I. Kirish. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida multimediyalardan foydalanish

2.1. Multimediya so‘zining ma’nosi va kelib chiqish tarixi
Multimedia (ing. multimedia) - ma'lumotlar bir vaqtning o'zida turli xil ko'rinishlarda - ovozli, animatsion kompyuter grafikasi, video tasvirda taqdim etiladigan tarkib yoki tarkib. Masalan, bitta konteyner ob'ekti matnli, eshitish, grafik va video ma'lumotlarni, shuningdek, ehtimol, u bilan interaktiv o'zaro ta'sir qilish usulini o'z ichiga olishi mumkin. Bunga ma'lum bir apparat va dasturiy ta'minot to'plami yordamida erishiladi. Multimedia atamasi ko'pincha katta hajmdagi ma'lumotlarni saqlay oladigan va ularga juda tez kirishni ta'minlaydigan saqlash vositalariga nisbatan ham qo'llaniladi (bu turdagi birinchi ommaviy axborot vositalar edi). Bunday holda, multimedia atamasi kompyuterning bunday vositadan foydalanishi va ma'lumotni taqdim etishning an'anaviy usullaridan tashqari, audio, video, animatsiya, tasvir va boshqalar kabi barcha mumkin bo'lgan ma'lumotlar turlari orqali foydalanuvchiga ma'lumot berishi mumkinligini anglatadi.
Multimedia taxminan yoki nozik tarzda chiziqli yoki chiziqli bo'lmagan deb tasniflanishi mumkin. Kino chiziqli tasvirlash usulining analogi bo'lishi mumkin: ushbu hujjatni ko'rgan odam uning chiqishiga hech qanday ta'sir ko'rsata olmaydi. Axborotni taqdim etishning chiziqli bo'lmagan (interaktiv) usuli odamga ma'lumotni chiqarishda ishtirok etish imkonini beradi, multimedia ma'lumotlarini ko'rsatish vositalari bilan qandaydir tarzda o'zaro ta'sir qiladi. Insonning bu jarayondagi ishtiroki "interaktivlik" deb ham ataladi. Inson va kompyuter o'rtasidagi o'zaro ta'sirning bunday usuli kompyuter o'yinlari toifalarida to'liq ifodalanadi.
Multimedia ma'lumotlarini ifodalashning chiziqli bo'lmagan usuli ba'zan "gipermedia" deb ataladi. Axborotni taqdim etishning chiziqli va chiziqli bo'lmagan usullariga misol sifatida biz bunday vaziyatni taqdimot sifatida ko'rib chiqishimiz mumkin. Agar taqdimot lentaga yozib olingan va tinglovchilarga ko'rsatilgan bo'lsa, unda ma'lumotni etkazishning ushbu usuli bilan ushbu taqdimotni ko'rayotganlar ma'ruzachiga ta'sir qilish imkoniyatiga ega emaslar. Jonli taqdimotda tinglovchilar ma'ruzachiga savollar berish va u bilan boshqa yo'llar bilan muloqot qilish imkoniyatiga ega, bu ma'ruzachiga taqdimot mavzusidan chetga chiqishga imkon beradi, masalan, ba'zi atamalarni tushuntirish yoki bahsli qismlarni yoritish orqali. hisobotda batafsilroq. Shunday qilib, jonli taqdimot ma'lumotni taqdim etishning chiziqli bo'lmagan usuli sifatida taqdim etilishi mumkin.
Multimedia taqdimotlari sahnada, proyektor orqali yoki boshqa mahalliy ijro qurilmasida ko'rsatilishi mumkin. Efir taqdimoti jonli yoki oldindan yozib olingan bo'lishi mumkin. Eshittirish yoki yozish axborotni saqlash va uzatish uchun analog yoki elektron texnologiyalarga asoslangan bo'lishi mumkin. Shuni ta'kidlash kerakki, onlayn multimediyani foydalanuvchi kompyuteriga yuklab olish va qandaydir tarzda o'ynash yoki ma'lumotlarni uzatish texnologiyalari yordamida to'g'ridan-to'g'ri Internetdan o'ynash mumkin. Oqim texnologiyalari yordamida o'ynaladigan media jonli yoki talab bo'yicha bo'lishi mumkin.
Multimedia o'yinlari o'yinchi kompyuter tomonidan yaratilgan virtual muhit bilan o'zaro aloqada bo'lgan o'yinlardir. Virtual muhitning holati pleyerga ma'lumot uzatishning turli usullari (eshitish, vizual, taktil) yordamida uzatiladi. Hozirgi vaqtda kompyuter yoki o'yin konsolidagi barcha o'yinlar multimedia o'yinlaridir. Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu turdagi o'yinlarni mahalliy kompyuter yoki konsolda yoki boshqa o'yinchilar bilan mahalliy yoki global tarmoq orqali o'ynash mumkin. Iste'molchi tomonidan axborotni idrok etishni soddalashtirish uchun multimedia ma'lumotlarining turli formatlaridan foydalanish mumkin. Masalan, ma'lumotni faqat matn shaklida emas, balki uni audio ma'lumotlar yoki videoklip bilan tasvirlash uchun ham. Xuddi shu tarzda, zamonaviy san'at kundalik, kundalik narsalarni yangicha ko'rinishda taqdim etishi mumkin.
Axborotni taqdim etishning turli shakllari iste'molchiga axborot bilan interaktiv munosabatda bo'lish imkonini beradi. Onlayn multimedia tobora ko'proq ob'ektga yo'naltirilgan bo'lib, iste'molchiga ma'lum bilimga ega bo'lmasdan ma'lumot ustida ishlash imkonini beradi. Masalan, videoxostingga video joylashtirish uchun foydalanuvchiga video tahrirlash, ma‘lumotlarni kodlash va siqish bo‗yicha bilim, veb-serverlar dizaynini bilish shart emas. Foydalanuvchi shunchaki mahalliy faylni tanlaydi va videoxizmatning minglab boshqa foydalanuvchilari yangi videoni ko'rish imkoniyatiga ega. Multimedia Internet resursi - asosiy ma'lumotlar multimedia ko'rinishida taqdim etiladigan sayt. Bu zamonaviy va juda qulay mexanizm bo'lib, u klassik funktsiyalarning bajarilishini almashtirmaydi, balki tashrif buyuruvchilar uchun xizmatlar va yangiliklar doirasini to'ldiradi va kengaytiradi.
