I bop. Tabiat va ekologiya

Gidrologik hodisalar
Gidrologik hodisalar suv havzalarida, ayniqsa eng katta suv havzalari bo'lgan okeanlarda uchraydi. Eng dolzarb tabiiy gidrologik hodisa dengiz oqimlari.
Boshqalari - bu okeanlarning tuz miqdori va yorug'likning suv ustunining vertikal o'lchamida taqsimlanishi. Xuddi shu tarzda, dengiz sathining balandligi (suv relyefi) har xil zichlik darajalari tufayli harorat farqi hodisasi kuzatiladi.
Bu harorat va zichlikdagi farqlar muz qatlamining paydo bo'lish hodisasini ham keltirib chiqaradi. Kontinental suvlarda esa gidrografik havzalarning ishlashi bilan bog'liq turli xil hodisalar mavjud.
Gidrologik hodisalarning sabablari orasida quyosh energiyasi va suvning xususiyatlari, ayniqsa uning suyuqlik xarakteri bor. Issiqlikni tez singdirish va uni sekin chiqarish va universal hal qiluvchi bo'lish qobiliyatiga qo'shimcha ravishda.
Gidrologik hodisalar boshqa turdagi hodisalar bilan chambarchas bog'liq, chunki quyosh nurlanishi astronomik hodisa. Xuddi shu tarzda, dengizga mineral tuzlarni tashish geologik hodisalardan kelib chiqadi va yomg'ir atmosfera tipidagi tabiiy hodisadir.
Okean oqimlari
Eng dolzarb gidrologik hodisa shamollar va harorat va sho'rlanishning farqidan kelib chiqqan dengiz oqimlari. Ham sayoz, ham chuqur oqimlar, shuningdek yangilanganlar mavjud.
Barcha okeanlarni Meksika ko'rfazidan Shimoliy Atlantika okeanigacha yuzaki ravishda uzluksiz ravishda davom etadigan okean oqimi tizimi birlashtiradi. Keyin u Arktika bo'ylab aylanib, Antarktidaga chuqur oqim sifatida qaytadi va sharqqa siljiydi, Hind okeanida aylanib, Tinch okeaniga etadi.
Keyinchalik, dengiz oqimlari tizimi shimolga borib, yana sirt oqimi sifatida paydo bo'ladi va Atlantika tomon qaytib, ekvatorga etib boradi va g'arbga, Meksika ko'rfaziga buriladi. Gidrologik hodisalarning yana bir turi - suv qirg'oqlar bilan to'qnashganda shamol keltirib chiqaradigan va qirg'oq relyefini shakllantirgan to'lqinlar.
Tidal to'lqini yoki tsunami
Tsunami (yaponcha: 津波 — ajal va vayronalik keltiruvchi toʻlqinlar) — suv ostida yoki sohil boʻyida kuchli zilzila boʻlganda, baʼzan vulqonlar otilishi yoki boshqa tektonik jarayonlar oqibatida dengiz tubining koʻtarilishi va choʻkishi natijasida yuzaga keladigan juda uzun gravitatsion dengiz toʻlqinlari. Suvning kam siqilishi va suv tubi maydonlarining deformatsiyalanish darajasining juda jadalligi sababli, unga tayangan suv ustuni tarqalishga ulgurmay oʻrnidan qoʻzgʻaladi, natijada okean yuzasidan koʻtarilish va pasayish yuzaga keladi. Bu yuzaga kelgan qoʻzgʻalish suv qatlamining toʻlqinsimon harakatlanishiga sabab boʻladi, yaʼni katta tezlikda (50 dan 1000 km/so-atgacha) harakatlanuvchi Tsunami toʻlqinlari yuzaga keladi. Toʻlqinlar oraligʻidagi masofa 5 dan 1500 km gacha, balandligi esa ochiq okeanda 0,1 m dan 5 m gacha, qirgʻoqlarda 10 m dan 50 m gacha yetadi va undan ham ortib ketadi. Tsunami katta halokatlar keltiradi. Asosan, Tinch okean qirgʻoqlarida (Tsunamilarning 80%) kuzatiladi. Eng kuchli tsunami 1895-yilda Honshu orol yaqinida sodir boʻlgan. Soʻnggi 2004-yil 26 dekabrda Jan.-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida yuz bergan tsunami oqibatida 300 mingdan ziyod kishi qurbon boʻldi va bedarak yoʻqoldi. Shu regionda joylashgan mamlakatlar iqtisodiga ulkan zarar keltirdi. Tsunamidan qisman saq-lanish uchun okean va dengiz qirgʻoqlarida inshootlar quriladi. Bir necha mamlakatlarda aholini Tsunamidan xabardor qilish xizmatlari tuzilgan.
Xuddi shu tarzda, suv osti zilzilalari natijasida kelib chiqadigan ulkan to'lqinlar bo'lgan to'lqin to'lqinlari yoki tsunami kabi halokatli gidrologik hodisalar ham sodir bo'ladi.