Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar va mulkchllik munosabatlari
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xususiylashtirish - davlat mulkiga egalik huquqining davlatdan
xususiy shaxslarga o'tishidir. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish 7 1.Л. Karimov. «Valan sajdagoh kabi muqaddasdir». T.3.. Т.: «OV.bckiston», 1996, 202-bct. s OV.bckiston Respublikasinin": Qonuni. Davlat kLsan'ulldan chiqarish va xususiylashtirish to’g ’risida / OV.bckiston Rcspublikasi: qonunkir va farmonlar. - Т.: «OVbekiston», 1992, 65-bct. I l l
www.ziyouz.com kutubxonasi xususiylashtirishdan tashqari, bu mulk hisobidan boshqa nodavlal mulk shakllarining vujudga keltirishni ham ko'zda tutadi. U bir qator yo‘llar bilan amalga oshiriladi: davlat korxonalarini hissadorlik jamiyatiga aylantirish, davlat korxonasini sotib, uni jamoa mulkiga aylantirish; mulkni qiymatga qarab chiqarilgan cheklar (vauchcr) bo‘yicha fuqarolarga bepul berish; mulkni ayrim tadbirkor va ish boshqaruvchilanga sotish; ayrim davlat korxonalarini chet el firma va fuqarolariga sotish yoki qarz hisobiga berish; davlat mol-mulkini auksionlarda kim oshdi savdosi orqali sotish va h.k. Xususiylashtirishning usullari ham turli-tum an bo'lib, ularni 3 guruhga ajratish mumkin: 1) davlat mulkini bepul bo‘lib berish orqali xususiylashtirish; 2) davlat mulkini sotish orqali xususiylashtirish; 3) davlat mulkini bepul bo ‘lib berish hamda sotishni uyg‘unlashtirish orqali xususiylashtirish. Bu sanab o ‘tilgan usullarni amalga oshirishning aniq shakllarini 4-chizm a orqali ifodalash mumkin. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylash-tirishning ko‘rsatib o ‘tilgan yo'llari hamda usullaridan qaysi birini tanlash undan kutilgan maqsadga bog‘liq. Masalan, Rossiyada davlat mulkini vaucher orqali bepul taqsimlash usuli qo'llanildi. Bundan ommaviy xususiylashtirishdan ko'zlangan rnaqsad qisqa muddat ichida cheklar bozorini joriy etish hisobiga mulkdorlaming g‘oyat keng qatlamini vujudga keltirishdan iborat
edi. Agar tadbirkorlikni rag‘batlantirish ko‘zda tutilsa, xususiylashtirish tanlab olingan ozchilik o‘rtasida o'tkaziladi. Agar xususiylashtirish chetdan kapitalning kirib kelishiga, yo'l ochishi zaair bo‘lsa, davlat mulkini xorijiy tadbirkorlarga berish shaklida amalga oshiriladi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarishda ayrim usullarga ustuvorlik berish boshqa usullami qo'llashni rad etmaydi, aksincha, ularni ham qo‘llash zarurligini bildiradi. Masalan, korxona jamoasiga ustunlik berilib, davlat mulkini aksiyalashtirish, bu aksiyalami sotib olishda shu jamoadan tashqari kishilar va chet el kapitalining ishtirok etishi ham bo‘lishi mumkin. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish sharoitga qarab pulli, pulsiz yoki imtiyozli tarzda o ‘tkaziladi. 0 ‘z shakli va usulidan qat’i nazar bu tadbir xilma-xil mulkchilikni vujudga keltirishni ta’minlaydi, chunki davlat mulki hisobidan nodavlat mulkining barcha shakllari va turlari rivojlanadi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish mulkchilikning rivojlanishiga to‘sqinlik qilayotgan davlatning monopol
hukmronligiga chek
qo‘yib, jamiyatda faollik 112
www.ziyouz.com kutubxonasi ko'rsatayotgan erkin tadbirkorlik tashabbussiga keng yo‘l va imkoniyatlar ochib berishdan iborat. Aslida xususiylashtirish iqtisodiyotning davlat zimmasidan soqit qilish yo'llaridan biri boMib, davlat mulkini ma’lum darajada haqiqiy egalari - fuqarolarga berish demakdir. Ko'pincha xususiylashtirish - bu davlat mulkini ishlovchilarga berish, deb talqin qilinadi. Aslida mamlakatning barcha aholisiga davlat mulkini bo‘lib berib bo‘lmaydi, bunda aholining hammasi mulkka ega bo‘lib, ishlab chiqarishni tashkil etish, uni
bo^iqaridi ishlab chiqarish hamda mahsulotni ayirboshlash kabi mashaqqatli ishlami o'z zimmasiga olavermaydi. Davlat mulkini uning tasarrufidan chiqarish jarayonida, awalom bor, xususiylashtirish yo‘li bilan yaxshi iqtisodiy natijalarga erishgan mamlakatlar tajribasidan to'Iaroq foydalanish va ular yo‘l qo‘ygan xatolar takroiianmasligi kerakki, bu bilan bozor iqtisodiyotining rivojlanishini ta’minlashi mumkin. Xususiylashtirishni amalga oshirish uchun davlat mulkini xususiylashtirishning keng ko‘lami dasturini ishlab chiqarish zarur. Huquqiy jihatdan xususiylashtirilgan barcha korxonalarga erkin iqtisodiy xo‘jalik yuritish huquqi berilishi va davlat sektori bilan teng imkoniyatlarga ega bo'lishi kerak. Davlat sektoriga nisbatan bu korxonalarga soliqlami birmuncha kamaytirish va ayrimlarini ma’lum muddatga soliqdan ozod qilish zarur. Xususiylashtirish natijasida aholi orasida ijtimoiy jihatdan tabaqalanish yuz beradi va kishilarning bajaigan ishiga qarab oladigan haqi turlicha bo‘lib, aholining daromadlarida ham tabaqalanish yuz beradi. Kishilar turli sohalarda, masalan, biznesda turli shakllardagi mulkka
e g a bo’lib, акэуа sotib olish va korxona mulkida o ' z hissalarini oshirib borishga harakat qiladilar. Xususiylashtirish orqali korxonalar davlat tasarrufidan chiqarilib, ma’lum jamoa va shaxslarga sotilgandan keyin faoliyatlarini bozorning shafqataz raqobat qonunlari asoada tashkil etadi. Bozor korxonalarining yashovchanligini va ularni doimo raqobat kurashida o‘z manfaatlarini himoya qilishga m^bur etadi. Mabodo korxona raqobat kurashiga dosh berolmay sinsa, oldingi davrdagidek davlat byudjetidan mablag1
hisobiga uni
saqlab qolish
hollariga xususiylashtirish orqali barham beriladi. Xususiylashtirish mulkning bir shaklidan ikkinchi shakliga o'tishni aks ettirmasiigi kerak, balki xususiylashtirish oldiga qo‘yilgan vazifa katta bo‘lib, ya’ni xususiylashtirish orqali avvalo barcha sohani o ‘z qaramog'ida turli uslublar orqali , 113 www.ziyouz.com kutubxonasi birlashtirib turgan davlat hukmronligini iqtisoddan ajratish uchun bir qancha tadbirlami ishlab chiqish kerak bo‘ladi. Yüklə 1,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|