I bölmə t t t

and – və 

array – massìv 

begin – başlanõıc 

case – seçìm 

const – konstantlar 

div – qalıqsız bölmə 

do – ìcra et 

downto – aşaõı qədər 

else – dìgər halda 

end – son 

file – fayl 

for – üçün 

function – funksìya 

goto – keç… 

if – əgər 

in – daxìlìndə 

label – nìşan 

mod – qalıq 

nil – sıfır 

not – yox (xeyr) 

of – dan (başlayaraq) 

or – və ya 

packed – qablaşmış 

procedure – prosedura 

program – proqram 

record – yazı 

repeat – təkrar et 

set – çoxluq 

then – onda 

to – qədər 

type – tìp 

until – hələlìk 

var – dəyìşənlər 

while – hələlìk və s. 

! -bu sözlərì ìstər əlyazması və ìstərsə də basma hərflərlə yazmaq olar. 

 

---

 

 

 

Standart sözlər – qruplar üzrə: 

1)  Standart tìplì ünsür adları: 

-  boolean 

 – məntìqì 

-  char 

 – sìmvol 

-  integer 

 – tam 

-  real 

 – həqìqì 

-  text 

 – mətn faylı və s. 

2)  Standart tìplı sabìtlər: 

-  false 

 – yalan 

-  true 

 – doõru 

-  maxint 

 – maksìmal tam 

-  pi 

 –  ədədì və s. 

3)  Standart funksìyalar: 

-  abs 

– mütləq qìymət y=|x| 

-  arctan 

– y= arctn(x) 

-  cos 

– y= Cos(x) 

-  ln 

– y=ln(x) 

-  exp 

– üstlü funksìya və s. 

4)  Standart proseduralar: 

-  read 

-  readln 

-  write 

-  writeln 

-  inc 

-  dec və s. 

! -əgər bu cür standart sözlərlə başqa obyektlərì adlandırsaq, onlar öz əsas təyìnatını 

ìtìrmìş olur. 

Ad  –proqramda  əks  olunan  ìstənìlən  ünsürə  verìlə  bìlər.  Obyektə, 

proqram və ya ìçproqrama verìlən adlarda yalnız latın hərflərì, rəqəmlər  və 

«_» ìşarəsì ìşlənə bìlər, ancaq gərək bu adlar rəqəmlə başlanmasın. 

 

!  -bu kìtabda: 

- Proqram mətnlərì və xìdmətì sözlər xüsusì seçìlmìş (Courìer New) fontla yazılır. 

-  Xüsusìlə  rusdìllì  ədəbìyyatlardan  hərfì  tərcüməylə  alınmış  və  məzmunu  dərk 

etməyə cìddì əngəl törədən bəzì termìnlər, məs:  

Operatìv yaddaş –fəal yaddaş;  

Komanda –əmr;  

Verìlən(dannıy) –ünsür;  

Altproqram (podproqram) –ìçproqram;  

Pəncərə(okno) –xanə;  

Metod(üsul yox, =əməlìyyat) –gedìş;  

Klavìşşa –sədəf;  

Sədəfì və ya mausun dìlìnì basmaq(najat və ya şelkat) –basmaq və ya tıklamaq  

  ìkì dəfə tıklamaq –qoşa tıklama, 

  sıxıb saxlamaq –tutmaq;  

Yanıb-sönmə(mìqat) –səyrìmə;  

Tabulyasìya –darama;  

Korrektìrovka – düzənləmə;  

Kommentarì -ìzah 

Format -bìçìm 

Göstərìcì (ukazatel və ya strelka) –ox;  

Sahə(pole, həm də ploşşad) –alan,  

  redaktə sahəsì –ìş alanı;  

Probel –ara;  

---

Enter sədəfì –keçìd sədəfì(lakìn təklìkdə elə Enter);  

Hər hansı səhìfə, xanə və ya alanı təşkìl edən hìssələr(zakladka) -rəf  

və s. kìmì ìşlənmìşdìr. 

2.

  Paskal  proqramının  strukturas

ı

  -aşaõıdakı  bölmələr  əsasında  tərtìb 

olunur: 

 

 

 

 

Başlıq 

program 

 
; 

 

  

    Təqdìmat bölümü 

uses 

 – gərəklì  kìtabxana və proqram modullarının göstərìlməsì; 

label 

 – nìşanları (metkaları) tanıtmaq; 

const 

 – sabìtlərì tanıtmaq; 

type 

 – tìplərì tanıtmaq; 

var 

 – dəyìşənlərì tanıtmaq; 

procedure 

 – proseduraları tanıtmaq; 

function 

 – funksìyaları tanıtmaq; 

 

  

 

Ìcra bölümü: 

begin 

 

 <əmrlər bölümü> 

end. 

Burada dìgər bölümlər buraxıla bìlən, sonuncu ìsə hər bìr proqram üçün 

zərurìdìr.  Proqram  bəndlərì  (və  ya  əmr  konstruksìyaları)  bìr  -  bìrìndən  «;» 

sìmvolu ìlə ayrılmalı və ən axırda mütləq nöqtə qoyulmalıdır. 

Proqramda xìdmətì söz və ya adların böyük, kìçìk, əlyazma və ya basma 

hərfflərlə yazılması eynì məna daşıyır.  

Məs: «A»  və  ya «a» («Chinar» və ya «chiNar») adları eynì bìr obyektə 

aìd hesab edìlìr. 

Çox  vaxt  proqram  mətnìndə  açıqlama  məqsədì  daşıyan  ìzahlardan 

(kommentarìlərdən) ìstìfadə olunur kì, onlar da –ìstənìlən nahìyədə, füqurlu 

mötərìzə  ìçìnə  alınmaqla  və  ya  (*izah*)  şəklìndə  verìlə  bìlər.  Bu  yazılar 

proqramın ìş prosesìnə heç bìr təsìr etmìr. Yalnız ìzahların dìrektìv forması -

lazımı yaddaş modelì və proqramlama rejìmì fəalìyyətìnì tənzìm etmək və s. 

məqsədlər  üçün  ìşlənə bìlər. Dìrektìv yazılarkən, açılmış mötərìzədən sonra 

«$» sìmvolu qoyulmalıdır. 

Təqdìmat bölümündə: 

lazım olacaq  sabìt  kəmìyyətlər const əmrìlə,  aşaõıdakı formada təqdìm 

edìlìr: 

const 

   =  

 

 

……………………..            

 

 

 =  

 

Eynìlə,  əməlìyyat  prosesìndə  dəyìşìlə  bìlən  kəmìyyətlərì,  yənì  dəyìşən 

ünsürlərì də var əmrìlə: 

var 

 

 :  

---

 

 

…………………….. 

 

 

 :                

kìmì tanıtmaq lazımdır 

Bu  cür  sìyahılarda  sadalanan  elementlər  bìr  -  bìrìndən  vergüllə 

ayrılmalıdır. 

 

3.  Proqram  nümunəsì:  Proqram  –qarşıya  qoyulmuş  hər-hansı  məsələnì 

həll  etmək  üçün  tərtìb  olunmuş  alqorìtmì  yerìnə  yetìrməlì  olan  əmrlər 

ardıcıllıõıdır. Proqram alqorìtmì ìsə: -lazımı ünsürlərì tanıtma, məqsədyönlü 

hesabat və nətìcə çıxama –prìnsìpì əsasında qurulur.  

Məsələ  1.  Oturacaõının  radìusu  r  =1.5sm  və  hündürlüyü  h  =6sm  olan 

düz  konusun  tam  səthìnìn  sahəsìnì  və  həcmìnì  hesablamaq  üçün  proqram 

yazın. 

Məsələnì həll etmək üçün: 

-  Sabìtlər: 

r 

–oturacaõın radìusu,

 h

 –konusun hündürlüyü 

-  Dəyìşənlər: 

d

 –doõuran, 

s

 -tam səth və 

v –

həcm  

olmaqla ìşarə etsək, tələb olunan proqramı ìzahlı şəkìldə, aşaõıdakı kìmì 

tərtìb etmək olar: