I Maidə Surəsi 55-56

44 ................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

Yəhudilərin "Allahın əli qolu bağlıdır." şəklindəki sözlərinə kökdən

rədd edici bir qəliblə verilmiş bir cavabdır.

"ONun iki əli də açıqdır." cümləsi qüdrətin varlığını ifadə edən

ki-nayeli bir ifadədir. Bu ifadə tərzinin istifadəsi məşhurdur.

Yəhudilərin "Allahın əli qolu bağlıdır." sözlərində "əl" sözü

tək olduğu halda, onlara cavab olaraq verilən cümlədə "əl" sözünün

ikili sıyga ilə istifadə edilərək "ONun iki əli" deyilməsi, güc və

qüdrətin kamalını, tam olduğunu ifadə etmək üçündür. Bu ayədəki

"əl" sözü də eyni məqsədlə ikili sıyga ilə istifadə edilmişdir: "Allah,

'Ey İblis, iki əlimlə yaratdığım varlığa səcdə etməkdən səni saxlayan

səbəb nədir? Lovğalandınmı, yoxsa ucalardan miydin?' dedi."

(Sad, 75) Bu ifadə tərzində, son dərəcə güc istifadə edildiyinə istiqamətli

bir işarə və ya də-lalet vardır. Bu mənada Ərəblər, "Sənin bu işdə

iki əlin yoxdur." deyərlər. Bu söz, hər cür gücü və neməti rədd edən

mübaliğəli bir ifadə formasıdır.

Dil alimləri "əl" sözü üçün bildiyimiz bədən orqanı xaricində

müxtəlif mənalar sayarlar. Qüdrət, güc, nemət, mülkiyyət, suverenlik

kimi... Lakin söz əslində bildiyimiz bədən orqanı mənasındadır.

Bunun xaricindəki mənalarda istifadə edilməsi istiare yolu ilədir. Çünki

o mənalar ilə bildiyimiz bədən orqanı mənas(n)ı arasında bir növ əlaqə

vardır. Məsələn, xeyr severlik və comərdlik ilə bildiyimiz əl arasında

əlin açıq olması baxımından, mülkiyyət ilə əl arasında qənaət etmə,

tutma, qoyma və qaldırma baxımından bir növ əlaqə və əlaqə

vardır.

Quranda və hədislərdə Allaha izafə edilən "əl" sözləri

istifadə edildikləri yerlərə görə fərqli mənalar ifadə edərlər. Məsələn

"Tərsinə, ONun iki əli də açıqdır." (Maidə, 64) ayəs(n)i ilə "İki əlimlə

yaratdığım varlığa" (Sad, 75) ayəsində "əl" sözündən qüdrət və

bu qüdrətin kamal dərəcəsində olması nəzərdə tutulmuşdur. Bunun

yanında, "Bütün xeyrlər yalnız sənin əlindədir." (Al/götürü İmran, 26)

"Hər şeyin suverenliyi əlində olan Allah nə ucadır." (Yasin, 83)

"Suverenliyi əlində tutan Allah nə müqəddəsdir." (Mülk, 1) kimi

ifadələrdə "əl" sözü suverenlik və sulta mənasında

istifadə edilmişdir. "Ey iman edənlər, Allahın və Rəsulunun iki əlinin

arasında (hüzurunda) önə keçməyin." (Hucurat, 1) ayəsindəki "əl"

isə hüzur/dinclik mənasında istifadə edilmişdir.

Maidə Surəsi 57-66 ........................................... 45

"Dilədiyi kimi verər." ifadəsi, "ONun iki əli də açıqdır." cümləsinin

şərhidir.

"And olsun Rəbbin tərəfindən sənə endirilən, onların çoxunun azğınlığını

və kafirliyini artıracaq." Bu və bunu izləyən ayənin sonuna

qədərki ifadələr, cümlələrin axışından aydın olacağı üzrə, "Yəhudilər,

'Allahın əli, qolu bağlıdır.' dedilər. Əlləri qolları bağlansın və

söylədikləri sözdən ötəri onlara lənət olsun." ifadələrinə açıqlıq

gətirmə məqsədi daşıyır.

