Ijtimoiy va texnika fakulteti iqtisodiyot kafedrasi

2.1 Iste'molchi xulq-atvori nazariyasi. Talab egri chizig'ining chegaraviy foydaliligi va asoslanish

Ma'lumki, iste'molchi bozor iqtisodiyoti bosh qahramoni hisoblanadi talab mahsulotlar uchun. Bozor ishlab chiqaruvchisi iste'molchidan qanday tovar va qancha miqdorda ishlab chiqarish kerakligi haqidagi signallarni oladi. Mahsulotni sotib olayotganda yoki undan voz kechgan holda, iste'molchilar ishlab chiqaruvchining ishini baholaydilar.
Iste'molchi iste'mol sohasida faoliyat yurituvchi va mustaqil qarorlar qabul qiluvchi xo'jalik yurituvchi sub'ektdir. U ma'lum miqdorda pul berish (begonalash) orqali ehtiyojlarni qondiradi. Kerak - bu xo'jalik yurituvchi sub'ekt undan chiqishga intiladigan norozilik holati yoki u uzaytirishga intilayotgan qoniqish holatidir. Har ikkisi ham zarur tovarlarni iste'mol qilish orqali erishiladi.
Iste'molchi xulq-atvori nazariyasi (tanlov) - Bu iste'molchilarning bozordagi xatti-harakatlarini ko'rib chiqadigan, ehtiyoj va talab o'rtasidagi o'zaro ta'sir mexanizmini ochib beruvchi nazariyadir. Bozor talabining shakllanishi negizida alohida iste'molchilarning qarorlari yotadi. Ushbu qarorlar mavjud xarajatlar (imkoniyatlar) hisobidan eng katta foyda yoki qaytish yoki foydali ta'sirga erishish istagi bilan belgilanadi.
Iqtisodiyot nazariyasida ushbu masalani hal qilishning ikkita asosiy yondashuvi ko'rib chiqiladi: chegaraviy foydalilik nazariyasi nuqtai nazaridan (kardinal nazariya) va befarqlik egri chizig'i nuqtai nazaridan ( tartib nazariyasi ).
Kardinal yondashuvni ko'rib chiqing . "Foydalilik" atamasining o'zi ingliz faylasufi Bentam tomonidan ishlab chiqilgan. Qulaylik mahsulotning muayyan ehtiyojni qondirish qobiliyatidir. Bu sub'ektiv tushunchadir, chunki bir xil tovarlar har bir shaxs uchun turli yo'llar bilan foydalidir.
Umumiy foydalilik va marjinal foydalilikni farqlang . Umumiy (kumulyativ) foydalilik - bu iste'molchilarning ma'lum tovarlar to'plamini iste'mol qilishdan oladigan qoniqishidir. Cheklangan foydalilik - iste'molchi tomonidan bitta qo'shimcha tovar birligidan olinadigan qo'shimcha (qo'shimcha) foydalilik.
Misol uchun, agar kishi ikki porsiya muzqaymoqni iste'mol qilgandan so'ng, uchdan birini iste'mol qilsa, umumiy foydalilik ortadi va agar u to'rtinchisini iste'mol qilsa, u o'sishda davom etadi, lekin to'rtinchisining marjinal (qo'shimcha) foydaliligi. muzqaymoqning bir qismi uchinchi qismni iste'mol qilishning marjinal foydasi kabi katta bo'lmaydi.
Bu misolni jami va marjinal foydalilik grafiklarida tasvirlash mumkin (1, 2-rasm). Soyali to'rtburchaklar mahsulotning har bir keyingi birligi iste'molidan olingan qo'shimcha foydalilikni ko'rsatadi.
1-rasmda jami foydalilikning o'sish sur'ati chegaraviy foydalilik qiymatining kamayishi bilan kamayishi ko'rsatilgan. Asosiy marjinal foydalilik funktsiyasi (2-rasm) asosiy umumiy foydalilik egri chizig'ining qiyaligini o'rnatadi (1-rasm).
Iste'molchi tomonidan qo'shimcha tovar birligiga sub'ektiv baholashning pasayishi bilan bog'liq bo'lgan chegaraviy foydalilikning pasayishi harakatni anglatadi. kamayuvchi marjinal foydalilik qonuni : ma'lum bir tovarga bo'lgan ehtiyoj to'yinganligi sababli, ushbu tovarning har bir keyingi birligini iste'mol qilishdan qoniqish kamayadi. Shu sababli iste'molchini bunday mahsulotni sotib olishni ko'paytirishga undash uchun narxni pasaytirish zarurati tug'iladi.