Multimedia Internet resurslari quyidagilar bilan tavsiflanadi:
 har xil turdagi ma'lumotlarni o'z ichiga olishi mumkin (nafaqat matn, balki ovoz, grafik, animatsiya, video va boshqalar);
 materiallarning yuqori darajada ko'rinishi;
 har xil turdagi fayllarni qo'llab-quvvatlash: matn, grafik, audio va video;
 san'atning turli turlari sohasidagi ijodiy ishlarni targ'ib qilish uchun foydalanish imkoniyati.
Ushbu turdagi resurs tashkil etilayotgan tadbirlar haqida tezkor ma'lumot berish, soha, muassasa yoki ijodiy jamoa haqida umumiy ma'lumotni namoyish etish, tashrif buyuruvchilar bilan fikr-mulohazalarni o'rnatish, axborotni taqdim etishning zamonaviy mexanizmlaridan foydalangan holda maqsad va materiallarni oshkor qilish va ularni tanib olishga yordam beradi. taqdim etilgan ob'ektni Internet orqali. "Multimedia" atamasi birinchi marta 20-asrning 60-yillarida paydo bo'lgan bo'lib, u ma'lumot taqdim etishning turli turlari va shakllaridan foydalangan holda o'sha davrdagi ekstravagant teatr tomoshalarini tavsiflash uchun ishlatilgan: slaydlar, kino, video, audio fragmentlar, yorug'lik effektlari va jonli musiqa.
"Multimedia" atamasi Bob Goldshteyn tomonidan 1966 yil iyul oyida Sautgemptonda (Buyuk Britaniya janubidagi shahar va port) "LightWorks at L'Oursin" shousining ochilishini reklama qilish uchun ishlatilgan. Bu oddiy yorug'lik tasviri edi, ammo vaqt o'tishi bilan bu atamaning semantik yuki o'zgardi. 1990-yillarda bu atama allaqachon yangi, zamonaviy idrokga yaqin ma'noga ega edi. 1966 yilning 10 avgustida haftalik Variety jurnalining muxbiri Richard Albarino Bob Goldshteyn shousini tasvirlagan maqolasida "multimedia" atamasini ishlatgan. Ikki yil o'tgach, 1968 yilda "multimedia" atamasi hukumat maslahatchisi Devid Saverga berildi va bu atama bilan u "LightWorks at L'Oursin" shousining prodyuserlaridan biri bo'lgan rafiqasi Iris Savierning ishini tasvirlab berdi. 196 70-yillarning oxiri va 80-yillarning boshlarida multimedia deganda bir nechta proyektorlardan olingan statik yoki dinamik tasvirlarga asoslangan, tovush yoki jonli musiqa jo’rligidagi taqdimotlar tushuniladi. Biroq, 1990-yillarda "multimedia" atamasi o'zining zamonaviy ma'nosiga ega bo'ldi.
1993 yilda McGraw-Hill (Amerika nashriyot, radioeshittirish, moliyaviy va biznes xizmatlarini ko'rsatadigan kompaniya) birinchi nashrida "Multimedia: buni amalga oshirish" maqolasi chop etildi, unda shunday deyilgan: "Multimedia - bu matn, grafika, animatsiya, ovozning turli kombinatsiyasi. va kompyuter yordamida uzatiladigan video. Agar siz foydalanuvchiga (loyihangiz tomoshabiniga) ushbu elementlarni boshqarishga ruxsat bersangiz, multimedia interaktiv bo'ladi, u interaktiv multimediaga aylanadi. Elementlarni ulash strukturasini - navigatsiyani taqdim etganingizda, interaktiv multimedia gipermediaga aylanadi.
Hozirgi vaqtda millionlab odamlar ongida multimedia Internet bilan uzviy bog'langan. Bu jarayon 1990-yillarning birinchi yarmida, "multimedia" bozorga kirganida boshlandi - yuzlab megabayt hajmdagi video, audio va foto ma'lumotlar bilan ishlash imkonini beradigan kompakt diskli qurilmalar bilan jihozlangan kompyuterlar. Yangi texnologiyalar, jumladan, multimediyaning rivojlanish sur'atlari haqida gapirar ekan, xorijiy ekspertlar ta'kidlashicha, Butunjahon Internet tarmog'i - Internet 1969 yilda ochilganidan beri va 1980 yilda undan foydalanishning birinchi qadamlarigacha, ya'ni taxminan o'n yil davomida uni yaratuvchilarning ongi "shakllanish" bosqichida edi. Shundan keyingina, ayniqsa 1980-yillarning oxiridan boshlab, yangi texnologiyalar amaliy qo'llanilishini topa boshladi. Bugungi internet foydalanuvchilari yangi multimedia inqilobining markazida.
Multimedia vositalari asosida oʻquvchilarni oʻqitish ikki barobar unumlidir va vaqtdan yutish mumkin. Multimedia vositalari asosida bilim olishda 30% gacha vaqtni tejash mumkin boʻlib, olingan bilimlar esa xotirada oʻzoq muddat saqlanib qoladi. Agar oʻquvchilar berilayotgan materiallarni koʻrish (video) asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saqlab qolinishi 25-30 % oshadi. Bunga qoʻshimcha sifatida oʻquv materiallari audio, video va grafika koʻrinishda mujassamlashgan holda berilsa, materiallarni xotirada saqlab qolish 75 % ortadi.
Multimedia vositalari asosida ta’limni tashkil etish quyidagi afzalliklarga ega:

