Ibragimova nafosat shuhrat qizi bitiruv malakaviy ishi mavzu: dilafgor adabiy merosi

misra, bayt va bandlar
ning o‘zgarishi tarzidagi ilmiy tasnif asosida 
qiyosiy tahlil etildi. Qisqartirishlar she'riy asarlar matnining muayyan qismiga: 
bayt, band yoki butun matn tarkibiga oid ekani aniqlandi.
2. Dilafgorning bir-biriga o‘xshash g‘azallar yozgani bois ulardan ba'zilari 
tabdil qilinmay qolgan. Ayri she'rlar orasida “va lahu ayzan” kabi shartli 
chegaralovchi so‘zlar qo‘yilmaganlidan ikki lirik asar qo‘shilib, bir butun holda 
berilgan. 
1
Маматқулов А., Жўраев Ж. Дилафгор ва унинг адабий мероси ҳақида. // Гулшани Дилафгор. – Тошкент.: 
MUMTOZ SO‘Z. 2011. – Б. 7.

---

33 
II BOB. DILAFGOR LIRIKASINING MAVZU KO‘LAMI. ShOIR IJODIDA 
BADIIY MAHORAT MASALALARI 
 
2.1.
Shoir lirikasining mavzu ko‘lami 
Shoir Dilafgor she'riyati mavzular bo‘yicha klassifikatsiya qilinsa, adib 
estetik ideali qanday yo‘sinda o‘sib borganligini kuzatish imkoni tug‘iladi. 
Shoirning o‘z hisobidan Yakovlev tipografiyasida nashr etilgan “Gulshani 
Dilafgor” to‘plamiga 23 g‘azal, 20 muxammas, (1 muvashshah), 3 musaddas, (1 
tarje'band), 1 chiston va 2 fard kiritilgan.
Bu haqda Dilafgor she'rlarini nashrga tayyorlagan Adham Mamatqulov va 
Jaloliddin Jo‘raevlarning shoir ijodi yuzasidan bildirgan quyidagi fikrlari ayni 
haqiqatdir: “Dilafgorning ma'lum she'rlari mumtoz adabiyotda shakllangan 
an'naviy janr va mavzularda bitilgan. Ularda Ahmad Yassaviy, Sulaymon 
Boqirg‘oniy, Fuzuliy, Huvaydo, Haziniy kabi ijodkorlar asarlarining ta'siri 
seziladi”
1
. Darhaqiqat, Dilafgor haqiqiy musulmon farzandi, qolaversa, shoir 
sifatida o‘z salaflariga ergashgan.
“Dilafgor she'riyati Haziniy she'rlariga yaqin turadi”, – deb yozgan edi 
Po‘lotjon domla Qayyumiy, shoir ijodiga mumtoz adabiyotimizning qaysi vakili 
ta'siri ko‘proq ekanligini qayd etib. Qayyumiy domlaning bunday xulosaga 
kelganini quyidagi omillar bilan bog‘lash mumkin: 
Ishqing o‘tig‘a, jono, bag‘rimni chu dog‘larman, 
Tig‘ ostida o‘lmog‘ni Tohir kabi chog‘larman, 
Hajringda Dilafgordek vaslingni so‘rog‘larman, 
Naylayki ilojim yo‘q, har ko‘chada yig‘larman, 
Tor o‘ldi Haziniyg‘a Farg‘ona tong otg‘uncha. 
Birinchidan, bu g‘azal o‘z davrida juda mashhur bo‘lgan. Hatto Mirzakalon 
Ismoiliy ham o‘z romanini “Farg‘ona tong otguncha” deb nomlagani ham bejiz 
emas edi. Haziniyning “Farg‘ona tong otg‘uncha” g‘azaliga Dilafgorning 
muxammas bog‘lagani Po‘lotjon domla Qayyumiyni yuqoridagi xulosaga 
1
Маматқулов А., Жўраев Ж. Дилафгор ва унинг адабий мероси ҳақида. // Гулшани Дилафгор. – Тошкент.: 
MUMTOZ SO‘Z. 2011.– Б. 7.

---

34 
kelganiga undagandir, ehtimol. Qolaversa, “Gulshani Dilafgor” to‘plami 
noshirlarining quyidagi xulosalari ham fikrimizni tasdiqlaydi:
“Shubhasiz, Muqimiy, Xislat, Kamiy kabi shoirlar ishtirokidagi adabiy 
suhbatlar Dilafgor dunyoqarashi, ijodidagi rang-baranglikning shakllanishiga ham 
zamin bo‘lgan. Jumladan, uning asarlarida Muqimiy hajviyoti, Xislat va 
Kamiylarning millatparvarlik va ma'rifatparvarlik g‘oyalari bilan hamohang 
misralarni ham uchratamiz”
1
.
“Gulshani Dilafgor”dagi lirik asarlarni o‘rganish asnosida shu narsaga guvoh 
bo‘ldikki, shoir madrasa tahsilini ko‘rgan fozil, nuktadon, she'r ilmidan xabardor 
inson bo‘lib, asarlarida o‘z iste'dodi va salohiyatini ko‘rsata olgan. Dilafgor o‘zbek 
mumtoz she'riyatida shoirlarga yo‘ldosh bo‘lib kelgan mavzularni chetlab o‘ta 
olmadi. U ham o‘zidan oldin qalam tebratgan salaflari an'analarini davom 
ettirishda o‘z davri ilg‘or g‘oyalariga tayandi. Shoir she'riyatining mavzu ko‘lami 
keng va rang-barangdir. Dilafgor lirik asarlarining kattagina qismini g‘azallar 
tashkil qilgan bo‘lib, ular ifoda shakli hamda mavzusiga ko‘ra ham turlichadir.
Ma'lumki, Dilafgor yashagan davr adabiyotimiz tarixida “Milliy uyg‘onish 
davri” deb yuritiladi. Albatta har bir ijodkor asarida u yashagan davr, muhit 
qaysidir jihati bilan bo‘y ko‘rsatadi. Biz bu holni Dilafgor ijodida ham yaqqol 
ko‘rishimiz mumkin. Shunga ko‘ra shoir lirik asarlari mavzu ko‘lamini