Ichki sekretsiya

Mavzu: Ichki sekresiya bezlari va ularning gormonlari
Reja:

1. 
   Ichki sekretsiya
   
2. 
   Ichki sekretsiya bezlari
   
3. 
   Ichki sekretsiya Gormonlari
   

Ichki sekretsiya - organizmdagi har xil aʼzo va toʻqimalarning qonga yoki toʻqima suyuqligiga maxsus moddalar ishlab chiqarishi. Odatda, Ix. bezlari (endokrin bezlar) deganda maxsus fiziologik faol moddalar — gormonlarni sintezlab, organizmning bevosita ichki muhiti — qon va toʻqima suyuqligʻiga chiqaruvchi bezlar tushuniladi. I.s. bezlariga gipofiz, qalqonsimon bez, qalqonsimon bez yonidagi bezchalar, buyrak usti bezlari, meʼda osti bezining orolcha (ink-retor) qismi, jinsiy bezlarning bir qismi, shuningdek, epifiz (gʻurrasimon bez), ayrisimon bez (timus) kiradi. I.s. bezlarining hammasi bir-biriga chambarchas bogʻliq boʻlib, yagona funksional sistemani tashkil etadi, uning faoliyatini nerv sistemasi boshqaradi. Gipofiz I.s. bezlari orasida alohida oʻrin tutadi. I.s. bezlaridan chiqadigan gormonlar organizmning turli aʼzo va sistemalarini bir-biriga bogʻlaydi, organizm funksiyalarining gumoral yoʻl bilan (suyuqliklar vositasi b-n) boshqarilishida qatnashadi. I.s. bezlarining asosiy vazifasi moddalar almashinuvi, oʻsish, jismoniy taraqqiyot va balogʻatga yetishni boshqarishdan iborat.
Organizmning oʻzgarib turadigan tashqi va ichki muhit sharoitiga moslashuvida I.s.ning ahamiyati katta. Mas, gavda temperaturasining refleks yoʻli bilan boshqarilishida gipofiz va qalqonsimon bezdan chiqadigan gormonlar miqdori oʻzgarib turadi. Organizmga infeksiya, intoksikatsiya (zaharlanish), shikastlar, ogʻriq taʼsir etganda, kishi hayajonlanganda va shunga oʻxshash hollarda buyrak usti bezlari, gipofiz va qalqonsimon bez tegishli gormonlarni koʻproq chiqaradi; ayni vaqtda, moddalar almashinuvi kucha-yib, yurak urishi tezlashadi, shikastlar yoki intoksikatsiya taʼsirida qon bosimi koʻtariladi va organizmning boshqa bir qancha funksiyasi faolla-shadi, bularning hammasi organizmning oʻzgargan sharoitga moslashuviga yordam beradi. I.s. bezlari garchi bir-biriga taʼsir etsa ham, biror bezning koʻproq zararlangani haqida fikr yuri-tishga va uning kasalligi haqida ga-pirishga imkon beradigan muayyan sim-ptomlarni ajratish mumkin. Mas, gipofizning oldingi boʻlagi yetarli ishlamaganda boʻy oʻsmaydi, odam ozib ketadi (kaxeksiya); gipofizning orkadagi boʻlagi yetarli ishlamaganda qandsiz diabet, oldingi boʻlagi kasallanganda gigantizm va akromegaliya roʻy beradi va h.k. Buyrak usti bezlari poʻstloq qavatining funksiyasi buzilganda bronza kasalligi, ayollarda shu qavat gormonlaridan biri ortiqcha hosil boʻlganda virilizm roʻy beradi. Buyrak usti bezlarining magʻiz qavati zararlanganda adrenalin koʻp ishlanib chiqishi tufayli qon bosimi dapqir-dapqir koʻtariladi, gavda temperaturasi oʻzgarib turadi, qonda qand koʻpayadi (giperglikemiya). Meʼda osti bezining orolcha (inkretor) qismi insulin gormonini kam chiqarganda qandli diabet paydo boʻladi.
Qalqonsimon bezning ortiqcha ishlayotganligi diffuz toksik buqoqda, kam ishlayotganligi esa miksedema va endemik buqoqda namoyon boʻladi. Qal-qonsimon bez yonidagi bezchalar yetarli ishlamaganda kalsiy va fosfor almashinuvi, jigarning zaharlarni za-rarsizlantirish funksiyasi buziladi, natijada tetaniya roʻy beradi.
I.s. bezlarining kasalliklarini endokrinolog vrach davolaydi. Bemorga gormonal preparatlar, rentgenoterapiya, operatsiya, parhez, fizioterapiya va iqlim bilan davolash buyuriladi.

Har xil turdagi signal beruvchi moddalarni chiqaradigan hujayralar hamda inkretor bezlar gormonlar orqali ko'plab hujayrali organizmdagi turli metabolik jarayonlar va organ funktsiyalarini tartibga soluvchi organ tizimiga birlashtiriladi. Gormonlar atrof-muhitdagi yonidagi hujayralarga to'g'ridan-to'g'ri parakrin ta'sir ko'rsatadigan yoki endokrin qon oqimiga chiqarilgandan so'ng, maqsadli hujayralarga yetib boradigan xabarchilar hisoblanadi.

Gormonlar hujayra membranasida yoki hujayraning sitozolida ma'lum gormon retseptorlari mavjud bo'lsa, hujayradan tashqari signal beruvchi moddalar sifatida ta'sir ko'rsatadi.
Endokrinologiyaning tibbiy ixtisosligini endokrin tizimning buzilishi yoki endokrinopatiyalar egallaydi.