Ibtidoiy jamoa va quldorlik davrida farmatsiyaning rivojlanishi

Hindiston tibbiyoti.
Hindiston sivilizatsiyaning eng qadimgi markazlaridan biridir. Qadimgi hindlarni o'rganish uchun manbalar, tibbiyot, arxeologik tadqiqotlar ma'lumotlari va yozma yodgorliklardan foydalanamiz.
Yetakchi o'rinni Vedalar, ayniqsa Ayurveda egallaydi. Vedalar madhiyalar, ibodatlar to'plamiga ega, ma'nosi va tabiat haqidagi aniq bilimlar majmuidir. Nihoyat shakllangan xalq afsonalar ensiklopediyasi Buddizm davridan biroz oldin katta qiziqish uyg'otadigan epik asarlardan biri "Mahabharat" she'rini taqdim etdi. Hikoyalar va ertaklarning qadimiy to'plami bo'lgan “Panchatantra” dorilar, kasalliklar, shifokorlar haqida gapirish, davolashning turli usullarini eslatib o'tadi.
Hukmronlik hayvonlarni so'yish, odam jasadlarini noxush tarzda yoqib yuborishning gunohligi haqidagi diniy g'oyalar va inson tanasining tuzilishi haqidagi bilimlarni egallashga ta'sir ko'rsatdi. Qo'shimcha anatomiyada jasadlar ta'qib qilinmagan, lekin uning o`rganish usuli nihoyatda nomukammal edi. Biroq, Ayurvedada ko'plab anatomik shakllanishlar tasvirlangan: organlar, alohida suyaklar ro'yxati bilan tizimlar, ligamentlar, tomirlar, miya va orqa miya farqlanishlari. Hayotning markazi kindik bo'lib, undan qon, suv va shilimshiqni olib yuradigan tomirlar paydo bo'ladi. Vedalarda kasallik notekislik bilan izohlangan. Inson tanasining beshta sharbat kombinatsiyasi edi. (dunyoning besh elementiga muvofiq - yer, suv, olov, havo, efir). Kasallikning sabablari orasida xatolarga katta ahamiyat berildi, oziq-ovqat, sharobga qaramlik, jismoniy ortiqcha kuchlanish va ochlik edi. Salomatlik holatiga iqlim o'zgarishi, bemorning yoshi, kayfiyati ta'sir qiladi, deb ta'kidlandi.
Eng zaif odamlar - keksalar; ular chaqaloqlarga qaraganda osonroq kasal bo'lishadi. Vedalarda bezgak, kuydirgi belgilari tasvirlangan. Vodiylarda keng tarqalgan kasallik- vabo, deb ishonishgan eng qo`rqinchililaridan biri shu bo`lgan katta daryolar va issiq mavsumda ko'p odamlarni qabrga olib ketgan. Zaharli ilonlarning shaxsiy chaqishi ko'pincha o'limga olib keladi va taqdirning muqarrar balosi sifatida qaralgan. Qadimgi Hindistonda ular ayrim turlarni ajrata olgan parazit qurtlardir, ta'riflangan teri, genitouriya kasalliklari hisoblangan va buni hind xalq shifokorlari o'rganishgan deyarli barcha teri kasalliklari ayniqsa, surunkali kasalliklar davomida patologik jarayonlarni ko'rsatishgan.
Terapiya tananing sharbatlari haqidagi ta'limotga asoslangan edi. Ularni asl holiga qaytarish uchun uyg'unlik tozalash, bezovta qiluvchi narsalarni qusish kerak ekanligi davolovchi vositalariga aylandi. Bir xil loy terapiyalar mashhur bo`lib qon to'kish, kauterizatsiya texnikasi juda yuqori edi.
Hind tibbiyoti gigienik retseptlar kuchi jihatidan kam emas degan pozitsiyadan chiqdi. Dori vositalaridan to`g`ri foydalanishda bemorlarga hamma narsada moderatsiya tavsiya qilind. Ovqat bemorning didi va odatlariga mos kelishi kerak. Ba'zida unga kuchli ichimliklar buyurish mumkin, tez-tez sayr qilish kerak. Bemor to'shakda yengil qiziqarli hikoyalarni o`qish bilan qushlarning yoqimli qo'shiqlarini tinglashi va qo'shiqchi o'g'il bolalar va go'zal qizlar bilan birga bo'lishi - bularning barchasi bunga hissa qo'shadi ya`ni "Jismoniy azob-uqubatlar ipini qisqartirish va tez tiklanish".
Vedik adabiyotida tibbiyotning ko'zga ko'ringan vakillari orasida shifokor Dvanxantari edi uning homiyligida barcha terapevtlar, jarrohlar, shuningdek, munajjimlar qadimgi Hindiston tibbiyot kasbiga ega edi. Jivak, sud shifokori, aslida mavjud bo'lgan deb hisoblash kerak. U Magadha poytaxti Magadx hukmdori hisoblangan.
Tibbiy bilimlar tizimida diagnostika katta ahamiyatga ega edi. Tadqiqot paytida bemorning yoshi, yashash joyi, jismoniy tuzilishi hisobga olinganligi ma'lum bo'ldi, odatda bemorning tabiati bilan bog'liq bo'lgan hamma narsa misol uchun quyosh nuri orqali jasadni tekshirish o'tkazildi, nafas olish tezligi va yurak urish tezligi dam olishda ham ishlashi hisoblangan.
Har bir shifokor qorin bo'shlig'ini mohirlik bilan paypaslay olishi, taloq bila jigar hajmini aniqlashi kerak edi. Siydikni organoleptik o'rganish, pulsni o'rganish diagnostika texnikasi majmuasida majburiy komponentlar kabi tibbiy yordam asosan uyda ko'rsatilgan. Ba'zi shifokorlarning ambulatoriya poliklinikalari va hatto dori-darmonlar zahiralari bo'lgan kasalxonalar bor edi. Qadimgi hind shifokorlari laparotomiya, kraniotomiya, oyoq-qo'llarni amputatsiya qilish, siydik pufagidagi toshlarni maydalash, toza va quruq yaralarni tuzatishni qayerdan bilishga? Ligaturlarni qo'llash orqali qon ketishini to'xtatish usuli ma'lum edi.