I bob. So‘zning funksiyasi

(bosh  kelishik  qo'shimchasi)  qo’shimchalari 

너  (

sen

),  음식  (

ovqat

),  양념 

(

ziravor)  so’zlarining  faollashuvi  uchun  ishlatilmoqda.  Ikkinchi  misolda 

esa

엄마의  양념  (

onaning  ziravori)  birikmasidagi 

-의 

(-ning)  hamda  tushirib 

qoldirilgan

 있다 

(bor bo’lmoq, mavjud bo’lmoq) fe’li birikmaning faollashuvi 

uchun  xizmat  qilmoqda.  Gap  unsurlarining  faollsahuvi  jarayonida  shunday 

hollar ham uchraydiki, ularga ko‘ra ma’lum bir so‘z ikkinchi so‘zning sintaktik 

faollashuvi uchun asosiy omil bo‘lsa-da, uning o‘zi faollik darajasiga ko‘tarilishi 

uchun  boshqa  bir  so‘zning  yoki  nutq  muhitining  yordamiga  muhtoj  bo‘lib 

qoladi.  Masalan,  maktab  internat,  soqol  tovoq,  dala  hovli  singari  birikmalar 

gap  tarkibida  kelganda  ana  shunday  hol  yuz  beradi.  Bu  bibkmalardagi  hokim 

so‘zlarni  faollashtiruvchi  birinchi  so‘zlar  nutq  muhiti  ta’siridagina  sintaktik 

faollik  oladi.  Agar  mazkur  birikmalar  nutqdan  tashqari  holatda  olinib  tahlil 

etilsa, ya’ni ularga til elementlari sifatida qaralsa, birinchi so‘zlar ikkinchilariga 

to‘liq faollik baxsh eta olmasa-da, ma’lum darajada aniqlik kiritadi, lekin o‘zlari 

mutlaqo mavhum va umumiyligicha qolaveradi. 

Shuning  uchun  til  belgisining  sintaktik  faollashuvi  har  doim  tilga  tegishli 

omillar bilangina amalga oshadi, deb o‘ylamasligimiz kerak, zero til omillaridan 

tashqari  til  tashqi  omillari  ham  (ekstralingvistik  omillar)  mavjud  bo‘lib,  ular 

tildan nutqda foydalanishimizda g‘oyat muhim ahamiyatga ega

1

.