Ilm-fan va ta’limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar

―UzACADEMIA‖ scientific-methodical journal
126 
www.academiascience.uz
TALABALARNI TANQIDIY FIKRLASHGA O‗RGATISH 
TEXNOLOGIYALARI 
 
Z.D. Rasulova 
Buxoro davlat universiteti 
Texnologik ta‟lim kafedrasi dotsenti 

Annotatsiya: 
Maqolada talabalarning tanqidiy fikrlash orqali ularda yangi 
tasavvurlarni paydo qilish ularning ilgarigi bilim va tasavvurlarini tiklashga yordam 
berib, yangi axborotlarni uzoq muddatga tushunish uchun keng asoslar yaratish kabi 
masalalar yoritilgan. 
Tanqidiy fikrlashga o‗rgatish Kadrlar tayyorlash milliy dasturida bayon etilgan 
yuqori kasbiy madaniyatli, ijodiy va ijtimoiy faol hayotda o‗z o‗rnini topa oladigan 
malakali kadrlarni shakllantirish vazifasini hal qilishga ham mos keladi. Bu 
tushuncha haqida gapirishdan oldin, ayrim aqliy faoliyat ko‗nikmalarini ko‗rib 
chiqaylik, lekin ularni tanqidiy fikrlash deb bo‗lmaydi. Esda saqlash - eng muhim 
fikrlash jarayoni bo‗lib, busiz o‗quv jarayonini amalga oshirib bo‗lmaydi, lekin u 
tanqidiy fikrlashdan tubdan farq qiladi. Kompyuterning xotirasi har birimiznikidan 
anchagina yaxshiroq, lekin esda saqlash tanqidiy fikrlashni bildirmaydi. Ko‗pchilik 
o‗qituvchilar har qanday fikrlashdan ko‗ra xotirani rivojlantirishni yuqoriroq 
qadrlaydilar, nazorat ishlari va imtihonlarda asosan talabalar xotirasi ko‗lamini 
tekshiradilar. Lekin tanqidiy fikrlash tarafdorlari esa aqliy faoliyatning murakkabroq 
turlarini nazarda tutadi. 
Tushunish, ayniqsa, agar o‗quv materiali qiyin bo‗lsa, murakkab aqliy jarayon 
bo‗lib hisoblanadi. Masalan, talaba murakkab teoremani tushunish uchun bosh 
qotirmoqda. Albatta uning miyasida murakkab aqliy jarayonlar kechadi, lekin buni 
ham hozircha tanqidiy fikrlash deb bo‗lmaydi. Biz o‗zgalar fikrini tushunish ustida 
ishlar ekanmiz birinchi bosqichda bizning shaxsiy fikrlashimiz sust bo‗ladi: bunda 
biz faqat bizgacha kimdir tomonidan yaratilganni idrok qilamiz xolos, tanqidiy 
fikrlash 
esa, 
yangi, 
tushunib 
bo‗lingan 
g‗oyalar 
tekshirilayotganda, 
baholanayotganda, rivojlantirilayotganda va qo‗llanayotganda sodir bo‗ladi. 
Dalillarni eslab qolish va g‗oyalarni tushunish esa tanqidiy fikrlash uchun zarur 
bo‗lgan dastlabki shartlar bo‗lib hisoblanadi, lekin ular o‗zaro yaxlitlikda ham 
tanqidiy fikrlashni anglatmaydilar. 
Talabalarning fanlarga oid tanqidiy «Tanqidiy fikrlash» tushunchasiga mos 
kelmaydigan yana bir fikrlash turi bu – ijodiy yoki ichki his bilan (intuitiv) sezib 

---

“ILM-FAN VA TA’LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA YECHIMLAR” 
MAVZUSIDAGI 22-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI