‘yicha to‘lovlar turlari va ushlab qolishlar turlari, moddiy mablag‘lar hisob harakatlari operatsiyalari turlari, amortizatsiya chegirishi m e’yorlari, soliq to‘lovchilar kategoriyalari, kassa operatsiyalari kiradi. Mahalliy kodlar yakka tartibli, faqat aniq korxonalar uchun xosdir, shuning uchun ularni loyihalashtirish aniq korxonada xatto namunaviy loyihalami xarid qilishda ham olib boriladi.
Korxonada kodlarni loyihalashtirish tizimli yondashishga rioya qilishni talab qiladi, ya’ni kodlar korxonalarning barcha bo‘linmalaridagi turli vazifalarini yechishda qo‘llana olinishi kerak. Misol uchun, boiinm alam ing kodlari hisob vazifalari, xodimlar hisobi vazifalari, ishlab chiqarish hisobini ishlab chiqishda yagona bo‘lishi kerak.
Ayni vaqtda ba’zi bir kodlardan faqat buxgalteriya vazifalari uchun foydalaniladi. Aytilganlardan kelib chiqqan holda mahalliy kodlarni ikki guruhga bo‘lish mumkin. Birinchi guruh - bu, korxona uchun yagona bo‘lgan kodlar: tarkibiy bo‘linmalar, materiallar, tayyor mahsulotlar, detallar, qismlar va birlashmalar; uskunalar, tabel tartib sonlari, yetkazib beruvchilar va iste’molchilar, ixtisosliklar kodlari. Kodlarning ikkinchi guruhidan faqat buxgalteriya vazifalarini yechishda foydalaniladi, bular: subschyotlar, asosiy vositalar, moddiy javobgar shaxslarning kodlari.
Buxgalteriya vazifalarining axborot ta’minlanishi shuningdek, mashina manbalarida joylashgan ma’lumotlar majmuasini (o‘zaro bog’langan fayllarni) ham o‘z ichiga oladi.
Iqtisodiy vazifalarni ishlab chiqarishning axborot-kommunikatsiya texnologiyalari AIJ va hisoblash tarmog‘i va yakka tartibdagi loyihalar har xil konfiguratsiyasida: markazlashgan, taqsimlangan, mahalliy ma’lumotlar bazasini tashkil qilishga mo‘ljallangan.
Bunda korxona va tashkilotlar uchun umumiy bo‘lgan bazali massivlar (ishlovchilar, materiallar, m a’lumotnomaviy ma’lumotlar, bo‘linmalar, lavozimlar) hamda faqat buxgalteriya vazifalarini yechishda foydalaniladigan mahalliy bazalar (buxgalteriya hisobi raqamlari, namunaviy provodkalar, xo‘jalik operatsiyalari qayd daftari, shaxsiy hisobraqam, asosiy vositalarning yo‘qlama varaqachalari, hisob raqamlar varaqachalari) yaratiladi.
Ma’lumotlaming axborotli ko‘p bosqichli taqsimlangan bazasi tarkibi korxona KAT ishchi loyihasini tuzishning borishida aniqlanadi. Namunaviy loyihalardan foydalanishda ma’lumotlar bazasini tashkil qilishning yana bir jihatini ta’kidlash mumkin.
Namunaviy loyihalarda, qoidaga ko‘ra, barcha korxonalar uchun yagona bo‘lgan m a’lumotlar bazasining tarkibi (buxgalteriya hisob raqamlari rejasi, ish haqi bo‘yicha to‘lovlar va ushlab qolishlarning turlari, materiallar harakati operatsiyalari, namunaviy provodkalar va boshqalar) ko‘zda tutiladi. Foydalanuvchi o ‘z istagiga ko‘ra bu massivlarga o‘zgartirishlar kiritishi, tartibi aniq foydalanuvchi tomonidan belgilanadigan va u tomonidan qo‘lda to‘ldiriladigan boshqa bazali massivlar (boiim lar, xodimlar, materiallar va boshqalar) yaratiladi. Buxgalteriya hisobining dasturiy ta’minlanishiga to iiq asosda bir qator axborotli m a’lumotli dasturlar: «Maslahatchi-hisobchi», «Maslahatchi-plyus», «Kafolat», «O‘zbekiston soliqlari», «Yuridik ma’lumotnoma»ni kiritish mumkin. «Maslahatchi-hisobchi» mutaxassislarning turli huquqiy me’yorlarini qo‘llash tartibi haqidagi tushuntirishlarga ega. Axborotlarni to‘ldirish huquqiy axborotlarni tarqatishning umumdavlat tarmog‘i bo‘yicha bajariladi.