"And olsun Rəbbin tərəfindən sənə endirilən, onların çoxunun

azğınlığını və kafirliyini artıracaq." ifadəsinə gəlincə; bu cümlələr,

Yəhudilərin uca Allaha qarşı həyasızca davranmalarının, ONA

"Allahın əli qolu bağlıdır." kimi çirkin sözlərlə dil uzatmalarının onlardan

gözlənilməyəcək davranışlar olmadığına işarə edir. Çünki

onlar çox köhnədən bəri düşmənliklə və küfrlə damğalanmış bir

qövmdürlər və bu vəziyyət, azğınlıq və qısqanclığı onlara miras buraxmışdır.

Belə bir xarakterə sahib olan kəslərin, başqalarının

uca Allah tərəfindən özlərinin əldə edə bilməyəcəkləri bir nemətə

sahib qılındıqlarını gördükləri zaman azğınlıqlarını və kafirliklərini

artırmalarından əmin oluna bilməz.

Yəhudilər özlərini dünyanın əfəndisi və öndəri olaraq görürdülər.

Özlərini Ehlikitap olaraq adlandırırlar, elm və din

adamları ilə öyünürlər, elm və hikmətlə fəxr edirlər və digər

millətləri ümmi (oxuma-yazmasız) olaraq adlandırırdılar. Sonra

onların elmi və müqəddəs kitabı qarşısında əziklik duy/eşidən bir qövmə

"Quran" adında bir müqəddəs kitabın endiyini gördülər. Halbuki cahiliyyə

dövründə özləri ilə Ərəblər arasında özlərinin lehinə işləyən

bir hörmət nizamı suveren idi. Sonra bu müqəddəs kitabı araşdırınca

gördülər ki, bu kitab özündən əvvəlki səmavi kitablardan üstün

bir ilahi kitabdır. Açıq-aşkar gerçəyi, uca təlimi və əskiksiz hidayəti

ehtiva etməkdədir. Bunu görüncə, öyündükləri və qürurlandıqları elm və

kitab sahəsinin özündə, əzikliyə və alçaq duyğusuna qapılaraq

xəyal yuxularından oyandılar, düşmənliklərini artırdılar, azğınlıqlarını

və küfrlərini katmerleştirdiler.

Bu səbəbdən azğınlıq və küfrlərinin artımının Qurana izafə edilməsi,

onların azğın və qısqanc nəfslərinin, Quranın enməsini və

ehtiva etdiyi gerçək məlumatları və açıq çağırışı görüncə küfrlərində daşqınlıq

etməsi münasibətiylədir.

46 ..................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

Bu da var ki, uca Allah Quranda bir çox yerdə hidayəti və sapdırmağı

özünə izafə edər. Bu ayədə olduğu kimi: "Hamısına,

bunlara da, onlara da (möminlərə də, kafirlərə də) Rəbbinin hədiyyəsindən

pay verərik. Rəbbinin hədiyyəsindən kəsilmiş deyil." (İsra,

20) Quran haqqında da belə buyurulur: "Qurandan möminlər üçün

şəfa və rəhmət olan ayələr endiririk. Lakin bu ayələr, zalımlara

ziyandan başqa bir şey artırmaz." (İsra, 82)

Sapdırma və bənzəri vəziyyətlər, tək tərəfli olaraq və dayanıb dayanarkən

meydana gətirilsə, pis bir şey sayılıb yadırğanıla bilər. Ancaq

Allahın qəzəbinin enməsini tələb edən və içində olulan pozğunluğun

daha irəli ölçülərə çatmasına gətirib çıxaran bir fasiqlik və günahın

ardından cəza olaraq gələn sapdırmanın heç bir qorxusu

yoxdur və qınanacaq bir vəziyyət də deyil. Bu ayələrdə ifadə edildiyi

kimi: "Onunla yalnız fasiqləri sapdırar." (Bəqərə, 26) "Onlar əyrilincə

Allah da ürəklərini əyriltdi." (Səff, 5)

Nəticə olaraq Quranın onların azğınlıqlarını və kafirliklərini

artırması demək, ilahi tofiqdən və dəstəkdən məhrum buraxılmaları

deməkdir. Belə olunca içində olduqları azğınlıqdan və Allahın

ayələrini inkar etmə tutumundan imtina edib haqq çağırışına

uyğun gəlmək surətiylə təslimiyyətə və imana yönəlmələri reallaşmır.

Bu kitabın birinci dərisində, "Onunla yalnız fasiqləri sapdırar." ayəsinin

təfsiri əsnasında bu mövzu araşdırılmışdır.

Sözün başına dönək. "And olsun Rəbbin tərəfindən sənə

endirilən, onların çoxunun azğınlığını və kafirliyini artıracaq." ifadəsi,

özlərini Ehlikitap deyə adlandıran, Allahın uşaqları və

sevdikləri olduqlarını iddia edən bu adamların "Allahın əli qolu

bağlıdır." kimi ədəb xarici və səviyyəsiz sözlərlə Allaha qarşı həyasızlıq

etmələrindən qaynaqlanan yadırğama və qarışıqlığı ortadan qaldırmağı

məqsəd qoyur kimidir.

Azğınlıq və kafirliklərindəki bu artım onlar üçün lazımlı və qaçınılmaz

bir cəzadır. Sərf etdikləri o səviyyəsiz söz də, bu artımın bir

nəticəsidir və bunu başqa çirkin nəticələndirər izləyəcək.

"Leyezidenne=arttıra-caktır" ifadəsindəki lamı and və nunu təkid

buna dəlalət etməkdədir.

Ayədə azğınlığın kafirlikdən əvvəl iştirak etməsi, bunun tərsi bir sıralamanın

edilməməsi təbii bir sıralamadıyar. Çünki kafirlik, azMaide

Surəsi 57-66 ..................................................... 47

gınlığın nəticələrindən və uzadılmalarından biridir.

"Onların arasına qiyamət gününə qədər sürəcək bir düşmənlik və

kin saldıq." "Onlar"dan məqsəd Yəhudilərdir. Çünki bu ayələrin

başında ümumiyyətlə Ehlikitap söz mövzusu edilmişsə də, söz axışının

burasında mövzu yalnız Yəhudilərdir. Buna görə bu ifadədə

iştirak edən düşmənlik və kindən məqsəd, Yəhudilər arasındakı məzhəb

və görüş ayrılıqlarına dönük düşmənlik və kindir.

Quranın bir çox ayəsində bu nöqtəyə işarə edilir. Bu ayədə

olduğu kimi: "And olsun, biz İsrailoğullarına kitab, hökm və

peyğəmbərlik verdik... Onlar ancaq özlərinə məlumat gəldikdən

sonra aralarındakı çəkə bilməzlik üzündən ayrılığa düşdülər.

Şübhəsiz, Rəbbin qiyamət günü, anlaşılmazlığa düşdükləri

mövzularda onların arasında hökm verəcək." (Casiyə, 16-17) Bu

mənada daha başqa ayələr də vardır.

Ayədəki "adavet=düşmanlık"tan məqsəd, bərabərində hərəkəti hücumu

gətirən kindir. Buna qarşılıq "bağda=kin" sözü, ürəkdə gizli

dayanan kini ifadə edər, bu kinin hərəkəti hücumu arxadan gətirməsi

şərt deyil. Bu ikisinin bir yerdə olması, başqalarına zülm etməyi

tələb edən kin ilə bunu tələb etməyən kin mənalarını birlikdə ifadə

edər.

Ayədəki "qiyamət gününə qədər" ifadəsi, Yəhudi millətinin,

dünyanın sonuna qədər varlığını davam etdirəcəyinə açıqca dəlalət etməkdədir.

"Nə vaxt döyüş üçün bir atəş yandırdılarsa, Allah onu söndürdü." "Atəşi

yandırmaq" onu alovlandırmaq, "söndürmək" isə onun alovlarını

sakitləşdirmək, onu təsirsiz hala gətirmək deməkdir. Bu ifadənin

mənas(n)ı açıqdır. "Nə vaxt döyüş üçün bir atəş yandırdılarsa" ifadəsinin

"onların arasına... düşmənlik və kin saldıq" ifadəsinin şərhi

olması da olabiləcəkdir. O zaman ifadənin mənas(n)ı, "Onlar nə

zaman Peyğəmbərə (s. a. a) və möminlərə qarşı döyüş atəşini qızışdırdılar

isə, Allah aralarında anlaşılmazlıq çıxarmaq surətiylə bu

atəşi söndürdü." şəklində olar.

Ayədən; Yəhudilərin, uca Allahın dininə, Allaha və ONun ayələrinə

inandıqları səbəbi ilə Müsəlmanlara qarşı açacaqları

döyüşdə qətiliklə xəyal qırıqlığına uğrayacaqları aydın olmaqdadır.

Lakin haqq dinə qarşı deyil də siyasi və milli üstünlük qurmaq

48 ............................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

məqsədi ilə açmaq istəyəcəkləri döyüşlər bu ayənin çərçivəsi xaricindədir.

"Onlar yer üzündə hamı/həmişə təxribatçılıq arxasında qaçarlar. Halbuki Allah

təxribatçıları sevməz." "Say" sürətli addımlarla getmək deməkdir,

"fesaden" isə mefilin lehdir. Yəni yer üzündə fəsad çıxarmaq üçün

məşğul olarlar. Allah isə fəsad çıxaranları sevmədiyi üçün fəsad çıxarma

əməllərini reallaşdırmalarına fürsət verməz və beləcə səyləri

boşa gedər. Yenə də doğrusunu Allah bilər.

Bütün bunlar, onların əllərinin qollarının bağlı olduğunun və

söylədikləri sözdən ötəri lənətə uğradıqlarının şərhidir.

Çünki onlar Peyğəmbərə (s. a. a) və Müsəlmanlara qarşı döyüş atəşi

alovlandırma məqsədlərinə çata bilməməkdə və yer üzündə fəsad

çıxarma səylərində müvəffəqiyyətsizliyə uğramaqdalar.

"Əgər Ehlikitap, iman edib çəkinsədilər, pisliklərini örtər..." Bu

ayələ təkrar ümumiyyətlə Ehlikitaba dönülür. Eynilə ümumiyyətlə

sözə onlarla başlandığı kimi. Bu ayə, onların qaçırdıqları dünya və

axirət xoşbəxtliyi nemətinə qısaca toxunaraq sözü nöqtələyir. Bu

qaçırılan nemət, nemətlərlə dolu cənnət ilə xoşbəxt həyat nemətidir.

İmandan sonra haqqında danışılan çəkinmə (təqva), qətiliklə Allah-

'ın qəzəbini və cəhənnəm atəşini tələb edən haramlardan və günahlardan

çəkinmək deməkdir. Bunlar da Allaha ortaq qaçmaq və

haqqında cəhənnəm vədi olan həlak edici digər böyük günahlardır.

Buna görə uca Allahın örtəcəyini vəd etdiyi pisliklərdən

məqsəd kiçik günahlardır. Bu səbəbdən bu ayə, "Əgər sizə

qadağan edilən günahların böyüklərindən qaçınsanız, sizin pisliklərinizi

(kiçik günahlarınızı) bağışlayarıq və sizi şərəfli və gözəl

bir yerə soxarıq." (Nisa, 31) ayəs(n)i ilə eyni mənas(n)ı ifadə edir.

"Əgər onlar Tövratı, İncili və Rəbləri tərəfindən özlərinə endiriləni

yaşatsadılar, başları üzərindən və ayaqları altından qaynaqlanan nemətlər

yerlər idi." Bu ayədə haqqında danışılan Tövratdan və İncildən məqsəd,

Quranda Hz. Musaya və Hz. İsaya endirildikləri bildirilən iki səmavi

kitabdır. Yoxsa Ehlikitabın əlində olan və yenə Quranda təhrif

edildikləri bildirilən kitablar nəzərdə tutulmuş deyil.

Aydın olan, "Rəbləri tərəfindən özlərinə endirilən"dən məqsəd,

vaxtilə Ehlikitabın arasında vəzifə yerinə yetirmiş peyğəmbərlərə aid

digər müqəddəs kitablardır. Quranın Zəbur adı ilə xatırladığı Davud Depozit