Ijtimoiy pedagogika predmeti sa`natdan shaxsga ta`sir etadigan goyaviy

Ijtimoiy pedagogika predmeti sa`natdan shaxsga ta`sir etadigan goyaviy –

emostional vositalar kompleksidan keng foydalanish bilan farq qilib turadi.

Ijtimoiy pedagogika Ozbekistonda ham, dunyodagi boshqa mamlakatlarda ham oz

ok va chukur an`analarga ega. Shunga karamay sovet davrida ijtimoiy pedagogika

yutuqlari e`tiborga olinmadi. Bunday muammolarni shaxsga, shamkorlik

an`analariga, raxm–shavqatga, milliy an`analarga befarq bulish xolatlari bilan

izoxlash mumkin. Bu ijtimoiy tarbiya soshasi mutaxassislari oldida turgan

vazifalarni murakka`lashtirib yuboradi. Shuning uchun ham ijtimoiy pedagogikani

rivojlantirish va mazkur yunalishda mutaxassislar tayyorlash muhim ahamiyat kasb

etadi. Mana shuning uchun ham ijtimoiy pedagogika yangi soha sifatida faqat

ijtimoiy– pedagogik mutaxassislar davlat va jamoat organlari boshqarmalarinigina

emas, balki mutaxassislar tayyorlaydigan tizimni, shuningdek ijtimoiy– pedagogik

faoliyatining ilmiy–tadqiqot bazasinni ham oz ichiga oladi. Ijtimoiy pedagogika

yakin kelajakda oqituvchi yoki tibbiy xodim singari ommaviy kasbga aylanadi,

chunki ayrim olamning ijtimoiy kasalligini oldini olish va ma`naviy –axloqiy

ogishini davolash «ijtimoiy epidemiya»ga qarshi kurashga nisbatan ancha osondir.

Ijtimoiy pedagogikani fan sifatidagi xususiyatlarini anglash uchun uning

tadqiqot ob`ekti xususiyatlarini irganmok lozim. Shu sabab fanda tadqiqot obe`kti

va predmeti tushunchasi mavjud. Ijtimoiy pedagogikaning tadqiqot ob`ekti za

predmetini tahlil qilishdan avval ijtimoiy pedagogika terminining oziga ahamiyat

bermoq kerak. Bu termin ijtimoy va pedagogika sozlaridan tashkil topib ularni

ma`nosini ozida jamlayadi. Bu birlik fanda differentsatsiya va integratsiya

xodisalari bilan birgalikda namoyon biladi. Yangi bilimlarni osishi ilmiy fikrlarni

real hayotga tatbiq etilishi, yangi mualimmlarni yuzaga kelishi jamiyatni ilmga

ehtiyojini yuzaga keltirish darajasi fanning differentsnatsiyasi va maxsuslashtirish

tendentsiyasi kozatiladi. Chunonchi asosiy fan mustaqil rivojlanuvchi xususiy

tarmoqlarga ajratiladi. Shuningdek, bir qator muammolarni hal qilishda tuplam

nuqtai nazardan bir ob`ektni urganuvchi mustaqil fan birligini ozida namoyon

qiluvchi integratsiya xodisa kozatiladi. Masalan: pedagogikani boshqa fanlar bilan

alokasida tadqiqotning mustaqil ob`ektlari alohida kozatiladi: falsafa bilan

birgalikda ta`lim falsafa psixologiya bilan oz aro munosabatda psixolo-

pedagogika, siyosatshunoslik bilan birlikda. Bunday misollarni Koplab keltirish

mumkin. Pedagogikada keyingi vaqtda differentsiya xodisasi etarli darajada

kuchaydi. Pedagogikaning mustaqil fan sifatidagi tarmoqlari maktabgacha

pedagogika, maxsus pedagogika, professional pedagogika rivojlanib, takomillashib

bormoqda. Ijtimoiy pedagogika shular jumlasidandir.

Ijtimoiy pedagogikaning tadqiqot ob`ekti pedagogika urganadigan jarayon

va voqelik bolib, u masalani muayyan, oziga xos aspektda kuradi. Uning oziga

xosligi esa «ijtimoiy» degan sizda ifodalangan. Ijtimoiy pedagogikaning ob`ekti

insonning ijtimoiylashuv jarayonidir. Xalqning boy merosi, pedagogikasidan, fan,

madaniyat, jamiyat yutuqlaridan foydalanib, ijtimoiy pedagogika oz nazariyasini,

metodi va texnologiyasini ishlab chiqadi. Ijtimoiy pedagogiki davlat va jamiyat

institutlarining ma`naviy ma`rifiy markazlari faoliyati sohasidir, bu erda yangi

qadriyatlar san`ati shakllantiruvchi va birlashtirib turuvchi faoliyat jamlanadi.

«Ijtimoiy» tushunchasida odamlarning birga yashashi bilan bogliq jarayonlar

ifodalangan, ammo ularning muloqati va oz aro aloqalari turli shakllarda boladi.

Demak, pedagogika osib kelayotgan avlod tarbiyasi va ta`limi togrisidagi fan

bolib, ijtimoiy pedagogika esa jamiyat a`zosini tarbiyalash va unga ta`lim berish

tigrisidagi fandir.

Ijtimoiy pedagogika jarayon va xodsalarni ma`lum spetsifik aspektda

organadi. Pedagogik bilimlarning bu yangi tarmogi spetsifikasi «ijtimoiy» sozida

namoyon boladi. «umuminsoniy tushuncha insonlar hayotiy faoliyati, ularning

ozaro muloqat» formalari bilgan narsa-xodisalarpi ozida jamlaydi. Shunday qilib,

pedagogika yosh osib kelayotgan avlodni tarbiyalovchi va ta`lim beruvchi fan

asoslari ijtimoiy pedagogika ta`lim-tarbiya jarayonida bolaning jamiyat hayotiga

kiritishni ta`minlaydigan aspektni tadqiq etadi. Insonni atrofdagi muhit bilan ozaro

aloqasiga ta`siri asosida rivojlanishini uning ijtimonylashish jarayoni deb

ta`kidlash mumkin. Zero, ijtimoiy norma -madaniyat qadr-qimmatlar egallashi

lozim shuningdek bu jamiyatda insonni oz qobiliyatlarini realizatsiya qilinish,

nazorat qilish ijtimoiy ijtimoiy tajribani egallash (bilimlar kadr-qimmat xulk-atvor

qoidalari jarayoni ijtimoiy xodisa deb nomlanadn. Bolani ijtimoiylashtirish

murakkab va davomli xodisadir. Bir tomondan shar qanday jamiyat ozining

rivojlanish etapida ma`lum ijtimoiy, ma`naviy kadr- qimmat, iz ini titishi, axloqiy

qonun-qoidalar, normalar ishlab chiqadi. Jamiyat bir avlod shu jamiyatdagi

konun-qoidalarni egallab uning teng xuquqli a`zosi sifatida yashab, faoliyat

kirsatishni kozda tutadi. Buning uchun jamiyat ta`lim-tarbiya normasi orqali

shaxsga ta`sir kursatadi Ikkinchi tomondan, atrofdagi olamda sodir etilayotgan

turli xodisalar uning shakllanishga ta`sirini kursatmay qolmaydi. Jamiyat ozaro

munosabatda bilgan izaro sharakatlanadigan xilma-xil ijtimoiyi institutlarni izida

namoyon qiladi. Shular orqali bola tomonidan ijtimoiy normalarni egallash

jarayoni amalga oshadi. Bulardan ba`zilari bolani rivojlanishi va ijtimoiy

shakllanishiga ta`sir kursatadi, boshqalari esa uning shaxsiy sifatlarini

shakllanishiga ijobiy ta`sir kursatadi. Bunday ijtimoiy institutlar qatoriga

oila,ta`lim, madaniyat va din kiradi.