Buxgalteriya hisobini avtomatlashtirishning zamonaviy dasturlari (IS, 1UZ, BEM, UzASBO, ERP (Enterprise resource planning system) tizimining asosiy elementlari). Buxgalteriya hisobining axborot tizimlariga turli xil yondashuvlar va modelllar asosida yoritish. Buxgalteriya hisobi axborotining ta’rifi, tasniflanishi va xususiyatlari

IS: Buxgalteriya 8,0 amaliy dastur paketi imkoniyatlari
IS: Buxgalteriya 8,0 da barcha ma’lumotlar, bank hisoblari, ruyxat kodlari va korxona ishchilarining (pasport ma’lumotlari, kodlari, mansablari, maoshlari) saklanadi; lS:Buxgalteriya 8.0 da barcha buxgalteriya, soliq hisobotlari avtomatik tarzda tashkil topadi va ulami IFNSga chop etish yoki faylda saqlash mumkin. Xisobot tuzishni boshlash lS:Buxgalteriya 8.0 da ishni boshlash uchun korxona haqidagi ma’lumot va korxonaning siyosiy taraflarini bilishning o‘zi kifoya. Bunda dastur barcha dalillar orqali ish boshlashga moslashadi. Oddiy hujjat toidirish lS:Buxgalteriya 8.0da hujjatlarni toidirishda ko‘pgina ma’lumotlar avtomatik tarzda bariladi. Hisobotni yozish uchun ma’lumotni keltirish va tovar yoki xizmat turlarini ko‘rsatish kifoya. Keltirilgan m a’lumotni bir hujjatdan ikkinchi hujjatga ko‘chirib o'tkazish. Masalan: hisobot asosida yuk-xati yozish mumkin. Xisobotning oddiy tahlili lS:Buxgalteriya 8,0 ning tezkor tahlilini bilish uchun quyidagi hisobotlarni ko‘rib chiqiladi: aylanma qoldiq hujjatlari, hisob-kitob tahlili, hisob-kitob varag'i va boshqalar. Har qanday hisobot kerakli m a’lumotni olish uchun tuziladi. Masalan: omborga keltirilgan turli markadagi ventilyatorlarni hisobini olish uchun «Aylanma qoldiq vedomost orqali 4/,01, hisobotga yoziladi. «Ombordagi tovar» hisob varaqasi orqali ventilyatoming qanchaligini bilish mumkin. Buxgalteriya va soliq hisobotlarini tuzish ISrBuxgalteriya 8.0 soliq va buxgalteriya hisobotlarini tuzishni yengillashtiradi. Masalan: buxgalteriya balansini tuzish uchun uning hisobot davridagi ahvolini ko‘rsatish kifoya. Hamma ko‘rsatgichlami dastur o‘zi to ‘ldiradi. Barcha hisobotlar dasturda saqlanadi. Hisobot ko‘rsatkichlarini esa qo‘l orqali kiritish mumkin va ushbu o ‘zgarishlarni dastur o ‘zi yodda saqlab qoladi. K o‘rsatgichlarni yuborib bank to‘lovnomasini olish mumkin 1 S:Buxgalteriya 8.0 da aks etgan barcha to‘lov hujjatlari osongina «Bank- mijoz» dasturi hisobiga kelib tushadi. Bankdan olingan ma’lumotlar ham osongina kirim toiovnom alarida aks ettiriladi. ISrBuxgalteriya 8,0 orqali m a’lumotlarni almashishni 700dan ziyod kredit tashkilotlari kullab- kuwatlaydi. 136 1 S:Buxgalteriya 8.0 asosiy afzalliklari: Soliq va buxgalteriya hisobini nazarda tutmagan holda ma’lumotlarni lS:Buxgalterii 8.0ga qisman kiritish orqali tovarmoddiy zaxiralarini o‘rtacha tannarxni q o ilab FIFO va LIFO usullarida hisoblaydi Chakana savdodagi mahsulotlami sotuv narxida hisob-kitob qilish imkoniyati yaratilgan (42 schyotni qo‘llagan xolda «Savdoni baxolash») 40 schyotni qo‘llagan va qo‘llanilmagan holatda tayyor mahsulot ishlab-chiqarish jarayonini aks ettirish imkoniyati ko‘zda tutilgan «Mahsulot ishlab-chiqarish (ish, xizmat)» Soliq va buxgalteriya hisobotida xo'jalik operatsiyalarini aniq holda xo‘jjatlarda aks ettirish imkoni mavjud. Tovarlar va materiallar hisob schyotini nomenklatura va saklash joyi uchun berish mumkin. Shartnoma va hisob turlari xar bir kontragent uchun alohida hisob schyoti beriladi. Berilgan hisob schyotlar hujjatlarga avtomatik tarzda kiritiladi. 