Ilm-fan va innovatsiya ilmiy-amaliy konferensiyasi

ILM-FAN VA INNOVATSIYA 
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
 
in-academy.uz/index.php/si 
78 
shimoliy arktika muzliklari orasida diatom suvo’tlari to’planib , qo’ng’ir dog’g’lar hosil 
qilganligi va muzni eritganini kuzatgan .
Hujayra po’sti ikki palladan iborat bo’lib ,zichlashgan protoplastning tashqi qismi sovut bilan 
o’ralgan.sovut kremnezyomli , qumtuproqli , shishaga o’xshash tashdan tashkil topgan.sovut 
ikki palladan iborat, qopqonli qutichaga o’xshab biri ikkinchisini yopib turadi. Ostki kichik 
palla-gipoteka, uni o’rab turgan ustki palla epiteka deb ataladi.
Hujayraning shakli uning substratda joylashish hususiyatiga bo’liq . sitoplazma hujkayra 
devori atrofida juda yupqa qatlam hosil qiladi, ba’zi turlarida hujayraning mrkazida yadro 
bilan birgalikda joylashadi.Hujayraning qolgan qismini vquola ishg’ol etadi.Xromotoforasi 
hujayra po’stiga yopishgan bo’lib ,soni bitta , ikkita va bazan ko’p bo’ladi. Shakli 
plastinkasimon yoki donachasimon , bazi turlarida prinoid bo’ladi.xromotoforaning rangi 
sariq yoki sarg’ish qo’ng’ir tusda bo’lib , tarkibida xlorofil ”a”, ”c”va karotin hamda 5ta 
ksantofil pegmentlar bo’ladi. O’lgan individlarda pigmentlar parchalanib suvgachiqadi va 
natijada ularning rangi yashil bo’lib ko’rinadi. Xrmotoforalar ultramikroskopik tuzilishi 
jihatidan oltin tusli suvo’tlarga o’xshab ketadi; ularning lamellasi 3 tilakoidli disksimon 
tuzilishli bo’lib , bitta belbog’li tilokoidga ega.
Assimilyatsiya mahsuloti –yog’ bo’lib , tomchilar shaklida to’planadi, undan tashqri volyutin 
va xrizolaminarin xam bo’ladi.
Diatom suvo’tlar mikroskopda qaralsa , ko’pchilik vkillarida yardo hujayra markazida iplarda 
o’rnashgan , ba’zi turlarida tabaqaga yaqin joylashadi, bundan tashqari , hujayrada bitta yoki 
bir necha yadrochalar hamda xromatin ipchalar bo’ladi. Ba’zi turlarida yadroning ikki 
tomonida juft bo’lib diktosoma (golji apparati) joylashadi. diatom suvo’tlarning vegetativ 
ko’payishi bahorda va yozning boshlarida ro’y beradi. Bo’linish oldidan hujayra protoplasti 
bo’kib hajmi kattalashadi va ikkala palla sovuti bir biridan ajraladi.shundan keyin hujayra
yadosi mitoz yo’li bilan ikiga bo’linadi , so’ng protoplast ham ikki qismga ajraladi.xar qaysi 
protoplast yarimtadan sovutga ega bo’lib , birida onadan o’tgan eteketka , ikkinchisida 
gepateka bo’ladi.ularning ikkinchi yetishmagan tomoni o’sib tiklanadi , ammo ikkala bola 
hujayralarning gavdasi gipotekadan kichik bo’ladi.shundan keyin bir hujayrali diatom 
svo’tlarning qiz hujayralari ajralib ketadi, kolonial vakillarida hosil bo’lgan qiz hujayralar 
tabaqa tomoni bilan birlashadi .
Populyatsiyada alohida o’suvchi bola hujayraklarning gavdasui toboro kichrayib , o’sishdan 
to’xtaydi , chunki ularning o’sib kattalashishiga sovuti yo’l qo’ymaydi. Diatom suvo’tilarning 
vegetativ ko’payishini matematik jihatdan quyidagichabo’lingandan keyin 2 n hujayra va n+1 
variant kattalikdagi hujayra hosil bo’ladi. Ana shu vaqtdagi bir xil kattalikdagi hujayra hosil 
bo’ladi. Ana shu vaqtda bir xil kattalikdagi hujayralar soni (x+y) n bo’lishi mumkin . maslan 4 
marta bo’lingandan keyin hujayralar soni 16 taga yetadi.
3. 
Diatom 
suvotlar 
hujayrasining 
shakliga 
qarab, 
sentriksimonlar 
yoki 
shulasimonlar(Centrophyceae) 
va 
patsimonlar 
(Pennatophyceae) 
sinfiga 
bo’linadi.Patsimonlar sinfi vakillarida hujayrasidan faqat tashkil topgan. Ikkinchidan, 
tabaqalari o’ziga xos tuzilishga ega bo’lib, u doimo saqlanadi va diatom ikkita simmetriya 
o’tkazish mumkin.Hujayra po’sti gomogen tuzilishga ega. Birinchidan, elektron va 
sitokimyoviy tekshirishga ko’ra, hujayraning sovuti ichki va tashqi tomondan yupqa organik 
moddadan suvo’tlarini sistemaga solishda muhim ahamiyatga ega. Tabaqalar mikroskopda 
qaralsa, ular kichkinadoira yoki qirrali katakcha shaklida ko’rinadi. Patsimonlar sinfining ba’zi 

---