Oz qobiliyatini inson tomonidan jamiyatda koplab kuydagi jarayonlarda

amalga oshadi;

A) Insonni jamiyat bilan stixiyali izaro munosabatda va uning shayotiy

jabshalariga stixiyali ta`lim jarayonida.

B) Insonlarni u yoki bu kategoriyasiga davlat tomonidan

pedagogika

nimani

urgatadiq

Ijtimoiy

pedagogika

insonlarning

butun

egalayotganayotgan davom etayotgan amalga oshiradigan ijtimoiy tarbiyani tadkik

ta`sir kirsatish jarayonida.

V) Inson rivojlanishi, uni tarbiyalash uchun qulay shart—sharoitlar yaratish.

G) Inson oz ini tarbiyalashi va rivojlantirish jarayonida.

Shunday qilib, rivojlanish insonni shakllanish jarayoni, ijtimoiylashtirish-

konkret ijtimoiy sharoitlar asosida rivojlantirishdir.

Inson tarbiyasi asosan oilada amalga oshiriladi. Bu xolatda biz oilaviy

pedagogika ob`ekti bilgan oilaviy xususiy tarbiyalarida muloxoza yuritamiz.

Tarbiyalash diniy idoralar orkali amalga oshadi. Bunda konfessional

tarbiyaga duch kelamiz. Tarbiyalash davlat va jamiyat tomonidan shu maqsadida

tashqilotlar orqali yuzaga keladi. Bu ijtimoiy pedagogika tadqiqot ob`ekti bilgan

ijtimoiy

tarbiyalash

jarayoni

xususida

fikrlaymiz.

Ijtimoiy

tarbiyalash

siyosatshunoslik, ijtimoiy: jarayonining tarkibiy kismi hisoblanadi. Ijtimoiy

pedagogika matnda uni ijtimoiylashtirish bilan borish oldida urganadi ya`ni,

planeta, mamlakat maktablardagi inson tarbiyasiga ijtimoiy omillar ta`sir etish

ishlab chiqarish tarbiyasida oila, ommaviy axborot vositalar, atrofda odamlar bilan

mulokot ornini kurib chiqadi.

Ijtimoiy pedagogikani nima uchun urganish lozim:

Ijtimoiy pedagogika - fanning shunday tarkibiki uning vositasida:

Birinchidan inson hayotda ma`lum sabablar asos ichida yuzaga kelgan xodislar

urganiladi.

Ikkinchidan insonning rivojlanishi uchun qillay sharoitlar yaratishni kozda titadi.

Uchinchidan ta`sir etuvchi xodisalarni oldini oladi.

Ijtimoiy pedagogika oquv predmeti sifatida ijtimoiy pedagogik faoliyat

tasvirini xarakterlaydigan vazifasini amalga oshiradi. Bu vazifani amalga oshirish

ijtimoiy pedagogikani urganish jarayonida talabalar tomonidan bir qator

maqsadlarni amalga oshirshni kozda totadi: ma`lum doiradagi nazariy bilimlarni

egallash va bularni amalda qullash muammoni oldindan kurish va echishga

sub`ekt va ijtimoiy jarayonga kura ijtimoiy gumanitik munosabatlarni

shakllantirish.

Ijtimoiy pedagogika ijtimoiy tarbiya muammosini urganadi. Bu

ijtimoiy peagogika ukuv kursini tuzilishini ozida aks ettiradi.

U ijtimoiylashtirish jaryonini ijtimoyi pedagogik xodisa sifatida

urganadi. Ijtimoiy pedagogika pedagogikaning mustaqil bir bulagi bolib u

kishilar jamoasi shamda aloshida shaxslarga ta`lim tarbiya jarayonidagi ijtimoiy

muammolar ularning kelib chiqish sabablari hamda bu muammolarning bartaraf

etilishining nazariy va amaliy jihatlarini orgatadi. Ijtimoiy pedagogika fani

ijtimoiy shaxsning oziga xos milliylik tomonlarini tarbiya jarayonida orgatib

boradi.