9.3 TsP amaliy dastur paketida ishlash TsP paketini IBM kompyuteriga mos keluvchi, MS-DOS yoki Windows muhitiga ega bo‘lgan shaxsiy kompyuterlarning qattiq diskiga (vinchesteriga) joylashtirish mumkin. Qulaylik uchun paketning programmali modullarini maxsus yaratilgan direktoriyga (masalan, TsP nomi bilan) joylashtirish kerak. U o ‘zida tenglamalar sistemasi matnlari, axborot massivlarini va boshqa maTumotlarni mujassamlashtirgan ishchi fayllami saqlaydigan poddirektoriy (masalan, WORK nomi bilan) ega boiishi kerak [26]. Paketning NETDRV10.RTT modulini esa DOS direktoriysiga joylashtirish zarurdir. Paketni MS DOS operatsion tizimidan chaqirish TsP.exe komandasini kiritish bilan va Windows operatsion tizimidan chaqirishda, Windowsning ishchi stolida uning yorlig‘ini yaratish va ushbu yorliq orqali ishga tushirish mumkin. Ekonometrik model tuzish Ushbu qismning asosiy vazifasi - ekonometrik modellashtirish sohasida tadqiqotlarga kirishishni va ishning birinchi bosqichi davomida amaliy natijalar olishdir. TsP imkoniyatlarini sistematik o‘rganishlar, keyingi yechiladigan masalalar ko‘lamini kengaytirishga yordam beradi. Paketni kompyuteming operativ xotirasiga yuklagandan so‘ng, TsPning ekrani paydo bo‘Iadi. Paketning ekrani 5 qismdan iborat: 1. Dinamik qatorlar intervallarini aks ettiruvchi qism. 2. Dinamik qatorlar nomlarini aks ettiruvchi qism. 3. Dinamik qatoming joriy intervali va printerning holati qismi. 4. TsP paketining ishchi sohasi qismi. 5. TsP paketining yordamchi menyu qismi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan byudjet tashkilotlari buxgalteriya hisobini yurituvchi “UzASBO” dasturiy majmuasi 2011-yilda foydalanishga topshirilgan boiib, 0 ‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2010-yil 22-dekabrda 2169-son bilan ro‘yxatga olingan “Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi yo‘riqnoma” talablariga to‘liq javob beruvchi va respublikamizda Web-texnologiyaga asoslangan holda ishlab chiqilgan ilk dasturiy majmualardan biridir. Dasturdan foydalanish bepul bo‘lib, hozirda undan 26000dan ortiq tashkilotlar foydalanib kelmoqda. Bugungi kunda byudjet tashkilotlari shaxsiy g‘azna hisobvaraqlaridan ko‘chirmalarni elektron ko‘rinishda mazkur dasturiy majmuadan olish imkoniyatiga ega. Shuningdek, dasturiy majmua orqali to io v topshiriqnomalar g‘aznachilik organlariga va moliyaviy hisobotlar yuqori turuvchi tashkilotlarga hamda moliya organlariga elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan holda to‘liq elektron ko‘rinishda taqdim etilmoqda. 2012-yilda “UzASBO” dasturiy majmuasining byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi va unga tenglashtirilgan to‘lovlarini hisoblashga ixtisoslashtirilgan alohida moduli ishlab chiqildi. Hozirda byudjet tashkilotlari tomonidan ish haqi va unga tenglashtirilgan to‘lovlar bo‘yicha xarajatlarga naqd pul olishga so'rovnomalar - g‘aznachilik organlariga, jam g‘arib boriladigan pensiya badallari bo‘yicha xodimlar reestri - Xalq banki filiallariga, plastik vedomostlar ro'yxati esa Ipoteka bank, Agrobank, Mikrokreditbank, Qishloqqurilishbank, 0 ‘zsanoatqurilishbank, Asaka bank, Turonbank, Xalq banki va Ipak y o ii banklariga elektron ko‘rinishda yuborilmoqda. BEM - Buxgalterga Elektron Madad amaliy dastur paketida ishlash “BEM - Buxgalterga Elektron Madad” - bu har qanday turdagi faoliyat bilan shug‘ullanuvchi tashkilotlarga buxgalteriya hisobini yuritish uchun tayyor yechimdir. Bugungi kunda “BEM-kichik korxonalar”, “BEM-Bozorlar”, “BEMByudjet tashkilotlari” dasturlari ko‘rinishida faoliyat turlari xizmatlar, ulgurji va chakana savdo, ishlab chiqarish kabilardan iborat bo'lgan korxonalar; xo‘jalik hisobidagi va byudjet tashkilotlari; yagona soliq to‘lovi to‘lovchilar va umumbelgilangan soliqlar to‘lovchilar, bozorlar, oliy o‘quv yurtlari va boshqalar uchun muvaffaqiyatli yechim yaratildi. Dasturlar bilan hatto boshlovchi foydalanuvchilar ham ishlashi mumkin. Dastur ikki tilda: o'zbek va rus tillarida yaratilgan. Tarmoqda ishlash imkoniyati niavjud, Amaldagi qonunchilikka muvofiq dasturlarni har kvartalda tekin yangilash amalga oshiriladi. BEMning dasturiy mahsulotlari amaldagi qonunchilikning barcha talablariga javob beradi va boshqa barcha muqobillaridan farqli o‘laroq, qo‘shimcha sozlash va konfiguratsiya qilishni talab etmaydi. Buxgalter korxona, xodimlar va operatsiyalar bo'yicha boshlang'ich ma’lumotlarni kiritsa kifoya, qolgan barchasini dasturning o‘zi tez va to ‘g ‘ri amalga oshiradi. Agar korxonangiz kichikroq bo‘lsa, siz bir soatdan keyinoq soliq va buxgalteriya hujjatlari bo'yicha, kadrlar hisobi bo'yicha va ish haqi bo‘yicha buxgalteriya o‘tkazmalarini shakllantirishingiz mumkin. Taqdim etiladigan hujjatlar №21 BHMS ning tasdiqlangan shakllariga mos keladi va zarurat tug‘ilganda MS Excel ga osongina o‘tadi[13,16J. Agar korxonangiz yirik bo‘lsa, aynan BEM dasturi sizga buxgalteriya hisobini yuritish jarayonini bir necha marta soddalashtirish hamda har doim aniq va to iiq axborotga ega boiishingizga imkon yaratadi. Sodda ko‘rinishiga qaramay, dasturlar maxsus ma’lumotlar bazalaridan foydalanilgan holda yaratilgan hamda korxonadagi operatsiyalar va xodimlar sonidan qat’i nazar, kiritilgan m a’lumotlaming ishonchli saqlanishini kafolatlaydi. Dasturda buxgalteriyaning “Bank”, “Kassa”, “Asosiy vositalar”, “TMZ”, “Oylik ish haqi”, “Xizmatlar” kabi uchastkalari avtomatlashtirilgan. Bularning barchasi 0 ‘zbekiston Respublikasining buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonunchiligi va byudjet tashkilotlarida hisob yuritishning o‘ziga xosliklariga muvofiq ravishda amalga oshirilgan. BEM dasturlarining bazaviy imkoniyatlaridan tashqari, “BEM-Byudjet tashkiIotlari”da byudjet tashkilotlari uchun o‘ta muhim bo‘lgan quyidagi jihatlar ham e’tiborga olingan: □ Dasturda byudjet tashkilotlari uchun o‘ta muhim bo'lgan buxgalteriya hisobini moliyalashtirishning bir necha manbalari bo'yicha bo‘linishi tizimi ishlaydi; 132 С Tashkilotlarning xarajatlar bazaviy smetasi “Xarajatlar bazaviy smetasi” hujjatida aks etadi, “Smetalarga tuzatish kiritish” hujjati yordamida esa tashkilotlarning smetalarida bir yil ichida yuz beradigan o ‘zgartirishlar kiritiladi; 1] Xarajatlar qismlari bo‘yicha qoldiqlar summalarini To‘lov topshiriqnomasini to‘ldirish paytida ko‘rish mumkin; □ Belgili muddat xizmat qilgani uchun ustamani avtomatik hisoblash amalga oshirilgan; П Xodimlaming ish haqlarini ham belgilangan maoshlar bo‘yicha, ham xodimlarning razryadini ko‘rsatgan holda hisoblash. BEM dasturida ishlash natijasida quyidagi hisobotlar avtomatik ravishda shakllanadi: №1 ox shakl “Xarajatlar smetalari ijrosi haqidagi oylik hisobot” №1 shakl “Xarajatlar smetalari ijrosi balansi” №2 shakl “Byudjet bo'yicha xarajatlar smetalari ijrosi haqidagi hisobot” №2 shakl “Rivojlanish fondi mablag‘larining tushumi va sarflanishi haqidagi hisobot” №3 VMKN shakl “Vaqtinchalik mehnatga Iayoqatsizlik