I mövzu: Psixologiyanın predmeti, V ə zif ə L



Yüklə 1,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə36/36
tarix21.01.2017
ölçüsü1,57 Mb.
#6073
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   36

Birinci  qrupa 
şagirdlə
rl
ə
 
daima  ünsiyyə
td
ə
 
olan  müə
lliml
ə
ri  aid 
etm
ək  olar.  Bu  cür  müə
lliml
ə
r  t
ə
kc
ə
  d
ə
rsd
ə
,  m
ə
kt
ə
bd
ə
,  t
ə
liml
ə
 
bağlı 
m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
ri h
ə
ll ed
ə
rk
ən şagirdlə
rl
ə
 
ünsiyyə
td
ə
 olmaqla kifay
ə
tl
ə
nmirl
ə
r. 
Şagirdlə
rl
ə
 
qarşılıqlı  ünsiyyə
tin  s
ə
m
ə
r
ə
liliyin
ə
 
görə
  ikinci  qrupu 
şagirdlə
r
ə
 
hörmə
tl
ə
 
yanaşan  və
 
şagirdlə
rd
ə
  onlara 
qarşı  də
rin  inam  v
ə
 
etimad mövcud olan müə
lliml
ə
r t
əşkil edir. Lakin onun şagirdlə
rl
ə
 
qarşılıqlı 
ünsiyyə
ti 
ən çox tə
lim prosesind
ə
 
mövcud olur, tə
limd
ə
n k
ə
nar vaxtlarda is
ə
 
müxtə
lif s
ə
b
ə
bl
ə
rd
ən bu cür ünsiyyət müntə
z
əm xarakter daşımır. 
 
Şagirdlə
rl
ə
 
qarşılıqlı ünsiyyə
tin xarakterin
ə
 
görə
 
üçüncü qrupa
 daxil 
olan müə
lliml
ə
r v
ə
 
ə
vv
ə
lkil
ə
rd
ən bir sıra cə
h
ə
tl
ə
rin
ə
 
görə
 f
ə
rql
ə
nirl
ər. Bu cür 
müə
lliml
ə
r, ad
ə
t
ən, şagirdlə
rl
ə
 
yaxın ünsiyyət saxlamağa cəhd göstə
rir, bu 
cür ünsiyyə
t
ə
 
can atırlar.Lakin bu cür ünsiyyə
t
ə
 nail ola bilmirl
ə
r. 
Dördüncü  qrupa  gə
ldikd
ə,  buraya  daxil  olan  müə
lliml
ər  şagirdlə
r
ə
 
çox məhdud işgüzar ünsiyyə
tl
ə
 kifay
ə
tl
ə
nirl
ər. Bu cür müə
lliml
ər şagirdlə
rl
ə
 
ünsiyyə
t
ə
 
can  atmadıqları  kimi,  də
rs  dedikl
əri  şagirdlə
r  d
ə
 
onlarla  yaxın 
ünsiyyə
t
ə,  ürək  söz
l
ə
rini  dem
ə
y
ə
,  onlarla  m
ə
sl
ə
h
ə
tl
əşmə
y
ə
  meyl 
göstə
rmirl
ə
r.  Bu  qrupa, 
ə
sas
ə
n  avtokratik  v
ə
 
etinasız  rə
hb
ərlik  üslubuna 
malik olan müə
lliml
ə
r daxil olurlar. 

Pedaqoji ünsiyyət zamanı müəllimin mövqeyi də
 
mühüm vasitə
 rolunu 
oynayır.  Adə
t
ən,  müəllimin    tutduğu  mövqe  onun  ünsiyyə
tin
ə
 
əsaslı  tə
sir 
göstə
rir.  Psixoloji 
ə
d
əbiyyatda  qeyd  olunduğu  kimi,  müxtəlif  üsluba  malik 
olan kommunikativ qarşılıqlı təsir müə
llimin d
ə
rsd
ə
 
şagirdlə
rl
ə
 
ünsiyyə
tind
ə
 
bir sıra davranış modelinin meydana gə
lm
ə
sin
ə
 s
ə
b
ə
b olur.  
1.  Diktator  m
odeli  (“Monblan”).
 
Bu  cür  müə
lliml
ə
r  d
ə
rs  dedikl
ə
ri 
şagirdlə
rd
ən  bir  növ  təcrid  olunurlar.  Onlar  yalnız  şagirdlə
r
ə
  bilik 
verm
ək,  öz  hazırlıq  sə
viyy
ə
l
ə
rini  n
ə
z
ə
r
ə
 
çarpdırmağa  çalışırlar. 
Şagirdlər onun üçün yalnız adi dinləyici kütləsi olur. Onların arasınd

heç  bir  qarşılıqlı  təsir  mövcud  olmur.  Müəllimin  pedaqoji  funksiyası 
yalnız mə
lumat verm
ə
kl
ə
 m
əhdudlaşır.
 