Pedagogika va sotsial pedagogika bir-biriga juda bogliq, lekin ularning

farqi shundaki, Pedagogika fani ijtimoiy shaxsning faqat ta`lim va tarbiyasi bilan

shugullanadi. Ijtimoiy pedagogika esa bola shaxsini va uning bolaligini

himoya qiladi.

Ijtimoiy pedagogika fanining maqsadi va vazifasi.

Pedagogik sotsiologiya faning maqsadi jamiyatdagi har bir shaxsning shayotida

uchraydigan ijtimoiy muammolarni bartaraf etish va shal qilishdan iborat. Ta`lim

va tarbiya masalalari bilan shugullanish, keksalar, qariyalar, kasal va boquvchisini

yuqotganlar, meshribonlik uyida tarbiyalanayotgan bolalar holidan xabar olish.

Shu jumladan foxishabozlik, narkomaniya va qonunbizarlikka qarshi kurashish.

Bu illatlardan jamiyatni, ayniqsa kelajak avlodni himoya qilish zarur.

Ijtimoiy pedagogika faning vazifasi quyidagi 4 bosqichni ozichiga oladi.

1. Bolani va usmirni xaqikatguy qilib tarbiyalash va voyaga etkazish;

2. Shaxsning mustaqil fikrlay olishi, muammoga duch kelganida uni mustaqil

ravishda shal qila olishi va oz munosabatini bildirishi;

3. Atrofdagi kishilar bilan erkin va madaniy holda muomala qilishni orgatish;

4. hayotdagi oz oldiga qiygan maqsad va vazifalarini ongli ravishda tushunishga

orgatish;

Mustaxkamlash uchun savollar:

1.Ijtiomiy pedagogikaning maqsad va vazifalari nimadan iborat?

2. Ijtimoiy pedagogianing predmeti nimadan iborat?

3. Ijtimoiy pedagogikaning ob`ekti nimadan iborat?

4.Ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy ish deganimiz nima?

5.Ijtimoiylashuv – ijtimoiy-pedagogik jarayon deganda nimani

tushunasiz?

Adabiyotlar

1.Ozbekiston Respublikasi Kadrlar tayerlash milliy dasturi. T.1997 y. Ta`lim

tigrisida qonun. T.1997y.

2I.A.Karimov. Izbekiston buyuk kelajak sari. T.1999 y.

qI.A.Karimov. Izbekiston XX1 asrga intilmoqda. T.1999y.

4A.Munavvarov. Pedagogika. T. 1996 y.

5.Maktab ta`limining ijtimoiy – pedagogik boshqaruvi. Sh.qurbonov.Shalq

ta`limi 46-50bet. Shalq ta`limi.№1.98y.

6. Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.1992 y .

7. I.A.Karimov. Izbekiston XXI asrga intilmoqda. T.1999 y.

8. I.A.Karimov. Izbekiston buyuk kelajak sari. T.1998 y.

9. Umumta`lim maktablarida Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini

organish shaqida farmon. 2001 yil 4 yanvar.

10. I.Karimov.Barkamol avlod Izbekiston tarakkietining poydevori. T.1997y.

11.I.Karimov.Bizdan ozod va obod Vatan kolsin. 11 jild. T.1996.

12. I.Karimov. Yangicha fikrlash va ishlash-davr talabi. T.1997.

1q.Ozbekiston Respublikasining Ta`lim tugrisida Konuni. T.1997.

14.Ozbekiston Respublikasining kadrlar tayerlash milliy dasturi. T.1997.

15.J.Tulenov va boshkalar.Ma`naviy yuksalish sari. T.2000 y.

16 .Sh.Kurbonov va boshqalar.Barkamol avlod orzusi.T.2000 y.

17 4.Entoni Giddens. Sotsiologiya. T.2002y.

18.Guniar Skirbekk,Nils Gil`s. Fals