bo'yicha nafaqa” №5 shakl “Asosiy vositalarning harakatlari haqidagi hisobot” №6 shakl “Moddiy qiymatlar harakatlari haqidagi hisobot" “BEM-Byudjet tashkilotlari” dasturi yangi schyotlar rejasi bo‘yicha ishlaydi. “BEM-Kichik korxonalar” dasturining tipovoy versiyasi kichik va o‘rta biznes korxonalari buxgalteriyasining asosiy uchastkalarini O lzR qonunchiligiga muvofiq ravishda avtomatlashtirish imkoniyatini beradi. Dastur interfeysi foydalanishga qulay va sodda bo‘lib, u o‘z ichiga quyidagilarni oladi: 1. Asosiy menyu. 2. Yuqori panel buxgalteriya hisobi uchastkalariga boMingan boiib, ularda ko‘rsatilgan bo'limlarning eng ko‘p ishlatiladigan obyektlari aks ettirilgan. 3. 0 ‘ng panel - Soliq toiovchining taqvimida davlat organlariga hisobotlar topshirish sanalari haqidagi axborot aks etadi. 4. Chap panelda buxgalteriya hisobining barcha uchastkalari aks ettirilgan boiib, ularga bosilganda dasturning tanlangan boMimga tegishli barcha obyektlari aks etadi. Qoldiqlami kiritish bo‘yicha ma’lumotnomalar va hujjatlarni to‘ldirishni yanada qulaylashtirish uchun dasturda ushbu obyektlami Microsoft Excelda shakllantirilgan shablon yordamida yuklash ko‘zda tutilgan. Dasturda buxgalteriyaning quyidagi uchastkalari bilan ishlash ko‘zda tutilgan: Bank. “Bank” bo‘limi milliy va xorijiy valyutadagi naqd boim agan pul mablag‘larining harakatini aks ettiradi. Birlamchi bank hujjatlarini (to‘lov topshiriqnomasi va talabnomasi) rasmiylashtirish imkonini beradi. Kassa. “Kassa” bo‘limi kassa operatsiyalari hisobini ta’minlash, birlamchi kassa hujjatlarini (milliy va xorijiy valyutadagi kirim va chiqim 133 orderlari) rasmiylashtirish imkonini beradi. Kassa hujjatlari asosida kassa kitobini avtomatik shakllantiradi. Uzoq muddatli aktivlar hisobi. “Asosiy vositalar” bo‘limidan foydalanish asosiy vositalar obyektlari hisobini ularning joylashgan joyi bo'yicha va moddiy javobgar shaxslar bo‘yicha yuritish, hisobga qabul qilish, topshirish, hisobdan chiqarish, AV obyektlarini to‘g‘ridan to‘g‘ri yoki indeks usulida qayta hisoblashni amalga oshirish, amortizatsiya hisoblashni amalga oshirish, nomoddiy aktivlar hisobini yuritish va ularga amortizatsiya hisoblash imkonini beradi. Bir oy davomida hisoblangan amortizatsiyalar summalarini bir necha schyotlar yoki tahliliy hisob obyektlari o‘rtasida taqsimlash mumkin. “AV inventarizatsiyasi” hujjati asosida esa “Inventarizatsiya ro‘yxati” va “AV inventarizatsiyasi natijalarining solishtirma qaydnomasi” hisobotlari shakllanadi, Asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish, asosiy vositalarni tugatish aktlari va boshqalarning shakllanishi imkoniyati mavjud. TMZ hisobi. Savdo. “TMZ hisobi” bo‘limi materiallar hisobini moddiy javobgar shaxslar bo‘yicha va saqlanish joylari bo‘yicha yuritish, zaruriy barcha birlamchi hujjatlarni (kirim orderlari, yukxatlar, hisobdan chiqarish aktlari, material hisobotlar va inventarizatsiya aktlari) shakllantirish imkoniyatini beradi. Shuningdek, materiallarni hisobdan chiqarishning ikki usuli - FIFO va AVECO ham ko‘zda tutilgan. "Savdo” bo'limidan foydalanish ulgurji va chakana savdo hisobini avtomatlashtirishga imkon yaratadi. Ushbu modul yordamida omborlar va do‘konlarda tovarlaming mavjudligini hisobga olish, mijozlar va ta’minotchilar bazasini yuritish, tovarlar kirimi va chiqimini rasmiylashtirish, zarur barcha birlamchi hujjatlarni (yukxatlar, schyot-fakturalar, tovar hisobotlari, inventarizatsiya aktlari va