I. Булим. Бухгалтерия хисоби

 
 
‘lib hisoblanadi. Buxgalteriya hisobini paydo bo’lish va rivojlanish tarixi 
haqida iqtisodiy adabiyotlarda turli xil qarashlar mavjud
15
. “Ocherki po 
istorii buxgalterskogo ucheta” nomli asar muallifi Y.D. Sokolov 
bog‘laydi: 
‘jalik faoliyatidagi jarayonlarning maqsadli ro‘yxatga olinishi bilan; 
2.
500 yil oldin, bu borada Luka Pacholining “Schyot va yozuvlar 
‘g‘risida” nomli risolasini chiqishi bilan; 
‘lishi bilan. 
m
a
’
‘
‘
“Schyot va yozuvlar to‘g‘risida risola” nomli kitobida bundan 522 yil 
y
a
’
16
15
Sokolov Y.V. Ocherki po istorii buxgalterskogo ucheta.- M.: Finansi i statistika, 1991, 10-26 betlar: Italiyalik olim 
D. J. CHerboni buxgalteriya hisobini paydo bo’lish va rivojlanishida turt bosqichni ko’rsatib bergan: 1. qadimgi 
dunyo basqichi; 2. L. Pacholiga qadargi bosqich – tijorat arifmetika davri; 3. L. Pacholadan keyingi davr – ikki 
yoqlama buxgalteriyani yo’lga qo’yilish bosqichi va 4. Ilmiy buxgalteriyani paydo bo’lishi va rivojlanishi davri.
Ko’zga ko’ringan frantsuz iqtisodchisi va buxgalteri Leon Sey (1883) buxgalteriya hisobini rivojlanishida besh 
bosqichni ajratib ko’rsatgan: 1. Og’zaki buxgalteriya – “buxgalter” barcha ma’lumotlarni yodida saqlash talab etilgan; 
2. Yozuvlarni har xil ishoralar bilan ifodalash (har ikki holatda ham hisob bo’lgan lekin yozuv bo’lmagan). 3. oddiy 
buxgalteriya; 4. ikki yoqlama buxgalteriya. Rossiyalik olim A. P. Rudanovskiy hisobchilikni rivojlanishini statistika 
va buxgalteriya bosqichlarini ajratatib ko’rsatadi. Rudanovskiy birinchi bosqichga ikki yoqlama yozuvni paydo 
bo’lgungacha bo’lgan barcha ishlarni qo’shadi. Boshqa karashlar ham mavjud.

---

39 
‘zgarishsiz foydalanilmoqda. 
p
a
y
g
‘
‘
Q
u
r
’
“
”
:
“
‘
‘
‘
‘
‘
!
”
m
a
’
‘
‘
‘
Ma’lumki, payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) savdo-sotiq ishlari 
‘
t
a
’
‘
t
a
’
‘
g
‘
‘
p
a
y
g
‘
“
‘
‘
!
”
‘
“
”
‘
‘
q
o
g
‘
‘
‘
‘
qo’ydagi to’rt bosqichni ajratish maqsadga muvofiq bo’ladi:
Qur’oni Karimning “Baqara” surasi 282 oyatini nozil bo’lgunga qadar;
2. Ollohdan “qarzlarni” yozib qo’yish to’g’risidagi “Baqara” surasi 
282 oyatini nozil bo’lishidan Luka Pacholining “Schyot va yozuvlar 
to‘g‘risida” nomli risolasini chiqishiga qadar;
3. 500 yil oldin, bu borada Luka Pacholining “Schyot va yozuvlar 
to‘g‘risida” nomli risolasini chiqishidan keyingi davr;
4. Hisoblash texnikasini, keyinchalik esa shaxsiy kompyuterlarni 
ixtiro qilinishi va rivojlanishi, buxgalteriya hisobini qog‘ozsiz shaklini 
Yuqoridagi keltirilganlardan ko‘rinib turibdiki, buxgalteriya hisobi, 
fan va mutaxassislik sifatida shakllanishi hamda rivojlanishi uzoq 
o‘tmishga ega. 
‘zbekistonda buxgalteriya hisobi qachon shakllana boshlagan? - degan bir 
tug‘iladi. 
Ba’zi mualliflarning fikricha O‘rta Osiyo yerlariga, ya’ni 
‘
‘
‘
b
o
g
‘
‘
“
”
:
“
‘
”
‘
–
b
o
g
‘
‘
‘
‘
‘
‘
“
–
–
”
‘
‘
‘
‘
‘
A
.
K
a
r
i
m
o
v
,
F
.