İkt-baza bilikləri
Yüklə 182,17 Kb. Pdf görüntüsü
|
1 2
serbestis32- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elastiki qüvvələr
|
Sürtünmə qüvvəsi:
Sürtünmə qüvvəsi, iki cism arasındakı hərəkəti məhdud edən və ya hərəkəti saxlayan bir mexaniki qüvvədir. Bu qüvvə, cismələrin yüzeylər arasında sürtünmənin nəticəsində yaranır. Sürtünmə qüvvəsi, bir çox fərqli amillərə və şərtlərə bağlı olaraq dəyişə bilər və müxtəlif növləri olur. İşte sürtünmə qüvvəsinin əsas xüsusiyyətləri: 1.Statik sürtünmə: Statik sürtünmə qüvvəsi, cismi başlamaq və ya hərəkət etdirmək üçün tələb olunan qüvvədir. Cism sükut halındaykə, sürtünmə qüvvəsi onu yerində saxlamaq üçün tələb olunur. Cism başlamaq istəsə də, statik sürtünmə qüvvəsi onu saxlaya bilər və cismi təzyiq olmadan hərəkət etdirməyə mane ola bilər. Statik sürtünmə qüvvəsi, iki yüzeyin materialına, yüzeylərin qüvvə ilə təsirinə və yüzeylərin iradesinə bağlıdır. 2. Kinetik sürtünmə: Kinetik sürtünmə qüvvəsi, cism sürüşdürüldüyü zaman işləyən sürtünmə qüvvəsidir. Bir cismin hərəkət etməsi zaman, yüzeylər arasındakı sürtünmə nəticəsində kinetik sürtünmə qüvvəsi oluşur. Bu qüvvə, cismi sürüşdürən qüvvə ilə zıddı yönlərdə çalışır. Kinetik sürtünmə qüvvəsi də cismələrin yüzeylərinin xüsusiyyətlərinə, materialına və cismi təzyiq edən qüvvəyə bağlıdır. Sürtünmə qüvvəsi, hərəkətin dərəcəsini təyin edən əsas faktorlardan biri olaraq görülür və bir çox praktik tətbiq sahələrində, məsələn, maşınlar, nəqliyyat, mühərrik vasitələri və başqaları üçün əhəmiyyətlidir. Sürtünmə qüvvəsi, cismi yerində saxlamaq və ya cismi sürüşdürmək üçün əlindən gələn qüvvəni təyin etməkdə əhəmiyyətli bir rol oynayır. Elastiki qüvvələr Elastiki qüvvə — deformasiya zamanı yaranan qüvvə. Qüvvənin növündən asılı olaraq cismə tətbiq olunan qüvvə ona təcil verir, yaxud cismi deformasiyaya uğradır (ölçü və formanı dəyişdirir). Qüvvənin təsiri ilə baş verən deformasiyaya nəzər salaq. Qüvvənin təsiri kəsildikdən sonra cismin ilk ölçüsünün və formasının bərpa olunma dərəcəsinə görə iki növ deformasiyaya rast gəlinir. Təsir kəsildikdən sonra cisim tamamilə ilk ölçü və formasını alırsa, baş vermiş deformasiya elastiki deformasiya adlanır. Təcrübi faktlarla müəyyən olunmuşdur ki, elastiki deformasiya cismin fərdi xüsusiyyətindən asılı olmaqla yanaşı təsir edən qüvvənin müəyyən qiymətləri intervalında baş verir. Qüvvənin müəyyən qiymətindən sonra təsirin kəsilməsinə baxmayaraq cisim tam mənada ilk hala qayıda bilmir. Elə maddələr vardır ki, onlarda hətta çox kiçik qüvvənin təsiri ilə meydana gələn deformasiya təsir kəsildikdən sonra bərpa olunmur. Bu növ deformasiyalar plastik deformasiya adlanır. Plastik deformasiyanı yaradan qüvvənin ən kiçik qiyməti (yaxud, elastiki deformasiyanı yaradan qüvvənin mümkün olan ən böyük qiyməti) müxtəlif cisimlər üçün müxtəlifdir. Qüvvələrin tətbiq olunma üsuluna görə bərk cisimlərdə müxtəlif növ elastik deformasiyalar - dartılma (yaxud sıxılma), sürüşmə və burulma deformasiyaları baş verir. Elastiklik qüvvəsi — bərk cismin deformasiyası zamanı yaranan və cismin əvvəlki vəziyyətini bərpa etmək istiqamətində yönələn qüvvədir. Cismə xarici qüvvənin təsiri kəsildikdən sonra o, elastiklik qüvvəsinin təsiri altında öz əvvəlki forma və ölçülərini alarsa, belə deformasiya elastik deformasiya, əksinə, almırsa, plastik deformasiya adlanır. Deformasiya — gərilmə-sıxılma, sürüşmə, burulma və əyilmə növlərinə görə fərqləndirilir. Cismin gərilmə-sıxılma deformasiyasında onun hissələri arasındakı məsafə dəyişir, sürüşmə deformasiyasında isə bu hissələr bir-birinə nəzərən sürüşür. Əyilmə deformasiyası bərk cismin hissələrinin gərilmə və sıxılma deformasiyalarının, burulma isə sürüşmə deformasiyasının kombinasiyasından ibarətdir. Huk qanunu. Bərk cismin gərilmə-sıxılma deformasiyası mütləq uzanma və nisbi uzanma adlanan kəmiyyətlərlə xarakterizə olunur. Burada l0 — bərk cismin başlanğıc, l isə son uzunluğudur, Δl — mütləq uzanmadır. Δl< Deformasiyaya məruz qalan cismin halı mexaniki gərginlik adlanan fiziki kəmiyyətlə xarakterizə olunur. ● Mexaniki gərginlik — deformasiya zamanı yaranan elastiklik qüvvəsinin modulunun (Fe) cismin en kəsiyinin sahəsinə (S) nisbətinə bərabər olan fiziki kəmiyyətdir. Burada σ — mexaniki gərginlikdir. Onun BS-də vahidi paskaldır: Huk qanununa görə, mexaniki gərginlik kiçik deformasiyalarda nisbi uzanma ilə mütənasibdir. E — mütənasiblik əmsalı olub Yunq modulu adlanır. ● Yunq modulu — nazik çubuğu iki dəfə dartıb uzatmaq üçün lazım olan gərginliyə bərabər fiziki kəmiyyətdir. O, cismin hazırlandığı materialdan asılıdır və onun da BS- də vahidi paskaldır: olub çubuğun elastiklik əmsalı və ya sərtliyi adlanır. Sərtlik — elastiklik qüvvəsi ilə mütləq uzanma arasında mütənasiblik əmsalı olub nümunənin hazırlandığı materialdan və onun həndəsi ölçüsündən asılıdır. (2.28)-i (2.27)-də nəzərə alsaq, Huk qanununu belə də yazmaq olar: şəklində də ifadə olunur. Burada x = Δl mütləq uzanmanı ifadə edir, mənfi işarəsi isə elastiklik qüvvəsinin zərrəciklərin yerdəyişməsinin əksinə yönəldiyini bildirir. Onun BS-də vahidi: Yüklə 182,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2