boshqalar) shakllantirish, kontragentlar bilan o ‘zaro hisob-kitoblar holatini kuzatib borish mumkin. Ishlab chiqarish. “Ishlab chiqarish” bo‘limi korxonaning moddiy resurslari hisobini va tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishni hujjatli rasmiylashtirishni avtomatlashtirishga mo'ljallangan. B o‘lim moddiy resurslar bilan bog‘liq tayyor mahsulotlaming kelib tushishi, hisobdan chiqarilishi va tannarxini hisoblashni, xaridorlarga berish va boshqa shu kabi operatsiyalarni avtomatlashtirish imkonini beradi. Xizmatlar ko'rsatish. “Xizmatlar ko‘rsatish” bo‘limi xizmat ko‘rsatish shartnomalari hisobini yuritish va ular asosida bajarilgan ishlar aktlarini avtomatik shakllantirish, shuningdek, chet korxonalar xizmatlari hisobini yuritish imkonini beradi. Ish haqini hisoblash. “Ish haqini hisoblash” bo‘limi mehnatga haq to‘lash bo‘yicha ishchilar bilan hisobkitoblar hisobini avtomatlashtirish imkonini beradi. Daromad solig‘i setkalarini avtomatik shakllantirish, qo‘shimcha toMov va chegirmalar ma’lumotnomalarini yuritish, ish haqi, shuningdek, mehnatga haq to‘lash fondidan soliqlar va ajratmalarni (daromad, pensiya, korxonalardan YalT, JBPT, kasaba uyushmalari badallari) avtomatik 134 hisoblash ko‘zda tutilgan. Tashkilotda foydalaniladigan hisoblashning har xil turlarini kiritish imkoniyati mavjud. Shuningdek, ushbu b o iim d a xodimlarning plastik kartochkalariga pul o‘tkazish ham ko‘zda tutilgan. B o‘lim 10 dan ortiq hisobotlarni (hisob-kitob varag'i, hisob-to‘lov qaydnomasi, xodimlarning daromadlari haqidagi ma’lumotlar va boshqalar) o‘z ichiga olgan bo‘lib, ularni ko‘rib chiqish va qog‘ozga chiqarish mumkin. Reglament. B oiim oyning yakunlovchi operatsiyalari - valyutalami qayta baholash, moliyaviy natijalarni aniqlash, soliqlar hisob-kitobi, kurslar va summalar farqlari hisob-kitobi va boshqalami yuritish imkoniyatini beradi. Standart hisobotlar. Ushbu bo‘limda tahliliy xarakterdagi barcha standart hisobotlar (schyotlar qoldiqlari, oborotlari bo‘yicha va ajratmalar bo‘yicha alohida-alohida) amalga oshirilgan. Hisobotlarni sozlashning juda ko‘p variantlari amalga oshirilgan. Shuningdek, dasturda quyidagi shartnomalarni shakllantirish ko‘zda tutilgan: Avtotransport ijarasi shartnomasi; Beg‘araz foydalanish shartnomasi; Hadya shartnomasi; Oldi-sotdi shartnomasi; Xizmatlar ko‘rsatish shartnomasi; Qarz to‘g‘risidagi shartnoma; Garov to ‘g ‘risidagi shartnoma; Pudrat shartnomasi; Prokat shartnomasi. Reglament hisobotlari - soliq idoralariga taqdim etishga mo‘ljallangan soliq va buxgalteriya hisobotlari, shuningdek, turli jam g‘armalarga taqdim etishga moMjallangan hisobotlar. Hisobotni shablon ko‘rinishida va toMdirilgan hisobot (to‘ldirish dasturga kiritilgan m a’lumotlar asosida amalga oshiriladi) ko‘rinishida 28 shakllantirish imkoniyati mavjud. «ВЕМ - Buxgalterga Elektron Madad» - bu har qanday turdagi tijoriy faoliyat bilan shug‘ullanuvchi tashkilotlarda buxgalteriya hisobini yuritish uchun tayyor yechimdir. Ushbu dasturiy mahsulot buxgalteriya hisobi masalalarini yechishga yordam beradi. Ammo uning imkoniyatlari bu bilan cheklanmaydi: ma’lumotlarni qayta ishlash va saqlashni o‘z ichiga oladigan har qanday masalalar ham BEM ilovalarining asosiy tarkibiy qismi vositalari yordamida bajarilishi mumkin. BEM mahsulotining asosiy tarkibiy qismlari schyot yaratuvchilar tomonidan qo‘shimcha funksional kiritish va uni quwatlashni amalga oshirishga imkon beradi. Turli hisoblar (shu