N
ə
tic
ə
d
ə
-psixoloji  t
ə
mas  olmur,  buradan  is
ə
 
şagirdin,  tə
l
ə
b
ə
nin 
t
əşəbbüskarsızlığı, passivliyi yaranır.
 
2.  T
əmassız  model  (“Çin  səddi”).
 
Bu  cür  model  özünün  psixoloji 
m
əzmununa  görə
  birinciy
ə
 
yaxın  olur.  Fə
rq  ondan  ibar
ə
tdir  ki,  bu 
modeld
ə
 
müə
llim v
ə
 
şagirdlər arasında azacıq da olsa zə
if 
ə
ks 
ə
laq
ə
 
yaranır.  Əks  ə
laq
ə
nin  z
ə
ifliyi  ixtiyari  v
ə
  ya  qeyri-
ixtiyari  ünsiyyə

mane
ə
si  il
ə
 
bağlı  olur.  Bu  cür  maneə
  qolunu  t
ə
r
ə
fl
ə
rd
ə
n  birinin 
ə
m
əkdaşlıq  arzusunun  olmaması,  məşğə
l
ə
nin  dialoq  xarakterind
ə
 
deyil,  yalnız  məlumatı  çatdırmaqla  məhdudlaşması,  müə
llimin  qeyri-
ixtiyari  olaraq  öz  statusunu  qeyd  etmə
si  v
ə
  s.  Oynaya  bil
ər.  Bu  cür 
müə
lliml
ər öz mövqelə
ri il
ə
 h
ə
r c
ür başqa mülahizə
l
ə
ri r
ə
dd edirl
ə
r. 
N
ə
tic
ə
d
ə
-
müəllimin  şaghirdlə
rl
ə
  (t
ə
l
ə
b
ə
l
ə
rl
ə
)  z
əif  qarşılıqlı  tə
siri, 
şagirdlərin müə
llim
ə
 
qarşı laqeyd münasibəti özünü göstə
rir. 
3.  F
ə
rql
ə
ndirici  diqq
ət  modeli  (“Lokator”).
 
Bu  cür  müə
lliml
ə

şagirdlə
r
ə
 
seçici  münasibə
t  b
ə
sl
ə
yirl
ər.  Onlar  bütün  sinfə
  deyil, 
m
ə
s
ə
l
ən,  yalnız  talantı  və
  yaxud  z
əif  şagirdlə
r
ə
  diqq
ə
t  yetirirl
ə
r.  Bu 
cür  ünsiyyət  modelinin  yaranmasının  sə
b
ə
bl
ə
rind
ə
n  biri  d
ə
rs  dediyi 
şagirdlə
rin 
t
ə
liminin 
f
ə
rdil
əşdirilmə
si 
il
ə
 
frontal 
yanaşmanı 
ə
laq
ə
l
ə
ndir
ə
 bilm
ə
m
ə
si ola bil
ə
r. 

N
ə
tic
ə
d
ə
-
müə
llim-
şagird kollektivi sistemində
 
qarşılıqlı təsir aktı pozulur.
 
4. 
Hiporefleks  modeli  (“Tetra  quşu”).
 
Bu  cür  müə
lliml
ər  ünsiyyə

zamanı  sanki  özlə
rin
ə
 
qapılırlar.  Özlə
rini  dinl
ə
m
ə
y
ə
  meyllidirl
ə
r. 
Onların  nitqi  ən  çox  monoloji  xarakter  daşıyır.  Danışarkə
n  o, 
yalnızözü
-
özünü  eşidir,  dinlə
yicil
ə
r
ə
  reaksiya,  fikir  vermir.  Birg
ə
 
iş 
zamanı özünə
 
qapılmış olur.
 