1. 
   berilayotgan materiallarni chuqurroq, va mukammalroq o‘zlashtirish imkoniyati bor;
   
2. 
   ta'lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada ortadi;
   

v) ta'lim olish vaqtining qisqarishi natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga erishiladi;
g) olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq muddat saqlanib, kerak bo‘lganda amaliyotda qo‘llash imkoniyatiga erishiladi. Avvalombor, o‘quv jarayonida zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanish taxsinga sazovordir.
Ta’lim jarayonida AKTdan foydalanish quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• 
  global Internetdan foydalanish - bu maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o‘quv jarayonini informatsion, qiziqarli, qulay qilish imkonini beradi;
  
• 
  kompyuter dasturlarini ishlab chiqishdan foydalanish - bu ko‘rib chiqish uchun taklif qilinadigan material miqdorini oshirish imkonini beradi. Yorqin nurli ekran e’tiborni tortadi, bolalarning audio idrokini vizualga o‘tkazishga imkon beradi, jonlantirilgan belgilar qiziqish uyg‘otadi, natijada keskinlik yengillashadi; - multimedia taqdimotlaridan foydalanish; bu o‘quv va ishlab chiqish materialini algoritmik tarzda keng qamrovli tuzilgan ma'lumotlar bilan to‘ldirilgan yorqin mos yozuvlar tasvirlari tizimi sifatida taqdim etish imkonini beradi. Bunday holda, turli xil idrok kanallari ishtirok etadi, bu ma'lumotni nafaqat faktografik, balki assotsiativ shaklda ham bolalar xotirasida saqlashga imkon beradi.
  

Rivojlanayotgan va o‘quv ma'lumotlarini taqdim etishning maqsadi bolalarda fikrlash tizimini shakllantirishdir. Materialni multimediali taqdimot ko‘rinishida taqdim etish o‘rganish vaqtini qisqartiradi, bolalar salomatligi uchun resurslarni bo‘shatadi. O‘quv faoliyati davomida multimediali taqdimotlardan foydalanish diqqat, xotira, aqliy faoliyatning psixologik jihatdan to‘g‘ri ishlash usullariga, ta'lim mazmunini va pedagogik o‘zaro ta'sirlarni insonparvarlashtirishga, ta'lim va rivojlanish jarayonini qayta qurishga asoslangan o‘quv jarayonini qurishga imkon beradi.
O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish Konsepsiyasida ham maktabgacha ta’lim sohasida dasturiy vositalar, axborot ma’lumotlar bazalari, multimedia mahsulotlarini ishlab chiqish va ularni maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyatida qo‘llash nazarda tutilgan.