І bap. Rfid identifikaciyalaw sistemalari teoriyaliq tiykarlari

2.3. Sersorlar ara baylanıslar járdeminde qaramallardı baqlaw máselesi 
Házirgi kúnde IT rawajlanıwı halq ho'jaligining barlıq tarmaqlarınıń 
ajıralmaytuǵın zárúrli buwınına aylanıp barıp atır [18-21]. Ásirese, sharwashılıq 
salasında zamanagóy aldıńǵı texnologiyalar menen buyımlanǵan basqarıw 
sistemaları insan miyneti hám aljasıqların kemeytiw hám de ónim natiyjeliligin 
támiyinlewin jaxon tájiriybesi hám ámeliyatı kórsetip atır. Xalıqtıń tutınıw talabı 
barǵan sayın ortayotgan sharwashılıqtaǵı sút hám gósh jemisdorligi óz ornında 
jaqsı násilshilik hám de haywanlar faravonligidagi taza azıq-túlik hám salamatlıq 
ornına alınadı [24-25]. 
Siyirdıń xatti-háreketindegi ózgerisler onıń sawlıgı daǵı ózgerislerdi 
sáwlelendiriwshi faktor bolıp xızmet etedi. Mısal ushın, eger siyir mastit dep 
esaplasak, ol bir neshe saat ishinde xatti-háreketinde ózgerisler kórinetuǵın boladı 
hám sút sapası demde jamanlasadı. Siyir mastit menen kesellengeninen keyin tórt 
saat ishinde tınıshsız boladı hám isiw óziniń joqarı dene temperaturası, jelindiń 
ısıp ketiwi sıyaqlı belgileri menen tarqala baslaydı. Siyir sog'uvchi mastit 
baslanıwın siyir kesellengeninen eki saat ótkennen anıqlay aladı. Ádetde, mastit 
sawıw waqtında anıqlanadı. Avtomatlastırılǵan yamasa robotlashtirilgan sawıw 

---

34 
stanciyalarında bolsa sutti tekseriw waqtında anıqlaw múmkin. Bul bolsa siyir 
ushın júdá kesh hám mastit joqarı basqıshda bolıwı múmkin. Mastit dúnyada 
sawın siyirlardıń eń keń tarqalǵan hám ekonomikalıq tárepten qımbat 
keselliklerinen biri bolıp tabıladı. Bahalawlarǵa kóre, bir ǵana AQShdagi sút 
sanaatı jılına 2 milliard dollar joytıwǵa ushraydı. 
"Kesellikte gúman etilgen haywanlar" dizimin qáliplestiriw haywanlardıń 
minez-qulqların turaqlı ń qılıwda isletiletuǵın texnologiyalıq qurılmalar tárepinen 
alınǵan maǵlıwmatlar sebepli ámelge asırılıwı múmkin. Maǵlıwmatlar 
informaciyalardı saqlaytuǵın hám analiz etetuǵın programmalıq támiynatqa 
uzatıladı. Sistema eskertiwdi anıqlaganida (matematikalıq algoritmlardan 
paydalanǵan halda ), ol maǵlıwmattı fermerler / ámeliyatshılardıń apparatına 
uzatadı. Sistema fermer/amaliyotchi úlesi menen turaqlı jańalanıp turıwshı 
algoritmlarǵa tiykarlanǵan dinamikalıq hám úzliksiz oqıw procesi bolıp tabıladı. 
Qanshellilik kóp maǵlıwmatlar jıynalsa, sistema sonshalıq kóp úyrenedi hám sol 
sebepli anıqlaw BRD kesellikti anıqlawına erisiw múmkin (Súwret 2.4.). BRD 
diagnostikası hám PLF arqalı emlewdiń anıqlıǵı laboratoriya diagnostikası 
birlestirilgende asırılıwı múmkin. Sonday etip, metabolomikalar BRD menen 
kesellengen haywanlardı emlengen haywanlardan ajrata aladı hám ekilemshi 
bakterial infektsiyadan keyin kesellik nátiyjelerin boljaw etedi. Bunnan tısqarı, 
mikroblarǵa qarsı seziwsheńlıq testi BRD ushın emlewdi jaqsılaw ushın úlken 
maǵlıwmatlardı analiz qılıw menen birlestirilishi múmkin. 
Bir neshe siyir kesellikleri alınıp, kesel siyirda ámeldegi kesellik hám 
klinikalıq belgileri arqalı siyirdıń minez-qulqlarına qanday tásir etiwi izertlew 
etilgen. Keselliklerdi qıyqımlıq menen analiz etkenden keyin, haywanlarda bul 
kesellik kórinetuǵın bolatuǵın izbe-iz xatti-háreketlerdegi ózgerisler esapqa 
alınǵan halda tiyisli sensorlar [19,20] analiz etildi (1-keste). 

---

35