N
ə
tic
ə
d
ə
-
öyrə
d
ə
n  v
ə
 
öyrə
n
ə
nl
ər  arasında  qarşılıqlı  tə
sir  praktik 
olaraq  mövcud  olmur.  Müə
llim  v
ə
 
şagirdlə
r  (t
ə
l
ə
b
ə
l
ər)  arasında  psi
xoloji 
vakuum  sah
əsi  yaranır.  Ünsiyyə
t  prosesinin  t
ə
r
ə
fl
ə
ri  bir-birind
ə
n  t
ə
crid 
olunurlar. 
5. 
Hiperrelefleks  modeli  (“Hamlet”).
  Bu  model 
ə
vv
əlkinin  bir    növ 
ə
ksini  t
əşkil  edir.  Müəllim  qarşılıqlı  tə
sirin  m
ə
zmununa  deyil, 
ətrafdakıların  onu  necə
 
qavramasına  fikir  verir.  Bu  cür  müə
llim 
d
ə
rsd
ə
 
sanki  özünü  üzür.  Daima  öz  arqumentlə
rinin  h
ə
qiqiliyin
ə
 
şübhə
 edir, h
ər şeyə
 ciddi reaksiya verir. 
N
ə
tic
ə
d
ə
- 
müə
llim  sosial-psixoloji  h
əssaslığı  güclə
nir,  k
ə
skinl
əşir, 
sinfin replikasına və
 h
ə
r
ə
k
ə
tin
ə
 qeyri adekvat reaksiya verir. 
6.  D
əyişmə
y
ən reaksiya modeli (“Robot”).
 
Bu cür müə
lliml
ər şə
raitin 
d
əyişmə
sin
ə
 
baxmayaraq  ünsiyyə
ti 
ə
vv
əl  planlaşdırdıqları  şə
kild
ə
 
aparmağa can atırlar.
 
N
ə
tic
ə
d
ə

pedaqoji qarşılıqlı tə
sirin s
ə
m
ə
r
əsi aşağı olur.
 
7. 
Avtoritar  model  (“Mən  özüm”).
  T
ə
lim  prosesind
ə
 
bu  cür  müə
llim 
yegan
ə
 v
ə
 
əsas iştirakçı olur. Sualı da, cavabı da, hökmü də
 o verir. 
Sinifl
ə
 
onun arasında yaradıcı qarşılıqlı ə
laq
ə
 
praktik olaraq mövcud 
deyildir.  Müə
llimin  birt
ə
r
ə
fli  f
əallığı  şagirdlə
rin  h
ər  cür  təşəbbüsünü 
boğur.  Şagirdlər  öz
l
ərini  yalnız  icraçı  kimi  də
rk  edirl
ər.  Onların  idrak 
v
ə
 ictimai f
əallığı minimuma enir.
 
N
ə
tic
ə
d
ə
-t
əşəbbüskar  olmayan  insanlar  tə
rbiy
ə
  olunur.  T
ə
limin 
yaradıcı xarakteri itir. İdrak fəallığının motivasiya sahə
si t
ə
hrif olunur. 

8.  F
əal  qarşılıqlı  tə
sir  modeli 
(İttifaq”).
 
Bu  cür  müəllim  şagirdlə
rl
ə
 
daima  dialoqda  olur,  onlarda  major 
əhval  yaradır,  təşəbbüsü 
r
ə
qb
ə
tl
ə
ndirir. Qrupda psixoloji iqlimin d
əyişməsini asanlıqla hiss edir 
v
ə
 
ona  reaksiya  verir.  Özünün  rol  distansiyasını  saxlamaqla  dostluq 
ə
laq
ə
l
ə
rin
ə
 
üstünlük 
verir. 
T
əcrübə
 
göstə
rir  ki,  pedaqoji  f
ə
aliyy
ə
t
ə
  t
ə
z
ə
c
ə
 
başlayan  gə
nc 
müə
lliml
ər şagirdlə
rl
ə
 
ünsiyyət yaratmaqda bir sıra çə
tinlikl
ə
rl
ə
 
qarşılaşırlar. 
Bu cür çə
tinlikl
ə
r b
ə
z
ən ilk gündə
n  g
ənc müə
llimi rusdan sala bilir v
ə
 onun 
özünəinamını zə
ifl
ə
dir. 
Şübhəsiz bu cür çə
tinlikl
ər hamıda tam mənasında 
eyni baş vermir. Bununla belə
 
hamı üçün nisbə
t
ən yaxın olan elə
 
çə
tinlikl
ə

vardır ki, onlar haqqında söhbət açmaq mümkündür. Bu sahə
d
ə
 
aparılmış 
t
ədqiqatlara, mövcud ə
d
ə
biyyata v
ə
 m
ə
kt
ə
b t
əcrübə
sin
ə
 istinad 
etmiş olsaq 
h
əmin çə
tinlikl
ə
ri t
əxmini olaraq aşağıdakı şə
kild
ə
 
qruplaşdıra bilə
rik. 
1. 
Şagirdlə
rl
ə
 t
ə
mas yarada bilm
ə
m
ə
k. 
2. 
Şagirdin daxili psixoloji mövqeyini başa düşə
 bilm
ə
m
ə
k. 
3.  D
ə
rsd
ə
 