jumladan, buxgalteriya hisobi) masalalarini yechish sohasida o‘tkazilgan tahlillar natijasida dasturiy ta’minotni yaratish jarayonida biznes-obyektlar tavsiflari, ulaming aloqalari va o‘zaro bogiiqligi tizimi yaratildi. Umumqabul qilingan jahon tajribasiga tayanib, BEM mahsulotining boshlang‘ich kodlarini taqdim etish orqali ishlanmalarning oddiyligi va 135 kengayuvchanligiga osongina ishonch hosil qilish mumkin. Agar dastur yaratish jarayonida, unda yangi imkoniyatlar qo'shishingiz va ularni BEM dasturiy mahsuloti bazasida tarqatishingiz mumkin. Umumiy xulosa sifatida BEM mahsulotlaridan foydalanish jarayonlari bo'yicha hududlarda buxgalterlar uchun malaka oshirish kurslarini tashkil etish va ushbu dastur imkoniyatlaridan foydalanishni yo'lga qo'yish buxgalterlar ishini tezlashishi va ish sifatini oshirilishiga olib keladi. Kompyuterga asos/angan sistemada tekshirish ishlari ananaviy korxona sistemasidagidan ко ‘ra kamroq tekshiriladi, ammo ular hamon mavjud. Kompyuterga asoslangan sistemada buxgalteriya yozuvlari magnetik fayllarning 4 shakli orqali ko'rsatib beriladi: asosiy fayl, m a ’lumotlar fayli, munosabat fayli, zaxira fayli. 2-11 shakl tekshirish munosabatlarini shakllantirishda bu fayllarning munosabatlarini ко ‘rsatadi. Asosiy fayl. Asosiy fa y l hisob m a ’lumotlarini o'z ichiga oladi. Umumiy hisobvaraqlar daftari va yordamchi hisobvaraqlar daftari asosiy faylga misol bo ‘la oladi. Asosiy fayldagi ma ’lumotlar qiymati о ‘tkazma ma 'lumotlardan qabul qilinadi. Ma lumotlar fayli. Ma 'lumotlar fayli о ‘tkazma yozuvlarining vaqtinchalik fayli b o ‘lib, asosiy faylga m a ’lumotlarni qabul qilish va o'zgartirish uchun foydalaniladi. To'lov topshiriqnomalari, materiallar va to'lov reyesterlari ma 'lumotlar faylining misollari bo ‘la oladi. Munosabat fayli. Munosabat fayli о 'tkazmalar jarayoni uchun standart foydalaniladigan ma'lumotlarni yig'adi Masalan, hisoblar dasturi hisob munosabatlari uchun soliqlarning to'g'ri son qiymatini hisoblash uchun soliq tabelini o'z ichiga olishi mumkin. Zaxira fayli. Zaxira fa y li kelajakdagi munosabatlar uchun yig ‘ib qo 'yilgan amalga oshirilgan о ‘tkazma yozuvlarini о ‘z ichiga oladi. Bu о ‘tkazma та 'lumotlari tekshirish ishlari uchun muhim qismni shakllantiradi. Zaxira fayllari jurnallar, m a ’lum davr uchun о ‘tkazma т а'lumotlari, ishdan bo'shab ketgan ishchilar ro ‘yxati, hisob yozuvi та 'lumotlari, та 'lum davr uchun та 'lumotlar yozuvini о ‘z ichiga oladi. Raqamli tekshirish ishlari Keling 2-11 shakl qanday qilib kompyuter fayllari tekshirish ishlarini ta 'minlashini ко 'rsatamiz. Biz iqtisodiy hodisaning qaramliligi bilan boshlaymiz. Bu misolda narxlar manba hujjatlarida korxona sistemasida yig'ilgan. Bu jarayonda keyingi qadam manba hujjatlarini raqamli shaklga aylantirish. Ma 'lumotlar nashr qilinganda va to ‘lov topshiriqnomalarining та 'lumotlar fayli ishlab chiqilganda bu ma 'lumot-mahsulot bosqichida qilinadi. Ba 'zi kompyuter sistemalari qo'lda qilingan hujjatlardan foydalanmaydi. Buning o'rniga ma 'lumotlar raqamli sistemalar orqali hosil qilinadi. K o m p t - u f a r g a a s o s l a n g a n t l z l m d a b u x g a l t e r i y a q a y d l a r i Keyingi qadam turli asosiy faylni о ‘tkazmalarga ta 'sir ко ‘rsatadigan yordamchi va nazorat hisobvaraqlariga yuklash. Yuklash jarayonida ma'lumotlarning qo'shim cha nashri hosil bo'ladi. Ba'zi m a ’lumotlar noto'g'ri hisobraqamlar, qo 'Ida aniqlikda qilinmagan son miqdorlar, yoki xaridor krediti muammolari sababli noto'g'ri bo'lganligini isbotlab berishi mumkin. Bu misolda sistema soti/r jaravonidan oldin kredit faylidan har bir xaridor uchun mos kreditni aniqlaydi. Kredit muammolari uchun inkor qilingan yozm lar xato faylga о ‘tkaziladi. Qolgan Tovar та ’lumotlari asosiy faylga yuklash uchun foydalaniladi. Bu та ’lumotlar narxlar jurnali sifatida xizmat qiluvchi zaxira fayliga qo ‘shiladi. Jurnalga kerakli m a ’lumotlarni ko'chirish orqali haqiqiy m a ’lum otlarfayli hisob ishlari maqsadlari uchun kerak bo 'Imay qoladi. Bu fa yl to ‘lov topshiriqnomasining keyingi qismini tayyorlashda qirqib olinishi mumkin. Qog 'oz ishlariga о ‘xshab raqamli hisob ishlari та 'lumotlarni guruhlashga imkon beradi. Bundan tashqari, auditor balansda AR shaklning aniqligini 2-JJ shaklda ко ‘rsatilgan quyidagi qadamlar orqali hisoblay oladi. 1. Asosiy fa y l AR nazorat hisob balansi bilan balansdagi munosabat hisobvaraqalarini taqqoslash. 2. Jami AR yordamchi hisob bilan AR nazorat shaklini farqini aniqlash orqali. 3. AR yordamchi hisob varag'ida qilingan hisob-kitoblarning yozuv namunasini tanlash va bularni narxlar jurnalidagi т а'lumotlar bilan mosligini aniqlash. 4. Bu jurna! yozuvlaridan, ularning fayllaridan ajratilgan va farq qiladigan maxsus manba та 'lumotlarini aniqlash. Agar zarur bo 'Isa auditor savol ostida turgan xaridorlar bilan aloqa qilish orqali bu manba hujjatlarinining aniqliligi va to 'g 'riligini aniqlaydi. Hujjatlashtirish texnikasi Eskilar aytganidek rasm hujjatlashtirish sistemasiga keganda ming so 'zda teng. Sistemaning yozilgan tavsifi davom ettirish qiyin bo ‘Igan so 'z. Tajriba shuni ko'rsatdiki, tasvir so'zdan ko'ra samaraliroq kerakli m a ’lumotlar bilan ta 'minlaydi. Hisobchilar yo 'nalishli hujjatlashtirish sistemalaridan foydalanadi, dizayner va auditor sistemalari singari. Grafik shakldagi kompyuter sistemasi uchun qobiliyat hisobchilar uchun о 'rganishga muhim tajriba bo 'ladi. Bu bo ‘limda besh asosiy hujjatlashtirish texnikasi tanishtiriladi: та ’lumotlarni shakllantirish jarayoni diagrammasi, xo ja lik yurituvchi subyektlar o'rtasidagi munosabat diagrammasi, sistema jarayonlari, jarayon programmasi va yig'm a та lumotlar diagrammasi. M a ’lumotlarni shakllantirish jarayoni diagrammasi, x o ja lik yurituvchi subyektlar o ‘rtasidagi munosabat diagrammasi Kundalik foydalaniladigan dezayn sistemasi va hujjatlashtirish texnikasi Ma 'lumotlarni shakllantirish jarayoni diagrammasi va xo ja lik yurituvchi subyektlar о ‘rtasidagi munosabat diagrammasidir. Bu bo 'lim ularning о ‘ziga xos xususiyatlarifoydalanish va ular orasida bog'lanishlarni ко 'rsatib beradi. M a ’lumotlarni shakllantirish jarayoni diagrammasi M a'lumotlarni shakllantirish jarayoni diagrammasi sistemaga bog'liq bo'lgan x o ja lik yurituvchi subyektlar, jarayonlar, m a ’lumotlarni shakllantirish va m a ’lumotlar bazas ini ko'rsatish uchun simvollardan foydalanadi. 2-12 chizma ко p foydalaniladigan simvollarni ко ‘rsatadi. DFD umumiydan tavsiflangangacha bo'lgan turli darajalardagi sistemalarni ko'rsatish uchun foydalaniladi. 14- bo'lim da biz kichik darajadagi DFDning tuzulishini o'rganamiz. Hozir esa bir darajali DFD hujjatlashtirish vositasi sifatida uning foydalanilishini ко 'rsatish ancha samarali. Biz 2-13 chizmada buni misol tariqasida ко 'ramiz. DFD da subyektlar modellashtirilayotgan sistemaning chegarasidagi tashqi obyektdir. Ular ma 'lumotlar uchun jo yn i va manbani ко ‘rsatadi