2.2.Manna dövləti. Mannanın tarixi coğrafiyası və əhalisi. Manna adı ilk dəfə e.ə. 843-cü ildə Aşşur hökmdarı III Salmanasarın kitabələrində çəkilir. Bu dövlətin adı Aşşur, Urartu mənbələrində və Bibliyada (İncildə) Munna, Manna, Mannas, Mana, Minni və sair formalarda çəkilmişdir. Manna ilk olaraq Urmiyadan cənub və cənubi-şərq torpaqlarda, yəni əvvəllər Lullubi dövləti mövcud olan ərazilərdə yaranmışdır. Mannanın sərhədləri cənubda Diyala və Zab çaylarına, cənubi-şərqdə Kaspi ölkəsi, Parsua və Midiya hüdudlarına qədər, şərqdə Xəzər dənizinə, şimalda Araza çayına və qərbdə Urmiya gölünə qədər uzanırdı. Göründüyü kimi, Mannanıın mövcud olduğu ərazilər bugünkü Cənubi Azərbaycan əraziləri ilə tam üst-üstə düşür.
E.ə. 714-cü ildə Urartu çarı I Rusanın aşşurlar tərəfindən məğlub olması Mannanın ərazilərinin Urmiyadan cənuba və Arazdan şimala doğru genişlənməsinə imkan yaratdı.Dövlətin ərazisi inzibati cəhətdən əyalətlərə bölünmüşdü ki, onlar da canişinlər tərəfindən idarə olunur və mərkəzi hakimiyyətə tabe idilər. Mannanın tərkibinə Zamua, Gizilbunda, Zikertu, Andia, Uişdiş, Subi və s. əyalətlər daxil idi.Bunlardan ən böyüyü Zamua əyaləti idi ki, o Mannanın özəyini təşkil edirdi.
Dövlətin paytaxtı İzirtu şəhəri olmuşdur. Tarixi mənbələrdə Manna ərazisində müxtəlif şəhər-qalaların olması barədə məlumatlar yer almışdır. Xarici basqınlardan qorunmaq üçün bu cür qalalar yüksəkliklərdə və yaxud çay kənarlarında salınırdı.