ünsiyyə
ti idar
ə
 etm
əyin mürə
kk
ə
bliyi. 
4. 
Qarşılıqlı  münasibəti  yaratmağı  və
  pedaqoji  m
ə
qs
ə
dd
ən  asılı  olaraq 
onu d
əyişdirmə
yi bacarmamaq. 
5. 
Nitq  ünsiyyə
tind
ə
ki  v
ə
 
özünün  emosional  münasibə
tl
ə
rini  materiala 
köçürə
 bilm
ə
m
ə
kl
ə
 
bağlı çə
tinlikl
ə
r. 
6. 
Ünsiyyə
t prosesind
ə
 
öz psixi və
ziyy
ə
tini idar
ə
 etm
əyin mürə
kk
ə
bliyi. 
Müə
llimin pedaqoji f
ə
aliyy
ə
ti v
ə
 
pedaqoji ünsiyyə
ti h
əmişə
, mane
ə
siz 
getmir. Müə
llim bu prosesd
ə
 
bir sıra psixoloji çə
tinlikl
ə
r
ə
 rast g
əlir ki, onları 
n
ə
z
ə
r
ə
 
almadan 
v
ə
 
aradan 
qaldırmadan 
pedaqoji 

aliyy
ə
tin 
müvə
ff
ə
qiyy
ə
tind
ən danışmaq mümkün deyildir.
 
Müə
llimin  pedaqoji  f
ə
aliyy
ə
ti  yerin
ə
  yetir
ə
rk
ən qarşılaşdığı çə
tinlikl
ə
ri 
müxtəlif  göstə
ricil
ə
r
ə
 
ə
sas
ə
n  tipl
ə
r
ə
 
ayırmaq  mümkündür.  Buraya  çə
tinliyi 
doğuran sə
b
ə
bin obyektiv v
ə
 
ya subyektiv olmasını, çə
tinliyin d
ə
rk olunma 
d
ə
r
ə
c
ə
sini,  pedaqoji  t
ə
sirin  t
əşkili  xüsusiyyətini,  özününə
zar
ə
t  v
ə
 
özünütə
nzimi v
ə
 s. aid etm
ə
k olar. 

T
əcrübə
 
göstərir  ki,  müəllim,  xüsusilə
  t
ə
z
ə
c
ə
  f
ə
aliyy
ə
t
ə
 
başlayan 
müəllim heç də
 h
əmişə
 
qarşıya kommunikativ pedaqoji mə
qs
ə
d qoyub onu 
d
ərk  etmir,  daha  doğrusu,  qarşıya  qoyduğu  mə
qs
ə
d  sistemind
ə
 
ünsiyyə
ti 
t
ə
s
ə
vv
ürünə
  g
ə
tir
ə
 
bilmir,  şagirdlərin  şə
xsiyy
ətini  öyrə
nm
əyi  bacarmır, 
stereotip  qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
d
ə
n  istifad
ə
  edir  v
ə
 
buna  müvafiq  olaraq  bütün 
sinifl
ə
rd
ə
 
yaş fə
rqind
ən asılı olmayaraq monoton  ünsiyyə
t
ə
 g
ətirib çıxaran 
eyni  cür  qarşılıqlı  tə
sir  vasit
ə
sind
ə
n    istifad
ə
 
edir,  heç  də
  h
əmişə
 
ayrı
-
ayrışagirdlə
rl
ə
 
ünsiyyə
td
əki  çə
tinliyi  t
ə
s
əvvür  edə
  bilmir,  sinfi 
ə
l
ə
  almaqda 
çətinlik  çəkir,  şagirdin  sinifdə
  v
ə
  ail
ə
d
ə
  n
ə
  kimi  qeyri-normal  rolu  yerin
ə
 
yetirdiyini  bilmir,  düzgün  olmayan  ,  mövcud  şə
raitl
ə
 
uyğun  gə
lm
ə
y
ə
n  
pedaqoji r
ə
hb
ərlik üslubunu tə
tbiq edir v
ə
 s.  
Ümumiyyə
tl
ə,  müəllimin  öz  fə
aliyy
ə
tind
ə
 
qarşılaşdığı  prinsipial 
psixoloji  çə
tinlikl
əri  ümumiləşdirmiş  olsaq,  onların  aşağıdakılardan    ibarə

olduğunu  söylə
y
ə
  bil
ərik:  müəllim  şagirdi  bütövlükdə
 
öz  inkişaf 
perspektivind
ə
 
qavraya  bilmir,  öz  ə
m
ə
yini  pedaqoji  f
ə
aliyy
ə
t,  pedaqoji 
ünsiyyə
t  v
ə
 
şə
xsiyy
ə
tl
ə
  v
ə
hd
ə
td
ə
 
olan  bir  tam  kimi  görə
 
bilmir,onları 
“müə
llim-
şagird” sistemi çərçivə
sin
ə
 
keçirə
 v
ə
 qiym
ə
tl
ə
ndir
ə
 
bilmir. Müə
llim 
üçün daha geniş yayılmış  və
 
xarakterik çə
ti
nlik şagirdlə
rin psixi v
ə
ziyy
ə
tini 
v
ə
 
özünün pedaqoji fə
aliyy
ə
t v
ə
 
ünsiyyə
ti s
ə
viyy
əsinin diaqnostikasını verə
 
bilm
ə
kd
ə
n ibar
ə
tdir. 
Pedaqoji  ünsiyyət  zamanı  müə
llimin  pedaqoji  m
ə
rif
ə
ti  onun 
şə
xsiyy
ə
tinin 
ə
n  dayarli  v
ə
  pedaqoji  f
ə
aliyy
ət  üçün  zə
ruri  olan  keyfiyy
ə
ti 
hesab  olunur.  Pedaqoji  m
ə
rif
ət  müəllimin  özünə
 
qarşı  gə
ncl
ə
rin  r
ə
hb
ə
ri, 
t
ə
rbiy
əçisi  kimi  sosial  gözlə
m
ə
l
ə
ri  adekvat  qavrama 
əsasında  qurulan 
davranışdır.  Müə
llimin  pedaqoji  m
ə
rif
əti  onu  şagordlə
rl
ə,  onların 
valideynl
ə
ri  il
ə,  müəllim  yoldaşları  ilə
 
düzgün  münasibə
t  saxlaya  bilm
ə

bacarığı  və
  h
əddini  aşmamasında  təzahür  edir.  Təcrübə
 
göstə
rir  ki, 
pedaqoji  m
ə
rif
ətin  gözlə
nilm
ə
m
əsi  pedaqoji  ünsiyyətin  pozulması  ilə
 
yanaşı,  pedaqoji  fə
aliyy
ə
tin 
ə
sas  m
ə
qs
ə
dini  h
əyata  keçirmə
y
ə
  mane  olur, 
müə
lliml
ə
 
şagird
l
ər arasında münaqişınin yaranmasına gətirib çıxarır.
 

Pedaqoji  m
ə
rif
ət  müəllimin  davranışında  hə
lledici  yer  tutur.  Pedaqoji 
m
ə
rif
ə
t
ə
 
malik olmayan müəllim öz şagirdlərinin gözündən asanlıqla düşür, 
onların  hörmə
tini  qazana  bilmirl
ər.  Xüsusilə
  yenic
ə
  pedaqoji  f
ə
aliyy
ə
t
ə
 
başlayan günü müə
llim m
ə
hz h
ə
mun keyfiyy
ə
tl
ərin olmaması üzündən çox 
vaxt özündə
 
öz gücünə
 inamhiss etmir. 
Pedaqoji  m
ə
rif
ətin  mühüm  cə
h
ə
tl
ə
rind
ən  müəllimin  şagirdlə
r
ə
,  usaq 
kollektivin
ə
 
düşünülmüş  və
  diqq
ətli  münasibəti,  çıxarılan  qə
rarlarda 
ehtiyatlılıq , şagirdin  mə
nliyin
ə
 toxunmamaq v
ə
 s. qeyd etm
ə
k olar. 
Müəllimin  şagirdə
 
yanaşması,  ona  müraciə
t  t
ə
rzi  onun  bilik  v
ə
 
davranışının  qiymə
tl
ə
ndirilm
ə
sind
ə
 
mühüm  rol  oynayır.  Adə
t
ən,  şagirdlə

t
ə
l
əbkar, eyni zamanda onların mə
nliyin
ə
 toxunmayan, 
onlara hörmə
t ed
ə

müə
llimi  sevirl
ər.  Bu  cür  müəllimin  şagirdin  bilik  sə
viyy
ə
sini  v
ə
 
davranış 
t
ərzini  düzgün  qiymə
tl
ə
ndirm
ə
si,  onun  g
ə
l
ə
c
ə
k  f
ə
aliyy
ə
tin
ə
 
düzgün 
istiqam
ə
t verir. 
 
 
 
 
 
 

Yüklə 1,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin